Діндегі секуляризация процесі, діни леуметтену

Секуляризация - діни наным уын табынушылы тжірибесін ысарту жне зайырлы пікір, оамды жне жеке сана зайырлы дниетаным бойынша есептілігімен ауыстыру, леуметтік функцияларды біратар діни институттарды айыру ретінде крсетіледі. Алаш рет сз Секуляризация Осы трыда отыз жылды соыстан кейін Вестфалия Бейбітшілік орытындысын алдындаы келіссздер барысында 1646 жылы айтылан. Жеімпаздарды пайдасына шіркеу млікті Секуляризация - Бл материал монашеским кешеніні тркілеу есебінен жеді кілеттіктерін талаптарын анааттандыру болды. Кейіннен секуляризацияа тжырымдамасы ке маынаа ие - бл зайырлы мдениет жне зайырлы оамны азіргі заманы мдениеті мен азіргі заманы оам алыптастыруда факторы ретінде абылданады. Секуляризацияа тжырымдамасы оамдаы адамдар арасындаы арым-атынас бдан былай діни шартты екенін білдірді. Дін жне шіркеуі лемні тсіндіру, сондай-а оам мен жеке тланы мірлік проблемаларын шешуге, сондай-а, оларды брыны маыздылыын жоалтады. XIX асыра дейін. барлы олданыстаы оамдаы, дін, дниетанымды алыптастыру негізі болып табылады мдениет негізі болып табылады. азіргі заманы оам ылым негізінде арамастан, діни символдар мен мифов, лемді дамыту рдісі, білім беру ке таралан жне дегейлерін арттыру олдау табады. азіргі заманы оам мен оны институттарыны е маызды ріс бдан былай діни задылыы ажет. Бл оны нарыты механизмдер, ылым мен технология, леуметтік жне гуманитарлы ылымдар, нер, жне жалпы мдениетімен, экономика, оны задары мен ережелеріне азіргі заманы мемлекет олданылады

Барлы дін жйелеріні саясатпен тыыз байланысы бар. Афина тираны Критий (б.з.д 403 ж. лген) дін адамдарды жасы басару шін билік иелеріні ойлап тапан дниесі деп санаан. А. Македонский зін Египет дайы.Амонны баласымын деп жариялаан. Атеизмні позициясы біртіндеп ныайып, оамны секуляризациялануына (зайырлы) олайлы жадайлар алыптаса бастады. оамды атынастарды айта ру кбіне дінге арсы рандармен жргізілді. Дін мен саясат адамзатты барлы мырында тыыз байланыста болды. Секуляризация саясаты тек азастан шін ана емес, барлы кеестік кезенен кейінгі мемлекеттерге тн жне ол діни бірлестіктерден туелсіз ретінде сипатталады.ТМД мемлекеттеріні тжірибесіне арамастан, егеменазастанда діни бірлестіктерді жмыс барысы, олардытіркеу лі де ретке келтірілген жо, атап айтар болса, дінибірлестіктерді азаматтар денсаулыына залал келтіретінресми емес дістерді олдану жадайлары да тіркеліп жатты.Р «Діни сенім бостандыы жне діни бірлестіктер туралы»заына 7 рет згертулер енгізілді, біра ол азіргі замандаыдіни жадайларды ескеріп, соан сйкес зады кешендіжетілдіру мселесіне ана атысты болатын.

46.Анкетаны рылымы.Анкета – зерттеушіні жауапшымен (респондент) анкета арылы контактыа негізделген эмпирикалы леуметтану зерттеуіндегі леуметтік лшеуішті бірден-бір кеінен тараан тсілі.

Анкетаны жасауды, онымен жмыс жргізуді зіндік ерекше дістемелік тсілдері мен сипаты бар. Кез-келген анкетаны ш рамдас блігі: кіріспе, мазмнды (негізгі блім) жне орытынды (тлжат) блімдері болады.

Кіріспеде зерттеуді кімні жргізетіндігі, оны масаты мен міндеті, анкетаны толтыру тсілі, оны толтыруды жасырын екендігі крсетіледі. Анкетаны алай толтыру керектігі жайлы нсау кіріспені соында беріледі.

