Баылау дісі, оны кезедері, негізгі сипаттамасы, трлері

Баылау дісі деп – зерттеу барысында баылаушыны болып жатан оиаларды аымды процесіне арай тікелей тіркеп отыру дісін айтамыз.

Баылау дісіні ерекшелігі: зерттеу объектісін тікелей з кзімен кріп, лаымен есту арылы малмат жинау, мліметтерді сралушыны еркіне арамай алуына ммкіндіктер беру, зерттеуші мен объектіні арасында тікелей байланысты болуы арылы шапша апараттар алып тру ммкіндігі. Баылау баыланушыны трлі жадайлардаы іс-рекеттерін, мінез-лын дл жне кеірек ынуа, оларды болып жатан оиалара реакциялары мнін тсінуге кмектеседі. Баылауды трлері:

Жеке баылау – зерттеушіні зерттеу объектісін зінше жеке баылауы;

Топты баылау – зерттеу объектісін баылауа рылан арнайы топ;

Іштей баылау – зерттеушіні зерттеу объектісіне атысу арылы млімет жинауы;

Сырттай баылау – зерттеушіні зерттеу объектісіне араласпай сыртынан баылауы;

Табии баылау – табии ортада, табии жадайларда жргізілетін зерттеу;

Зертханалы баылау – арнайы рылан, жасанды жадайдаы баылау.

 

леуметтік баылау — бл нормативті жнге келтіру арылы рамындаы элементтерді атынасын, леуметтік жйелерді реттеуші рал. леуметтік баылау жйесін тратандыру функциясы — леуметтік атынастардын, леуметтік (топты, класты, мемлекеттік) рылыстардын стем типтерін тудыру болып табылады. леуметтік баылау жйесіні масатты ызметі, оны баыттылыы жне маныздылыы берілген леуметтік жйені, ондаы бір-бірін ауыстыратын оам типтеріні тарихи дамудаы тарихи – шартты, леуметтік – экономикалы, леуметтік – саяси, леуметтік – ыты сипатына байланысты.

леуметтік баылау – бкіл леуметтік институттар: саясат, білім, мдениет, мораль баытындаы индивидтерді леуметтік тртібін реттейді.

Баылаушыны зерттеу объектісіне атысты жадайына орай баылау енгізілмеген жне енгізілген (атысушы) болуы ммкін. Енгізілмеген баылау кезінде зерттеуші зерттелетін объектіден тыс трады. Ол оиа барысына енгізілмейді жне сратар оймайды. Енгізілген баылауда зертттеуші баыланушылармен тікелей байланыста болады, оларды іс-рекетіне атысады. Енгізілген баылау з кезегінде жасырын (жариялы емес, пиялы) жне ашы болып блінеді.

43. Тла леуметтануы.Тла дегеніміз-зіні айталанбас индивидуалдыымен ерекшеленетін индивидті леуметтік атынас жйесіне енуі, оам дамуыны кілі ретінде адамдарды леуметтік асиеттеріні толытыы. Жеке тланы барлы анытамалары оны дамуыны екі арама-айшы кзарастарымен негізделеді. Біріні кзарасы бойынша рбір жеке тла зіні туылан асиеттері мен абілеттеріні атынасында алыптасады жне дамиды, жне мнда леуметтік орта онша лкен маыза ие бола оймайды. Ал екінші кзарастарды кілдері жеке тланы туылан ішкі асиеттері мен белгілерін толыымен терістейді жне жеке тланы леуметтік тжірибе барысында толыымен алыптасатын былыс деп санайды. Бл жеке тланы алыптасу процесіндегі кзарастар болып табылады.Бл былысты талдауда біз жеке тланы биологиялы ерекшеліктерімен атар оны леуметтік тжірибелерін де ескеруіміз ажет.

Бл кзарастара байланысты жеке тла ртрлі леуметтік жне мдени тжірибелерді трлеріне атысты биологиялы организм ретінде дамиды. Мнда жеке тлалы белгілерді алыптасу процесіне сер ететін туан абілеттері, даму арыны терістелмейді.

