Wzór: powrót – powrotu
Pisownia ó i u
ó pisze si
1. jeeli w innych formach tego wyrazu (lub w wyrazach pokrewnych) ó wymienia si na o lub e, np.: ból - boli, drónik - droga, szósty - sze.
Wyjtki od tej reguy:knu, snu, psu.
Mimo wymiany u na o pisze si te u w zakoczeniach:
-unek (np.: adunek, rysunek, rachunek),
-uj, -ujesz...(np.: aduj, rysuj, rachuj) – zasada: „Uje si nie kreskuje” (w czasownikach)
2. w zakoczeniach:
· -ów (zakoczenie nazw miejscowoci), np. Kraków, Gogów, Kijów;
· -ów(kocówka dopeniacza liczby mnogiej), np.: domów, latawców;
· -ówna, np.: Paluchówna, Krystkówna;
· -ówka, np.: widokówka, arówka.
Wyjtki:zasuwka, skuwka, odkuwka, okuwka, zakuwka.
3. na pocztku wyrazów piszemy wycznie w nastpujcych przypadkach:
ósmy, ósemka, ów, ówczesny, ówdzie, ócz (od sowa – oczy), ód (od sowa - oda), ós (od sowa - osa).
Na kocu wyrazówónigdy nie wystpuje.
4. W niektórych przypadkach piszemy ó mimo braku wymiany na o, e, i np.:góra, chór.
Jest to pisownia oparta na dawnej wymianie tych wyrazów, czsto zachowanej w jzyku rosyjskim czy ukraiskim, np. na i
np.: góra - гора, chór – хор, ogórek – огірок , dopók i - поки , córka - донька ,gówny - головний , jaskóka - ластівка , Józef - Йосіф , król - король , krótki - короткий , który - котрий , mózg - мозок , oówek - олівець , oprócz - окрім , powtórzy - повторити , póno - пізно , próba -спроба , próny –порожній, równy – рівний, róa – роза (троянда), róny –різний, skóra – шкіра, stró – сторож, tchórz –тхір, wróbel – воробей(горобець), wróba – ворожба, ródo – джерело, óty – жовтий.
4.1. Niektóre sowa niewymienne w jzyku polskim nie maj odpowiedników w tych jzykach, np. kótnia – колотнеча, ogó - загал, szczegó – деталь, wkrótce – незабаром, wiewiórka - білка(вивірка), wóczga – волоцюга, ów – черепаха.
Wyjtki: Bugaria – Болгарія, bruzda – борозна, dugi – довгий, duto – долото, drut – дріт, furtka – хвіртка, Jakub – Яків, nuta – нота, puk – полк, pukownik – полковник.
Przez u pisze si
1. zdrobniajce lub spieszczajce zakoczenia:
- -uchny, -uni, -usi, -utki, np.: malusi, calutki,
- -uchna, np.: córuchna,
- -ulo, -ulek, -ula, np.: matula, babulka,
- -unio, -unia, np.: Ewunia, dziadunio,
- -us...ka, -us...ko, np.: staruszek, dzbanuszek,
- -u, usiu,- usia, np. tatu, Jaru, mamusia, córusia.
Podobnie u stawiamy w zakoczeniach lekcewacych, pogardliwych:
- -uch, -ucha, np.: leniuch, pastuch,
- -us, np. dzikus
Przez u piszemy równie zakoczenia:
- -un, -unka, np.: opiekun, piastunka,
- -ulec, np.: hamulec
2. w zakoczeniach czasowników zawierajcych czstk – uj- (mimo wymiany na o ), np. rysuj, rysujesz, rysuj.
3. literze ukraiskiej -y, w jzyku polskim zawsze odpowiada litera – u, np. druk – друк, duch – дух.
wiczenia:
- Wstaw odpowiednie literki ó – u.
zbi . r wicze p . nocny wiatr
zw . j nici siarczysty mr . z
rozw . j dziecka dokuczliwy b . l
s . chy wi . r l . dzki m . zg
dzi . pla wiewi . rki . ta sk . ra
z . pa og . rkowa d . gi utw . r
kr . tka pr . ba sm .tny nastr . j
g . wny doch . d kr . j paszcza
g . rskie r . do wn . czka J . zefa
sk . rzane b . ty z . wi krok
kr . lewski gest sk . ra z kr . lika
jask . czy lot pr . ny al
- Spróbuj znale wymiany midzy ó – o
Wzór: powrót – powrotu
nastrój - obrót –
strój - ogród –
pokój - przód –
dochód - samochód –
róg - gód –
zabór - przewrót -
- Uzupenij przysowia.
Nie r . b drugiemu, co tobie nie mie.
Zastan . w si zanim obiecasz.
eby k . zka, nie sakakaa, to by n . ki nie zamaa.
Kiedy kwitnie b . b, to najwikszy g . d.
G . ra z g . r si nie zejdzie, czowiek z czowiekiem zawsze.
Nie ma r . y bez kolc . w.
Lepiej p . no, ni wcale.
Lepszy wr . bel w garci ni gob na dachu.
C . rka kr . la to kr . lewna.
ona w . jka to w . jenka.
Wiatr i chmury wr . burz.
Wn . czka J . zefa ukada r. ne w . czki w d . ym p . dle.
Chcie to m . c.
W . z albo przew . z.
Nie ma reg . y bez wyjtk . w.
Z r . nych piec . w chleb je nie zaszkodzi.
Nie b . d licha, p . ki pi.
Powiedziay jask . ki, e niedobre s sp . ki.
Na dwoje babka wr . ya.
Gdzie dw . ch dow .dc . w, tam bitwa przegrana.
Blisza ciau kosz . la ni s . kmana.