Анкетаны негізгі блімін толтыруа айрыша назар аударылады, йткені жргізілетін зерттеуді табыса жетуі осыан байланысты.

Анкетаны мазмны (сынылатын сратарды сипаты мен трі, оларды орналастыру тртібі, алынатын жауаптар) зерттеліп отыран объект жайлы нерлым натылы малматтар алуа мтылу арылы айындалады. Бл шін анкетаны мазмнды бліміндегі сратар жйесін бден саралап барып тзген жн. Сратар тзу анкета жасауды е крделі кезеі: оны алдында зерттеуді негізгі ымдарын эмпириялы трыдан анытау, райсысына анкета сратарыны бір, не бірнешеуі сйкес келетін эмпириялы индикаторларды іріктеп алу процедурасы теді. Затты мазмнына арай сратарды мынандай категориялара блуге болады:

- деректер жайлы сратар - леуметтік былыстар, ндірістегі хал-ахуал, оршаан орта жайлы, сралушыны жеке басына атысты малматтар алу;

- білімі туралы сратар – сралушыны белгілі бір сала бойынша біліміні дегейін анытау масатындаы емтихан типтес сратар болып келеді;

- пікір жайлы сратар - сралушыны деректерді абылдауы, болаша туралы тілектері, жоспарлары жайлы болып, зіні жеке басыны кез-келген проблемасын озауы ммкін;

- себеп жайлы сратар – адамны зіні іс-рекеттері жайлы субъективтік тсініктерін анытайды;

- логикалы сратар – негізгі сраа жауап арылы зерттеліп отыран былыс жайлы негізгі тйін жасалады;

- елек сратар – бір белгілеріне арай кпшілікті ішінен сралушыларды бір блігін іріктеп алу масатында ойылады;

- баылау сратары – жауапты орнытылыын, шыншылдыын жне айшылыты еместігін тексеріп, оларды натылыын анытау шін ызмет етеді;

- контактылы сратар – срау жргізу барысында сралушымен зара арым-атынасты жеілдету, оны зерттеліп отыран проблеманы мні туралы з пікірін толы жне шынайы беруіне ынталандыру;

- аралы (буферлік) сратар – назарды бір таырыпты кешеннен екіншісіне аударуды амтамасыз етеді.

Тлжат (демографиялы) блімде апаратты сенімділігін тексеру масатымен сралушы жайлы малматтар толтырылады. Бан респондентті жынысы, жасы, білімі, тратын жері, леуметтік жайы мен шыу тегі, жмыс стажы т.б. сияты деректер кіреді.

Анкета жасалан со тексеріледі, сынатан ткізіліп, кейбір згерістер енгізіледі. Анкетаны сапасын анытау шін пилотажды зерттеу жргізіледі. Оны барысында анкетаны мазмны, сратарды ойылуы мен кезектілігі, жауап нсалары т.б. тексеріледі.

47.Далалы жне лабароториялы баылау:
Социологиялы баылау зіні р трінде зерттеушіге санды, сол сияты сапалы, кейде екеуіні бір жиынтыында апарат береді. Апарат жинау процестер мен былыстарды визуалды жне есту арылы абылдауа негізделген. Баылауды ерекше белгісі оны детте баса дістермен бір жиынтыта пайдалану болып табылады.

Баылауды детте, рсімні формализмге негізделу дегейі, баылаушыны орны, йымдастыру жадайлары, жргізуді жйелілігі бойынша жіктейді. Бірінші негіздеме бойынша баылау стандартты жне стандартты емес болып блінеді. Стандартты баылауды арнайы жоспар бойынша зерттелетін объектіні алдын ала аныталан элементтеріні тіркелуін білдіреді. Стандартты емес дістемеде мндай жоспар жо, зерттеу масаттары шін маызды жйлар баылау процесіні зінде айындалады.