Жеке тла ымы адамда оны мірлік ызметіні леуметтік бастауын сипаттауа кмектеседі. Адам леуметтік байланыстарда , леуметтік институттарда, мдениетте, яни оамды мірде баса адамдармен арым-атынас процесінде жзеге асырылатын асиеттерді жасайды.

Жеке тла ымы рбір адамда леуметтік маыналы белгілерді индивидуалды бейнеленуін жне оны негізгі барлы оамды атынастарды жиынтыы ретінде бейнеленуін крсетеді. Социология ылымы тланы асиеттеріні алыптасуыны леуметтік негізін, тлалар типі оамында сетін леуметтік ызметтер мен леуметтік мазмнда , яни жеке тланы оамды мірді айнар кзі ретінде зерттеуге тырысады. Социологтарды кзарасы бойынша жеке тла баса адамдармен арым-атынас жасаудаы ндивидуалды мір ызметіні леуметтік белгілерін бейнелейтін жне сол арылы оамды атынастарды дамуы мен тратануына сер ететін жеке адамдарды білдіреді.

Жеке тла белгілеріні пайда болуы мен дамуын талдау шін жеке тлаларды алыптасу процесіне сер ететін мынадай факторларды бліп крсетеміз: 1) биологиялы тымуалаушылы. 2) Физикалы орта. 3) Мдениет 4) Топты тжірибе. 5) Индивидуалды тжірибе.

44. Ч.Кули «Айналы мен» теориясы.Айнадаы «мен» - атысты басалар пікіріне жауап нтижесінде «рефлекстік» трде пайда болатын леуметтік «Мен» концепциясы. Бл терминді Чарльз Кули енгізді, біра жалпы идеясы Уильям Джеймс пен символды интеракционизм теориясымен сйкес келеді леуметтану шынайы рекет ететін, тадайтын, талайтын субъект ретіндегі жеке адамды зерттейді. Сонымен атар, тланы шынайы мір рекетіні траты, айталанбалы элементтеріне, оны оаммен зара байланыстарына кп кіл бледі. Жеке адам социологиясыны басты проблемасы болып леуметтік жадайлар (байланыстар, леуметтік жне билік институттары, леуметтік ауымдастытар) мен адам іс-рекетіні зара ыпалы табылады. Бл мселелерді шешуге талпыныс болып жеке адамны трлі леуметтік концепцияларыны (ХХ асырды екінші жартысынан) пайда болуы саналады: Чарльз Кули, Джордж Мидті айнадаы Мен теориясы, Райт Линтон, Талкотт Парсонс жне т.б. рльдік теориясы, социологиядаы необихевиоризмны жекелеген салалары, референтті топтар теориясы жне станымдар теориясы т.с.с. Теорияларды орта асиеті - адам даралыын спецификалы фактор жне белгілі бір факторлардан: индивидтер рекеттестігі, оамда оларды белгілі бір рльдерді атаруы, леуметтік стимулдар, ажеттіліктер, баыттардан тікелей пайда болатын туынды ретінде мойындау. Жеке адаммен, оны леуметтік атынастаы орнымен байланысты мселелер жиынтыын талдай отырып, жеке адам социологиясы кптеген категорияларды (бейімделу, белсенділік, трбие мдделер, мотивтер, ажеттіліктер, ндылытар, жеке адам трлері, станымдар, т.б.) олданады. Айнадаы «Мен» теориясында (Ч.Кули, Дж.Мид) тла толыымен адамны леуметтік шартталан «Меннен» туындайтын функция ретінде арастырылады. Жеке адамны негізі, оны зіндік санасы – бл леуметтік рекеттестікті нтижесінде индивидті зіне объект ретінде, баса адамдар кзімен арауды йренуі нтижесіндегі леуметтік зара рекеттестігі ретінде бейнеленді. Осылайша, жеке адам – адамны леуметтік мір рдісінде жинаан объективті асиеті трінде тсіндірілді.