Экологиялы басару жне траты даму

СРС 1

Экологиялы ы – адам жне оамны табиатпен зара рекеттесуін ыты реттеу мен білімдерді жиынтыы.

Экологиялы ы (орыс. Экологическое право) — экологиялы-задылы нормаларды (тртіп ережелері) жиынтыы. Ол оршаан ортаны корау,экологиялы зияндарды зардаптарын алдын ала ескерту, адамды оршаан табии ортаны сауытыру жне сапасын арттыру жолында адам мен табиатты зара оамды атынасын ретгейді. оам мен табиатты зара рекеттері аясындаы, адамдарды азіргі жне келешек рпатарыны мдделері шін табиат байлыын орау жне тымды пайдалану саласындаы оамды (экология) атынастарды реттейтін заи нормаларыны жиынтыы. Экологиялы ыты негізгі кздері:азастан Республикасыны Конституциясы (1995), азастан Республикасыны Азаматты кодексі (1999), азастан Республикасыны Жер кодексі(2003), азастан Республикасыны Су кодексі (2003), азастан Республикасыны Орман кодексі (2003), азастан Республикасыны “Жануарлар дниесін орау, дайы сіру жне пайдалану туралы” (1993) , “уе кеістігін пайдалану жне азастан Республикасы авиациясыны ызметі туралы” (1995), “оршаан ортаны орау туралы” (1997), азастан Республикасы Президентіні “Мнай туралы” за кші бар Жарлыы (1997), лтты ауіпсіздік туралы азастан Республикасыны Заы (1998), “сімдіктер карантині туралы” (1999) заы, министрліктерді аулылары мен кімдері, нормативтік актілері болып табылады. Экологиялы ы нормалары ыты кптеген кздерінде, соны ішінде занаманы баса салаларында да кездеседі.

Экологиялы ы – оршаан табии ортаны сапасын жасарту, орау, сауытыру, экологиялы зиянды салдарды алдын алу масатында оам мен табиатты зара сері жйесіндегі оамды (экологиялы) атынастарды реттейтін экологиялы-ыты нормалар жиынтыы: зге де елдер сияты азастанда да оршаан орта мен табии ресурстарды орау занамада негізделген.азастан Республикасыны экологиялы занамасын райтын экологиялы ыты кздері тмендегідей ыты жаттар болып табылады. азастан Республикасыны Конституциямы, задары мен кодекстері, жарлытар, нормативтік актілері жне т.б. азастан республикасыны 1995 жылы 30 тамызда абылданан Конституциясы оршаан ортаны орауды негіздері бекітілген. Конституцияа сйкес елімізді азаматтары табиат орау занамасыны талаптарын сатауа, оршаан ортаны орауа атысуа міндетті. Р Конституциясы азаматтарды жерге жне т.б. табии ресурстара ытарын жариялайды, рбір адамны олайлы оршаан ортата ыын бекітеді. Азаматтарды табиата, оны байлытарын орауа атысты міндеттерін белгілейді. оршаан табии ортаны орау саласындаы барлы задар табии ресурсты ыты негізі райды. Оларды рамына «Атмосфералы ауаны орау туралы», «Трындарды радиациялы ауіпсіздігі туралы», «Ерекше оралатын табии ауматар туралы», Жануарлар лемін орау, сіру жне пайдалану туралы» жне т.б. енеді.

1997 жылы 15 шілдеде абылданан №160-1 «оршаан ортаны орау туралы» Р Заы экологиялы занама жйесін басарады. Табии ортаны орауды мселелерінде баса задарды нормалары азастанны Конституциясына жне аталан заа айшы келмеуі тиіс. оршаан орта мен табии ресурстарды орауды занамалы базасын ысаша тсіндірген оытушы енді экологиялы мониторинг, оны трлері мен функциялары туралы сраты мнін ашуа кіріседі. Экологиялы мониторинг (лат. монитор – еске салатын, адаалайтын) – антропогендік жне табии факторларжы серімен оршаан ортаны жай-кйіне баылау, баалау жне болжау жйесі. Мониторингті негізгі принципі – здіксіз баылап отыру. Экологиялы мониторинг экологиялы баылауды тек блігі ана емес, ол сонымен бірге баалауды жне болжауды жргізеді, сондай-а бір ызметті оршаан табии ортаны жай-кйі туралы ажетті апаратпен амтамасыз етеді. Содан кейін мониторингті трлері арастырылады. Ауматы шегіне байланысты экологиялы мониторингті ш сатысы бар: жергілікті, айматы жне жаанды. Жергілікті мониторинг дегейінде тмендегідей крсеткіштерді баылау нерлым маызды болып табылады:

1. Адам мен табии экожйелерге ауіпті ластаушы заттарды концентрациясы:

а) атмосфералы ауада кміртегіні, азот тотытары, ккірт ос тотыы, озон, ша, радионуклидтер, пестицидтер, ауыр металдар жне т.б.