Баылаушыны зерттеу объектісіне атысты жадайына орай баылау енгізілмеген жне енгізілген (атысушы) болуы ммкін. Енгізілмеген баылау кезінде зерттеуші зерттелетін объектіден тыс трады. Ол оиа барысына енгізілмейді жне сратар оймайды. Енгізілген баылауда зертттеуші баыланушылармен тікелей байланыста болады, оларды іс-рекетіне атысады. Енгізілген баылау з кезегінде жасырын (жариялы емес, пиялы) жне ашы болып блінеді.

йымдастыру жадайы бойынша далалы жне лабораториялы баылау блініп шыады. Бірінші жадайда мліметтер жинау кдімгі жадайда, шынайы мір жадайында, екіншісінде - жасанды трде рылан жне баылаушыны баылауындаы жадайда жзеге асырылады.

Жйелілігі бойынша баылау жйелі, эпизодты жне кездейсо болуы ммкін.

Баылау дісіні олдану аясы айтарлытай ке - маркетингтен бастап ылым социологиясына дейін, кіші топтарды зерттеуден баралы сана мен жріс-трысты зерттеуге дейін болады.

48. Экономикалы мдениет. Тсінігі жне функциялары мен сипатамасы: Экономикалы іс-рекетте мндай йлестіруге ол жеткізу ойлауды экономикалы бейнесі арасында ммкін болады. Адамдар, бір-бірімен зара рекеттесуден мейлінше пайда алуа мтылып, жеке мдделері трысынан рекет етеді. Алайда, олар оан ол жеткізу, басалары шін де тадау жадайы боланда ммкін болатынын біледі. Сонымен, оамда, оларды зара рекеттесуі нтижесінде туындайтын таза табыстаы згерістерге зара бейімделуіні здіксіз процесі болып жатады. Хейне ойлауды экономикалы бейнесіні зара байланысыны трт позициясын бліп крсетеді: адамдар тадайды, тек ана индивидтер тадайды, индивидтер рационалды трде тадайды, барлы оамды зара рекеттесулерді нарыты процес ретінде тсіндіруге болады.

Экономикалы рекеттер оамны жинатаан тжірибесін жне білімін шаруашылы тжірибе барысында алыптасан дстрлер мен жріс-трыс нормаларын зіне сіірген рекет етуді дайын тжырымды схемасына негізделеді. Адам тек ана экономикалы мдделер мен ниеттеріні тасушысы ана емес, сонымен атар мдениет иеленушісі мен жасаушыны німі ретінде крінеді.

Экономикалы мдениет экономикалы жріс-трысты реттеушісі болып табылатын шаруашылы нормаларды, жріс-трыс лгілеріні, таптаурындарды, ндылытарды, дстрлер мен символдарды, ксіби білімдер мен асиеттерді траты жиынтыын білдіреді. Ол мдени ндылытар мен нормаларды сатайды, экономикалы дамуды леуметтік зердесі болады, индивидтер мен леуметтік топтарды экономикалы ресурстарды баылау басым болатын дістерін тудырады. Экономикалы мдениет біратар ызметтер атарады [19]: таратушылы (болаша рпаа маызды леуметтік-экономикалы ндылытар мен нормаларды сатап, жеткізу); іріктеу (мраа алан нормалар арасынан азіргі жадайда олдап отыру мал болатындарын тадап алу); инновациялы (экономикалы сана мен ойлауды элементтерін жаарту, экономикалы рекетке жаа технологиялар мен йымдастыруды жаа формаларын енгізу).

Отанды экономикалы социологияны табысты дамуы Батыс социологиясындаы растырылан бай ымдар мен операциялы зерттеу схемаларын игеріп, айта орытуа байланысты. Социологиялы-экономикалы зерттеулерді жмыспен амту жне ебек нарыыны атынасы, ксіпкерлік, келісм-шартты атынастар, формальді емес экономикада экономикалы жріс-трыс саласын зерттеуді кееюі талдау категориясыны мазмнын тередете тседі, оларды эмпирикалы сипатпен толытыра тседі.

