Радиоактивтілік .Радиоактивті заттарды шыу кздері.Адамны радиациялы заымдалу ошаында болуыны салдары.

Радиоактивтілік жне оан жаласатын ионды сулелену Жер бетінде тіршілік пайда болана дейін мір срді.Радиоактивтік материалдар Жер мен Кн жйесіні планеталарыны рамына олар пайда болан сттен бастап кірді.Радионуклидтер тау жаныстарында, топырата, суда кездеседі.Радиоактивтілікті ашу француз алымы Анри Беккерелді есімімен байланысты, ол 1896 жылы ара аазбен жабылан фотопластинканы аартан уран тзыны сулеленуін анытады.Жарыа жне 1895 жылы ашылан рентген сулелеріне састыру бойынша бл былыс радиоактивтілік атауына ие болды, яни сулелендіру абілеті.Радиоактивтілік сулелену кптеген физиктер мен химиктерді назарын аударды.Осы былысты зерттеуге Мария жне Пьер Кюри орасан зор лес осты.1898 жылы олар уранны сулеленгеннен кейін баса химиялы элементке айналатындыын анытады.Оларді кейбірін - радий мен полонийді алымдар таза кйінде ажыратты.Бір грамм радийді сулеленуіні бір грамм уранны сулеленуінен миллион есе асып тсетін болып шыты.Бдан кейін радий зіні "сулеленуші" атауына ие болды.Аз уаыттан кейін радиоактивті сулеленуді біртекті емес екендігі жне иондаушы жне кіру абілетімен ерекшеленетін сулеленуді ш тріні бар екендігі аныталды.Сулеленуді осы ш трі грек аріпіні алашы ріптерімен аталды: альфа, бета жне гамма.Кейіннен альфа-блшекті гелийді алты, онды ядросы; бета-блшекті электрон екендігі, гамма-сулені электромагнитті сулелену екендігі аныталды.Радиоактивтік ыдырау кезінде шыатын блшек пен гамма-квант заттармен ыпалдаса отыра з энергиясын иондануа жмсайды.Осы сулелерді орта термині ретінде мына сздер пайдаланылады:иондаушы сулелену, иондаыш радиация немесе жай ана радиация. Радиоактивті заттармен заымданан жерде тран адам рдайым сырты сулеге шырауы немесе суле ауруына шыратуы ммкін радиоактивті заттарды организмге ту нтижесінде заымдануы ытимал.Жары сулесі кндікінен лде айда кшті, ал жарылыс кезінде пайда болан ядролы шар жздеген километрден крінеді.Адама радиацияны сері. Адам сулеленуді екі тріне - сырты жне ішкі сулеленуге шырайды.Сулеленуді сырты кздеріне Галактика жлдыздарыны жарылысы мен кнні атты суле шыару кезінде пайда болатын космосты сулелену жатады.Космосты сулелну дозасы адама сер етеді.Теіз дегейінен биіктеген сайын ауаны, азонны ораныс абаттары жара тседі, сондытан да слелену жоары.Космосты иондаушы сулелену табии радиациялы ауматы райды, оан жердегі барлы тірі организмдер шырайды.Сулеленуді жердегі кздері жер ойнауындаы, атмосферадаы, судаы жне сімдіктердегі радиоактивті заттар болып табылады.Жер шарыны кптеген аудандарында дозаны уаты 4-12 мкр/са шегінде болады.Осы аудандарда тратын адамдарды жылды дозасы 30-100 мбэр (0,03-0, Ібэр).Табии кздерден адамны сырты сулеленуі организмге азы-тлік таамдары, су мен ауа ткен кезде болады.Балыты кп жейтін адамдар, бы етімен оректенетін солтстік аудандар трындары салыстырмалы трде сулеленуді жоары дозасын алады, йткені бл таамдарда радиоактивті заттарды млшері кбірек кездеседі.
17. Электромагниттік рісті азаа сері, олардан орану.

Радиожиілікті ондырылар шыаратын электромагниттік сулелерді млшерден кп абылдаан жадайда,ол адамда маманды ауруа келіп соады.Нтижесінде нерв жйесі,жрек антамырлары,эндокриналы жйе жне баса да азалара сер етуі ммкін.Электромагниттік ріс серінде за уаыт болан жадайда адам тез шаршайды,йышылды пайда болады,йысы бзылады,жиі жиі басы ауырады,нерв жйесі бзылады жне т.с.с. системалы сулелену болан жадайда психикалы ауру,ан ысымыны згеруі,жрек соысыны баяулауы,шашыны тсуі байалады.Электромагн.сулеленуден орануды негізгі дістері:суле шыару кзіндегі сулеленуді азайту;те жоары жиілікті жне ультражоары жиілікті ондырыларды дрыс орналастыру(уаттылыы 10Вт-тан асатын ондырыларды сулелерді жтатын материалмен(кірпіш) апталан блмеде орналастыру);экрандалан блмелердегі ондырыларды алыстан басару жне баылау(кзбен баылау шін арнайы металл тормен апталан араыш терезеден жасалады);жмыс істеу орнын жне сулені шыу кзін экрандау;йымды шаралар;жеке оранысты олдану(арнайы киім,ораныс кзілдірігі т.б).