б) суды бет жаындаылар: пестицидтер, ауыр металдар, радионуклидтер, РН, минералдану, фенолдар, мнай німдері, фосфор, азот, бенз(а)пирен;

в) топырата: ауыр металдар, пестицидтер, радионуклидтер, азот, фосфор, мнай німдері жне т.б.

г) биотада: ауыр металдар, пестицидтер, радионуклидтер жне т.б.

2. Зиянды физикалы сер етуді дегейлері: радиация, шу, діріл, электромагниттік ріс жне т.б.

3. Биосфераны ластануы, сіресе тумысынан кемістіктер салдарынан болатын ауруды динамикасы.

Айматы мониторинг дегейіне ірі табии-ауматы кешендер экожйелеріні (орман экожйелеріні, зен бассейндеріні, агроэкожйелерді жне т.б.) жай-кйіне баылау жасау жатады, сондай-а биологиялы айналымлар, оларды бзушылытары зерттеледі, бір айматардаы оршааан ортаа антропогенді сер етуді сипаты мен санды крсткіштеріне талдау жргізіледі. Мысалы, айма шегінде жануарлыарды жойылып бара жатан трлеріні популяциялы жай-кйіне баылау жасалады.

Ттастай аланда биосфередаы ммкін болатын згерістерді байау, баылау жне болжауды амтамасыз ету – жаанды мониторингті міндеті. Оны фонды немесе биосфералы деп те атайды.

Жаанды мониторингті негізгі масаттары болып табылатдар:

– адам денсаулыына тнетін ауіпті алдын алуды кеейтілген жйесінйысдастыру.

– климата атмосфераны жаанды ластануыны серін баалау;

– биологиялы жйелерде, сіресе оректік тізбектерде ластануды млшері мен блінуін баалау.

– оршаан ортаа сер ететін жерсті экожйелеріні реакциясы;

– ауыл шаруашылыы ызметі мен жерді пайдалануды нтижесінде пайда болатын крделі проблемалары;

– лемдік мхитты ластауа жне теіз экожйесін ластануды сері;

– халыаралы ауымдаы стихиялы апаттар туралы алдын ала ескерту жйесін ру.

 

СРС 2

Экологиялы басару жне траты даму

оршаан ортаны ораудаы экологиялы басару мемлекеттік оамды жне леуметтік басаруды бір саласы болып табылады. Экологиялы басаруды масаты экологиялы бадарламаларды, жоспарларды жне шараларды орындалуын амтамасыз ету, оршаан табии ортаны орау, табии орларды тиімді пайдалануды жне салалардаы за ережелеріні бзылмауын амтамасыз ету, адам мірі мен денсаулыына табии ортаны олайлы болуына жадай жасау болып табылады. Кейбір алымдары тжырымдамасы бойынша экологиялы басару экологиялы занаманы, экологиялы міндеттерді станудаы басарушы субъектер мен басарылатын субъектілерді арасындаы арым-атынастардан пайда болатын оамды атынастарды жиынтыы. Экологиялы басару принциптері жалпы экологиялы принциптерді ажырамас блімі, жалпы басару жйесіні бір рамы. Экологиялы басару жйесі арылы экологиялы шараларды іске асырылуы мен орындалуы, оршаан табии ортаны орау жне за ережелеріні бзылмауы реттелініп, сонымен атар оршаан ортаны табии орларын тиімді пайдаланудаы міндеттер мен масаттар, ажетті аражаттар мен ажеттіліктер аныталады. Экологиялы басаруды нысандарына за, шаруашылы, ы олданушылы, ы орындаушылы жне ы ораушылы ызметтері жатады. азіргі тада экологиялы басаруды бірнеше трлерін ажыратады: мемлекеттік, салалы, ндірістік жне оамды экологиялы басару. р трді зіне тн ерекшеліктері, дістері мен масаттары бар. Аталан экологиялы басару трлеріні міндетті, рі е маыздысы мемлекеттік экологиялы басару болып табылады. оршаан ортаны ораудаы мемлекеттік экологялы басару дістері кімшілік (басарушылы), экономикалы жне идеологиялы (трбие, білім беру, гіттеу, насихаттау жне т.б.) болып жіктеледі. Бгінгі тада азастан Республикасыны траты даму саясаты баытында экологиялы ауіпсіздік саласындаы экологиялы басаруды маыздылыын айта арастыру ажеттілігі аны болып отыр. Траты даму саясаты кезеінде табиат орларын тиімді пайдалану мен оршаан табии ортаны орау мселелері ана емес, сонымен атар экологиялы ауіпсіздік сратары ерекше орын алуда. з кезегінде экологиялы ауіпсіздік, оны ішінде жеке жне зады тлаларды, жалпы мемлекетті зады ытары мен экологиялы ытары оралуыны амтамасыз етілуі тиімді, рі йымдасан экологиялы басару жйесі арылы жзеге асырылады.