49.Дін леуметтік былыс ретінде, оны оамдаы орны мен атаратын ызметті: ылымда дінні мні алай бааланып тсіндірілгенімен, социология оамны дінге сер ету жйтін мойындамай алмайды, жо дегенде теологияа араанда ол дінні мазмныны жне оны йымдастыру формаларыны згерісін табии, эмпирикалы белгіленіп отыратын кштерді, бірінші кезекте леуметтік кштер рекетіні нтижесі ретінде тсінеді. Бл дінді психология, философия немесе тарих алай кріп, бейнелейтінінен ерекшеленеді.

Дін социологиялы талдауды нтижесінде е алдымен леуметтік феномен ретінде ала шыады. Дінді ылыми анытауды арапайым жне е ке тараан дісі ол индуктивті діске негізделеді: ммкіндігінше арастырылып отыран былыса атысы бар фактілерді брін жинап, оларды салыстыра отырып, зерттеліп отыран феноменді сипаттаушы ретінде сас жатарын, айталанып отыратындарын, орта асиеттерін бліп арастырады. Сонымен бірге социология олар соншалыты р трлі боланымен, барлы діндерге тн андай да бір орта асиеттерін анытау ммкін емес екендігін креді. Айталы, мысалы, мсылман жне христиан діни дниетанымдарына тн дниені бгде жне о дние болып екіге блінуі буддизм немесе индуизм дінінде жо.

андай да бір дінде адамдарды ажайыпа негізделген оамдастытара йымдасуы еш анытамаа келмейтін жадайлар кп кездесетін баса да мысалдар бар. Социологтар мен басалар арасында да дінні шіркеу, дай, діни сенім сияты жекелеген элементтерін анытау кезінде лкен пікірлестік байаланы кзге крінсе, біра сонымен атар дінні зін тікелей анытауда лкен келіспеушіліктер байалады. Діндер трлі оамдарда немесе р трлі тарихи кезедерде бірдей ызмет етіп отыр ма деген сраа зірге сенімді жауап жо. Ал егер олай болса, онда оны андай да бір орта анытамаа кеп тіреуге болатын феномен ретіндегі дін жайлы тсініктерді зі сенімсіздік тудырады. Социология беретін немесе беруі ммкін дінні анытамасын жеткілікті жне мейлінше толы деп арастырмау керек. йткені дін леуметтік аспектімен - оаммен зара рекеттесу процестерімен, сондай-а дінді зерттеудегі социологиялы дістер шеберімен шектелген сратар кешенімен шектеліп алмайды.

Дін социологиясыны ылыми пн ретінде алыптасуы кбінесе еуропалы оамындаы леуметтік, экономикалы жне мдени процестерді арасында. Бл сратарды шешуге елеулі талпыныстарды бірін О.Конт (1798 - 1857) жасады. Ол леуметтік мірді зерттеуге жаратылыстану ылымдары олданып жрген индуктивті дісті олдануды сынды. Дінні рлі жне леуметтік тртіпті негізінде не нрсе жатыр деген сраа байланысты О.Конт "тарихты ш сатысы жайлы заында” жауап берді. Бірінші саты діни немесе "теологиялы жадай”, онда адам санасында длелсіз ойа негізделген оиалар, субъективтік негізсіздіктер стем етеді. Екіншісі - философиялы, "метафизикалы жадай”, онда абстракция, дрекі дерексіздер шынайылы ретінде абылданады. шінші - позитивті, ол жерде ылымны кмегімен олда бар жадайлара дрыс баа беруге ол жеткізіледі. Осы ш "сана жадайыны” рбірі бкіл леуметтік йымдасуды негізін райды. Дін жне позитивті білім, ылым арасындаы жанжалды міндетті трде болатындыын мойындай отырып, оны дами тсуі дінні лдырауына жне міндетті трде оны ліміне алып келеді дей отырып, Конт леуметтік байланыстарды ыдырау аупін болжады. Аырында Конт леуметтік байланыстарды рухани тірегі ретінде "екінші теологиялы синтез” керек деген орытындыа келіп, адамзатты бірыай орта "лы тірі жан” култі, барлы мір сргендерді, мірден ткендерді жне болаша рпатарды лкен леуметтік организмі ретінде "позитивті дінді” жасады.

