Электр жктемесіні картограммасын трызу.
Ксіпорын жктемелер картограммасы : бас жоспармен орналасан шеберлер аудандарынан жне сол шеберлермен шектелген, тадалан масштабта есептелген цехты жктемесіне те. р цех шін жеке шебер жасалады,оны ортасы цехты жктемесіні ортасымен (центр) сйкес келеді. Орталы жктеме цехіні немесе ксіпорынны электр энергиясын ттынуы цехты символды орталыы болып табылады. ГПП, РП, ТП жктеме центріне жаын орналастыру керек. Бл жадайда жоары кернеуді электр энергиясы центріне жаындатуа жне біршама ашытыты азайтуа, ксіпорынны жоары кернеуі бар реттеуіш желілерін де, оан оса цехты тменгі кернеуі бар электр желілерін де, ткізгіш материалдар шыынын да жне электр энергия шыынын азайтуа болады.
Жктеме картограммасы ксіпорынны территориясындаы жктемені блінуін наты крсетеді. Шеберлер аудандары алынан масштабта 
цех есептелген жктемесіне те:
,
мндаы 
– шеберді радиусы.
Картограмманы цехтардаы электр энергия абылдаыштарыны жоспарыны орналасуына жне ндірістік ксіпорынны барлы бас жоспарына арап трызады. Егер картограмманы бкіл ндірістік ксіпорынны бас жоспарында трызылса, онда ЭП орнына цехтарды алады. 48-суретте ндірістік ксіпорынны активті жктемесіні картограммасы келтірілген.
р шебер сеторлара блінген, кш беретінге лайыты (тмен жне жоары вольтты) жне жары беретін жктемелерге, ол жктемені мні жне рылымы туралы млімет береді. Негізгі жобаа картограмманы енгізгенде активті жне реактивті жктемелерді жеке енгізу керек. Активті жне реактивті оректені р трлі кздерден оректенеді.
Цехтар мен ксіпорындарды ЦЭН анытау барлы жктемелерін (цех, ксіпорын) немесе активті жне реактивті электр жктемелерін есептеу арылы жзеге асады.
; 
;
; 
; 
; 
,
мндаы 
– 
жне 
осіндегі і-ді берілген кординаттар жктемесі.
Кординаталар осі картограммаа еркін енгізіледі. Бдан ЦЭН салыстырмалы з орнын згертпейді. 49-суреттегідей А- нктесіндегі ЦЭН нерксіпті кеейтілгені есептелінбейді, А1 – нктесінде ЦЭН нерксіпті кеейтілгені есептелінеді. Келешекте кееюі ескерілген жне электр жктемесі картограммасына енгізілген цехтар сызыпен белгіленген.
Ординаттар осін кез келген жерге орналастыруа болады, біра оны цех абыраларымен сйкес боланы жн. Ксіпорынны негізгі жобасында ординат осі – цехты сыртыны сол жаында.
48,49-сурет. Цех пен ЦЭН бойынша картограммалы жктемесі бар ксіпорынны бас жоспары.
ЦЭН шартты жадайда траты болмайды, ол периодты жылжиды. Ол былай тсіндіріледі: ттынылатын уатыны блек ЭП, цех ксіпорныны жктемелік графигі бойынша згеруі; ксіпорын алмастыруыны згеруі; ксіпорынны дамуы. Сондытан ЦЭН цехы туралы емес (ксіпорын) кейбір бас жоспардаы траты нкте сияты, ЦЭН сейілу зонасын дрыс айту керек.
орек кзін ЦЭН-де орналастыру кезінде, жйені электрмен амтамасыз ету шыыны е аз болады, ондаы абылдау жктемесі центрге араанда симметрилы блінген. орек кзіні блай орналасуы шыыны бойынша олайлы.