Табии ауіптер.Боран, Брасын, дауыл,найзаай.

Табии ауіптер дегеніміз-геофизикалы, геологиялы,гидрологиялы,атмосфералы немесе баса шыу тегі бар ке клемді ауіпті табии былыс, не процесс, нтижесінде адамдарды тіршілігіні крт бзылуы, материалды ндылытарды блінуі жне жойылуы.

Табии ауіп - бл адамны оршаан ортамен арым-атынасы нтижесінде жне оны міріне, денсаулыы мен млігіне ауіп тнгенде болатын жадай.Ерекшелігі: басаруы, баылауы иын. Мысалы: жер сілкінісі,жанартау атылауы, сел,су тасыны, ар кшкіні, боран т.б. Боран – кшті желді (жылд. 15 м/с-тан астам) серінен топыраты, мны, иыршытасты, арды йтып соуы

Табии ауіптер дегеніміз - табиатта здігінен пайда болатын апаттарды трін айтамыз. Олара боран,брасын,дауыл,найзаай т.б. жатады.

ДАУЫЛ – бл лкен клемді, жылдамдыы саатына 120 метр, ал жерге жаын жерлерде саатына 200 км ауа йыны.

БОРАН –за соатын, жылдамдыы саатына 20 сек. те атты жел. детте циклон ткенде байалады, теізді атты буырантып, рата иратады.

Блар сияты табии былыстарда адамдар шін ауіптісі жолдар мен кпір беттеріні, имараттарды, электржеткізгіштер мен байланыс желілеріні, жер стіндегі бырларды бзылуы, сонымен атар адамдарды атты жылдамдыпен шып жатан ираан имараттар, шыны сынытарынан жарааттануы болып табылады. Сонымен бірге имараттар толы ираан жадайда адамдарды мерт болуы жне жараат алуы ммкін. арлы жне шады боран кезінде далалар, жолдар мен елді мекендерді ар басып алуы, шаны жиналуы («ара дауыл») жне суды лайлануы ауіпті.

Дауыл, боран, йын кезінде алай рекет ету керек

Егер дауыл, боран, йын сіз имаратта боланда басталса, терезеден аула трыыз да, жайды ішкі жа абыраларыны жанында, длізде, рылан шкафтарды асында, жуынатын блмелерде, дретханада, ойма, мыты шкафтарыны жанында, стелді астында ауіпсіз орындара трыыз. Пештегі отты, электр энергиясын шірііз, газ желілеріні шмектерін жабыыз.

араы уаытта фонарьлар мен шамдарды пайдаланыыз, А жне ТЖ басармалары, ттенше жадайлар жніндегі комиссиясыны апараттарын есту шін радиоабылдаышты осып ойыыз, ммкіндігінше тере паналарда, жероймаларда отырыыз.

Егер дауыл, боран, йын сіз елді мекенні кшесінде жргенде басталса, нерлым жеіл рылыстар имараттар, кпірлер, электр ткізгіш желілер, дігектер, тоайлар, зен, клдер мен ндіріс обьектілерінен алыс жрііз.

шып жатан шыны сынытарынан орану шін аылтыр, атты ааз немесе пластик жшіктер, татай немесе олда бар кез-келген заттарды пайдаланыыз. Тезірек елді мекендегі жертлелерде, жероймалар мен радияцияа арсы паналарда тыылуа тырысыыз. Заымдалан имараттара кірмеіз, себебі айта соан желде лауы ммкін. арлы боранда имараттара тыылыыз. Егер далада немесе ауыл жолдарында келе жатсаыз уа-уа тазаланып отыратын, жне сізге кмек берілу ммкіндігі бар басты жола шыыыз. Шады йын кезінде бетіізді дкемен, шытпен, мата иындысымен, кзіізді кзілдірікпен жабыыз.

Брасын — жер бетіні стінен арды желмен тасымалдануы. Брасын — те крделі табии былыс. Оны жер бетіне шккен ар лпалары мен блттарда пайда болып, біра жер бетіне жетпеген ар райды. йтыма Брасын, жаяу Брасын жне жалпы Брасын деп блінеді.

Брасын абаты

рамында желмен рленген ар блшектері бар ауаны жер беті кабаты. йтыма жне жалпы брасын абаты жерден блттара дейінгі аралыты, ал жаяу брасын кар бетіндегі ілеспелі, секірмелі, диффузиялы ар блшектерін амтиды.

Брасын ары

ар лпасыны иыршытарынан тратын ар жамылысы.

Брасын лшеу лшемдері

брасын лшеуішті кмегімен арлы жел аыныны лкен шыыны мен брасын аынындаы арды шоырлануын лшеу.

арды горизонталь тасымалын лшеуге арналан аспап.

географиялы аудандаы брасын рекетіні жалпы сипаттамасы. Жалпы жне йтыма брасындар ауа райыны циклонды типі жадайында, ал жаяу брасын антициклонды типі жадайында кбірек байалады. Сондытан олар барлы брасын трлеріні айталану дрежесін анытайды.

Найзаай — блттар не блт пен жер арасында болатын зындыы бірнеше км, диаметрі ондаан см жне затыы секундты ондаан лесіндей болатын алып электрлік шынды разряд.Найзаай - кешенді атмосфералы былыс. Бл былыс кезінде алы буда-жабырлы блттарда жне блттар мен жер арасында кп еселі электр разрядтары пайда болады, кн кркірейді. йтыма жел, дауыл соып, кейде брша аралас нсер жабыр жауады. Найзаайды шептік жне масса ішіндегі деп ажыратады. Шептік найзаай атмосфера шебінде, ал масса ішіндегі найзаай ауаны жер бетінде жылынуынан пайда болады.

Найзаай жарылы лкен разрядты топен те, ал оны температурасы 300000 градуса дейін жетеді (бл кн аймаындаы температурадан 6 есе жоары). Найзаайды орын ауыстыру жылдамдыы секундына 100 мы километр. Найзаай тскенде талды жанып кетуі де ммкін. Найзаайды адама тсуі, лімге дейін алып келеді. Жыл сайын лемді найзаайдан 3000 адам айтыс болады. Найзаай бірінші биік зата (тала т.б.) тседі.

Найзаайды тсу аупінен орану шін, оан арсы жерасты орасты орнаташтарын орнату ажет. Табиата шыу алдында ауа райы болжамын тыдау ажет. Егер кн бзылады деп болжаса, баса кні шыаныыз дрыс болады.