К.Маркс (1818 - 1883) дінді оаммен зара байланысында арастырды, біра оны тсінігінде ол екі дербес мір сретін шаманы зара рекеттесуі болан жо. Маркс, шын мнінде алаш болып дін зіні табиатымен леуметтік феномен болатынын крсетті. Ол оамды байланыстар, атынастар жйесіне енгізілген жне оны тп-тамыры леуметтік рылымдарда. Дінні тсіндірмесін содан іздеу керек. Жаратылыстан тыс, асиетті жайлы кзарастар осындай негізде пайда болды: дін аспан есебінен емес, жерді есебінен мір среді.

Дінді леуметтік феномен ретінде тсіну оны оам мірінде бден шынайы функциялар орындайды, белгілі бір ажеттіліктерді анааттандырады деп тсінуді білдіреді. Маркс осылайша дінді зерттеудегі функционалды дісті негізін алап кетті. Біра Маркс кзарасыны айрыша ерекшелігін дін тарихи табиатында мгілік емес, ауыспалы леуметтік жадайларды - оларды негізіне басаны ебегін иемдену жйесі, леуметтік тесіздік жйесі райтын жадайларды туындысы ретінде сендіру райды, ол жерде біреулерді бостандыы екіншілерді лдыын білдіреді; оамны таптара блінуі, леуметтік антогонизмдер, тапты крес осыдан келіп шыады. Маркс пікірі бойынша, дін - идеология, ол оны е ежелгі тарихи алашы формасы. Оны леуметтік ызметі - идеологиялы ызмет: ол оны атайды немесе сонысымен олда бар тртіптерді задастырады немесе оларды сынайды, олара мір сру ыын беруден бас тартады. Ол оамды дамуды тежеушісі ретінде ызмет атара отырып, леуметтік конформизмді сііруі ммкін немесе леуметтік наразылыты ынталандыруы ммкін. К.Марксты дінні шарасыз луі немесе оны жеіске жеткен жмысшылар табы тарапынан жойылуы жайлы айтарлытай ата трдегі орытындысы осыдан шыады. Кріп отыранымыздай, олай болан жо жне болып жатан да жо, оан оса Конт айтандай, оларды дінні дл сол леуметтік ызметтерін иеленуімен діни идеологияны баса жйелермен ауыстырылуы болып жатыр.

