Бірінші орыс революциясыны оамды-саяси озалыса сері.

1905 жылдан 1907 жыла дейінгі кезеде бірінші орыс революциясы болып тті. Оны жаырыы азастана да жетті. Патша кіметіні 1905 жылы 9 атарда арусыз шеруге шыан жмысшылара о атып, ырып саланы оны анішер злымды саясатын шкерелеп берді. Бл хабар халыты кекке толы ашу-ызасын келтірді. азаты белгілі аыны рі этнограф, тарихшы, шежірешісі Мшр Жсіп Кпейлы осы оиаа арнап «анды жексенбі» деген ле жазды. лені «Айап» журналына жарияланалы жатанын сезіп алан жергілікті отаршыл кімшілік оны басып шыаруа тыйым салды. Автор уын-сргін крді. Ташкент, оан жаында жне Ішкі Орда аумаында бой тасалауа мжбр болды.

Верный, Перовск, азалы, Орал, Атбе, Петропавл мен Семейде жмысшыларды наразылы жиналыстары мен митингілері болып тті. Амола облысы мен Далалы лке орталыы Омбы аласында да халы наразылы шеруіне шыты.

азастанда жмысшыларды ре ктерілуі мен ереуілдері темір жол бекеттерінде ерекше орын алды. Алайда оларды патша кіметіне арсы арулы атыыстары бола ойан жо. йткені жмысшы табыны атары лі аз еді. Саяси жаынан пісіп жетілмеген, ктеріліске зірленбеген болатын. Жмысшы табы енді ана алыптасып келе жатан-ды. Оны стіне, шет айматы лтты ерекшелігі де тежеуші серін тигізбей тра алмады. Патшалы самодержавие мнда еуропалы лт кілдеріні ат тбеліндей аз жмысшылары мен жаадан алыптасып келе жатан аза жмысшылары арасына от тастап, оларды бір-біріне арсы оюа тырысып баты.

Бл кезенде патша кіметіні отаршылды саясаты кшейіп, баран сайын асына тсті. Мны мынадан айын круге болатын еді. Біріншіден, азатарды жерлерін оныс аударушы орыс шаруаларыны жне азатарды орына жаппай тартып алу одан рі жріп жатты. Патшаны 1904 жылы жарлыы бойынша брыны Сібір шекара шебіндегі ені он шаырымды бейтарап алап аза скерлеріні «мгілік» пайдалануына берілді. Патша кіметіні осы жне баса да озбырлы рекеттері салдарынан дала трындары жаппай жерсіз ала бастады. Мселен, XX асырды бас кезінде бір ана Семей облысыны зінде 147 мыа жуы аза жерсіз алды. Сондытан да жерсіз азатар жерді Сібір азатарынан, император улетіні Алтай таулы округіндегі меншікті аумаынан, Томск, Тобыл губернияларындаы орыс шаруаларынан, сондай-а ытай империясыны кімшіліктерінен жала алып пайдалануа мжбр болды. Екіншіден, лке аумаынан мал німдері шикізаты, минералды ресурстарды кптеп тасып кету кшейді. Кеніштерді, шахталарды, зауыттар мен фабрикаларды болмашы арзан бааа сатып алан шетелдік ксіпкерлер елді табии азба байлыын тасып кетуде алдарына жан салмады. шіншіден, жмысшыларды, соны ішінде сіресе азатарды анау лдеайда атыгездік сипат алды. азатарды жалаысы крер кзге тмендетілді, олар маманды дегейі тмен, е ауыр ара жмыстарда істеді. Орыс жмысшыларымен салыстыранда трын й жадайлары да адам тзгісіз еді. Тртіншіден, патша кіметі аза лкесінде православие дінін уаыздаушы миссионерлерді аптатып жіберді.

Жергілікті халыты тарапынан лдебір келесіз рекеттерді жасалып кету ммкіндігіні алдын алу шін 1906 жылы 6 атардан бастап патшаны арнайы жарлыы бойынша Амола жне Семей облыстарыны бкіл аумаында скери ттенше жадай жарияланды. Патша кіметі бл аймаа осымша скери кш жеткізді. Жмысшы озалысыны жетекшілерін амауа алу, жер аудару, ксіпорындаы жмысынан босату шаралары басталды.

1905—1907 жылдардаы бірінші орыс революциясы жеіліске шырады. Біра ол аза халыны оамды сана-сезімін арттыруа, лкедегі демократиялы озалысты дамытуа орасан зор ыпал етті. Ресейдегі революциялы оиаларды серімен аза халыны крнекті перзенттері саяси сахнаа ктерілді. Халыты тадаулы кілдеріні Ресей Мемлекеттік Думасына атысуы азастан тарихында аса маызды рл атарды. аза халыны кшбасшыларына айналан зиялылар Ресей империясыны кілетті органыны мінберінен е маызды проблемаларды, жерге атысты мселелерді принципті трде батыл ктере білді.

Бірінші орыс революциясы жылдарындаы оиалар аза халымен азастандаы баса да лыстарды саяси белсенділігін арттырды. аза жмысшылары з алдына дербес саяси кш ретінде кріне білді. Солай бола трса да ол жылдарды оиалары азастандаы лтты-демократиялы жне жмысшы озалысыны лсіз, лі де жетілмегенін крсетті