Экология саласындаы мемлекеттік басару органдарды ролі мен маызы андай?. Экологиялы басару функциясы андай нысанда жзеге асырылады?

Мемлекеттік басару- оршаан ортаны орауды жне табии ресурстарды тымды пайдалануды амтамасыз етуге баытталан мемлекет тарапынан жзеге асырылатын йымдастырушылы- атарушылы ызмет. Ерекшеліктері: мемлекет тарапынан жзеге асырылады, биліктік сипатта болады, мемлекетті экологиялы саясатыны крінісі, оршаан ортаны орауа баытталандыы, табии ресурстарды тымды пайдалануды амтамасыз етуде. Мемлекеттік басару 3 трлі нысанда жзеге асырылады: ы шыармашылы; ы атарушылы; ы ораушылы. Мемлекеттік басару органдары келесі жйеге жіктеледі:

- жалпы зыретті органдар: Р Президенті, Р Парламенті, Р кіметі;

- арнайы зыретті органдар: оршаан ортаны орау министрлігі;

- функционалды органдар: салы органдары, табиат орау органдары, ттенше жадайлар министрлігі, жер ойнауын орау комитеті, орман жне а шаруашылыы комитеті, ы орау органдары.

оршаан ортаны орау саласындаы мемлекеттік басаруды жекелеген функциялары- оршаан ортаны орау саласында келесідей функциялар жзеге асырады: оршаан ортаны орау саласындаы техникалы реттеу, экологиялы нормалауды жзеге асыру, табии ресурстар кадастрін жзеге асыру, оршаан ортаны мониторингін жргізу, экологиялы сараптаманы жзеге асыру, экологиялы білім беру жне аарту, оршаан ортаны орау саласындаы экономикалы реттеу, экологиялы баылауды жзеге асыру, экологиялы дауларды шешу, экология саласындаы халыаралы ынтыматастыты жзеге асыру, экологиялы рсатты беру, т.б.

Экологиялы ыты атынастарды тсінігін берііз жне оларды субъектілері мен объектілерін талдаыз.

Р-ны экологиялы ыы - айналадаы табии ортаны орауа байланысты оамды атынастарды реттейтін ыты ережелерді жиынтыын зерттейтін оу пні немесе ылым саласы. Экологиялы ыты мні - бл экологиялы-ыты нормаларды олданылу саласында алыптасатын тарихи трыда азіргі жне болашатаы рпатар мдделері шін оршаан ортаны сатап алу масатында табии объектілерді сатау, жасарту, алпына келтіру, тиімді пайдалану трысында міндетті трде мемлекетті атысуы жадайында азаматтар мен йымдар арасындаы ндірістік атынастармен байланысты болуы. Экологиялы атынастар дегеніміз - бл объектісі табиат пен оны рамындаы элементтер болып табылатын атынастарды айтамыз. Экологиялы ыты объектілері дегеніміз - айналадаы табии ортаны райтын, адамны тіршілік ажеттіліктеріне жмсалатын табии ресурстар мен адамдарды экологиялы денсаулыы мен мірін айтамыз.

Экологиялы атынастар субъектілеріне мыналар жатады:

1. азастан Республикасы, себебі бізді мемлекетіміз табиат ресурстарыны меншік иесі болып табылады.

2. Шетелдік мемлекеттер - азастанны табиат ресурстарын пайдалану мселелері бойынша экологиялы атынастарды субъектілері болып табылады, республикаа табии ортаа келтірген залалы шін жауап береді (шекаралы су объектілері бойынша бірлесіп су пайдалануы жне т.б.).

3. Зады тлалар.

4. Жеке тлалар- Р азаматтары, шетел азаматтары, азаматтыы жо тлалар. Экологиялы ыты атынастар мазмны дегеніміз атысушыларды оршаан ортаны пайдалану мен сатау бойынша ытары мен міндеттеріні жиынтыы.

 

СРС 3