50. ЛЕУМЕТТІК ЗЕРТТЕУдегі болжам — оамды бірттас леуметтік-мдени жйе ретінде арастыратын жне бастапы социологиялы апараттарды жинауды, деп, талдауды айрыша дістері мен тсілдеріне сйене жргізілетін зерттеу трі. Ол р алуан негіздемелер бойынша бірнеше трге: мыс., социол. білімді игеру сипатына арай теориялы жне эмпириялы (наты), жргізілу жиілігіне орай бір мртелік жне айталанбалы, танымды масаттары мен міндеттеріне, зерттеу барысында алатын білім ауымы мен тередігіне арай барламалы (пилотажды, зондажды), баяндамалы жне тадамалы, зерттеу масштабына орай жергілікті, айматы, жалпы мемлекеттік жне халыаралы . з-лерге блінеді. Бл зерттеулерді ай-айсысы да арнаулы даярлыты ажет ететін, крделі, жан-жаты, кп салалы процесс. Ол жйелі ш негізгі сатыны: 1) . з. бадарламасын зірлеуді; 2) бастапы социол. апараттарды жинауды; 3) жинаталан. деректерді деп, талдауды, орытуды жне йарым тйіп, сыныстар мен болжаулар жасауды амтиды. . з-лерді сатылы кезедерінде леуметтік болжау жасауды зіндік мн-маызы ерекше. Ол зерттелетін объектіні алдын-ала талдау негізінде сынылатын леум. деректер, былыстар мен процестер туралы ыл. трыдан длелді, йтсе де, растау мен теріске шыаруды ажетсінетін леум. жорамалдар жасайды. леуметтік болжам ш тсілмен: экстраполюстеу (яки, ытимал ауытуларды есепке алу), модельдеу (тиісті лгілерді жасау) жне эксперттік сауалдама (сарапшыларды сауалдамаа атыстыру) арылы жзеге асады. Болжамдарды брі бірдей шындыа айналып, кдеге асуы шарт емес. леум. болжауды негізгі масаты, біріншіден — белгілі бір леум. жйені санды, сапалы асиеттерін анытау арылы оамды даму ммкіндіктерін саралауа; екіншіден — оамды трмысты наты леум. жоспарлары мен бадарламаларын зірлеуге ажетті малматтар береді. Ал, леуметтік жоспарлау ымы осы леум. болжам атауымен тікелей сабатасып, желілесіп жатады. йткені, ол леум. даму процестеріні масат-міндеттерін, оны жзеге асыру жолдарыны ылыми негізделген крсеткіштерін амтиды. леум. жоспарлау ажеттілігі бір салаа тн ерекшеліктерді леум.-экон. мселелермен тыыз байланыстылыынан туындайды. Мыс., аланы дамуын жоспарлау шін, алдымен, леум. мселелерді шешуді тиімді жолдарын, ресурстар орын іздестіріп, тиянаты болжам жасалуы тиіс. леум. жоспарлау объектісі — леум. топтар, ала, айма жне баса да елді мекендер. леум. жоспарлау барысында айматы — кімш., лтты жне геогр. ерекшеліктер ескерілуі шарт.

51.леуметтік тандау дісі .азіргі кездегі ылыми дістер жйесіні кп трлілігі, оршаан лемді зерттейтін білімдер жйесіні кптігіне байланысты болып отыр. Осыан сйкес классификацияны негізіне алынан дістер зерттеуді асиетіне байланысты тадалады. Олар: олдану ортасы, ызметті мазмны мен мінезі т.с.с. леуметтік жмыста дістерді орны мен рлі маызды орын алады, классификация бірлестік дегейі леуметтік жмыс теориясы мен практикасыны тріне байланысты. Осыны негізінде дістер жалпы ( философиялы ) діс, жалпы ылыми жне арнайы ылыми дістер деп бліп арастырылады.
1. Жалпылама немесе философиялы діс ~ субъектіні трлі ызмет трлерінде дниетанымды жне дістемелік баыттарыны бірыайлылыымен тсіндіріледі. Жалпылама дістерді тарихи танымда екі трі бар: диалектикалы жне метафизикалы. Бл жалпы философиялы дістер. 19 асырда метафизикалы діс диалектикалы діспен ыыстырыла бастайды. Сонымен атар рбір былыс пен оиалар зіні рылуы мен дамуына байланысты зерттелінеді.
2. Жалпы ылыми діс ызметті кп саласында олданылады. Сонымен атар леуметтік жмыста да. Олар барынша ке тртіп аралы спектрде олданылады. Жалпы ылыми дістерді классификациясы ылыми таным дегейімен тыыз байланысты.
ылыми таным екі дегейде: эмпирикалы жэне теориялы деп ажыратылады. ылыми танымны эмпирикалы дегейі шын мнінде бар, сезілетін проблемаларды зерттеумен ерекшеленеді. Осы дегейде трлі баылаулар мен эксперименттер арасында объект туралы апарат жинаталады. Барлы абылданан апараттарды кесте, графика, сызба трінде жйелейді. ылымда жалпы ылыми негізгі екі эмпирикалы дістерді айындау абылданан : баылау жэне эксперимент.
Баылау.
ылыми таным аиатты бейнелеуді тсілі ретінде адам іс — рекеттіні аясы мен табиат былыстарыны ерекшеліктерін абылдау арастырады. Ке маынада айтар болса, рбір эмпирикалы зерттеуді кез — келген дісі объектіні згешелігі мен згерістерін арастыру масатымен оны баылауды элементтерін райды. Алайда, ылымда мынадай дстр алыптасан : ол баса дістерден ерекше діс, ол зін — зі баылау мен баылауды біріктіреді. леуметтік жмыста баылау тсінігіне, индивидті жеке ерекшеліктеріні зерттелуі жне оларды крінуі жатады.
52. Эмпирикалы леуметтану

1. Срау. Интервью.
2. Контент-талдау. Эксперттік срау.
3. Эксперимент. Баылау.

Негізгі ымдар: срау, анкета, интервью, діснама, эксперттік срау, респондент, статистика, типология, пилотажды зерттеу, барлау, сынау, фокус-топ, тренинг, схбат, іріктеу, жоспар жне т.б.

Методология - 1) танымны ылыми дісі туралы ілім; 2) наты ылым саласында олданылатын дістер жиынтыы. Осы анытамалардан жалпы ылым методологиясыны, жеке аланда социология ылымыны басты екі аспектісін арастыруа болады.
Бірінші аспект - методологияны ілім ретінде тсіну - ылыми, ылыми социологиялы зерттеуді алай жргізу керек екендігі жніндегі тсінікті алыптасу тарихын зерттеумен байланысты. ылым методологиясы зерттеу объектісі - ылыми тануды "механизмін”, "алгоритмін” білдіреді. Осы жерде мына сраа жауап берген жн: ылым - абстрактылы теориялы білімдерді, шынды туралы тсініктерді олда бар білімдер арылы ндіру процесі. Ал алынан білімдердегі натылы шынды екі нсасында: сипаттамалы жне тсіндірмелік трінде крсетілуі ммкін. Сипаттамалы таным, е алдымен бір нрсе шындыында алай болады деген сраа жауап беру масатында рылады. Ал, тсіндірмелік таным неге бір нрсе солай болады деген сраа жауап береді.
Кезінде социология ылымыны негізін алаушы О.Конт социологтар "неге емес, алай?” деген сраа ана жауап беруі тиіс деген сиет алдыран болатын. Сонда ана социологиялы зерттеулер Конт кезінде шынайылыты ылыми тануды лгілері деп санаан жаратылыстану ылымдарында істелініп жатана сас болады деп есептеді ол.

53..леуметтанудаы срау дісі.Схбат дісі. леуметтанушылар леуметтік мірді трлі былыстары туралы эмпириялы материалдар жинастыру дістерін анытады жне оны статистикалы трде деу техникасын зірледі. Зерттеу техникасы мен ресімі бл дістерді танымал етті жне оны тек леуметтанудан тыс олданыса енгізеді. Алашы апаратты срау арылы жинауды наты дісі алаш рет педагогикада зірленді де, оушылар мен малімдерді зерттеуде жне малімдерді леуметтік былыстарды баылауда олданылды.
азіргі кезде леуметтік жне леуметтік психологиялы дебиетте педагогикалы зерттеулерде есепке алынатын срау жргізуді негізгі аидалары мен оны дайындау, ткізуді ережелері аныталан. Педагогикалы зерттеулерде жазба жне ауызша срау олданылады сратары тртіп бойынша, педагогикалы рдісті наты мазмнын айындаумен байланысты:
-мазмны білімді мегеру дегейін, алыптасуын баыттылыын, нсаулыын, дамыандыын, ттынушылыын, тланы жадайын жне оны леуметті оршауын анытауа ммкіндік береді;
— ашы сратар сипаты респонденттерге з кзарастарын оны бейнелеу арылы білдіруге жадай тудырады;
Срау логикалы, масатта баытталан трде болуы тиіс, екі мнділікпен ерекшеленбеу керек, депті лгіде беріледі.
Педагогикалы зерттеулерде кеінен олданылатын маыздылеуметтік дістер атарынасхбат пен сауалдыжатызуа болады.
Схбаттасу кезінде зерттеуші белгілі бір дйектілікпен ойылатын, алдын ала дайындалан сратарды пайдаланады. Схбат кезінде жауаптар ашы трде жазылады.