Аламды экожйені тозуыны себептері

ЕМТИХАН БИЛЕТІ

Оршаан ортаны техногендік ластануы. Ландшафты техногенезге тратылыы

Адамны тіршілік ортасына мардымды сер етуші жне жасы зерттелгені – оршаан ортаны ластануы. Ол ыллыми-техниканы дамуымен тікелей байланысты жіне оны оршаан ортаы серін крсетеді.

Бгінгі тадаы антропогендік серлерді е ауіптісі – ол табиаттаы тйы циклді бзатын немесе табии заттар айналымын згертетін табибата жат заттарды енуі болып есептеледі. Сонымен атар, ауіп тндіретін тек ана табиата жат заттар емес, табиат мезгілдеріне сйкес келмейтін энергия млшеріні осылуы да есептеледі.

1.оршаан ортаны ластануы – кез келген экологиялы жйеге оан тн емес тірі жне лі заттарды енуін, физикалы немесе жйелік згерістерді болуын, берілген экожйені бзылуына немесе оны німдіоігін бзатын энергия мен апаратты енуінен пайда болады.

Академик А.В.Сидоренко антропогенді серлерді салдарынан оршаан ортаны бзылуыны, ластануыны, табиат ресурстарыны сарылуыны негізгі 3 себебін крсетті:

1.табии айналымдаы табиат ресурстарыны ндірілуі мен ажеттілік арасындаы санды крсеткіштер балансыны бзылуы;

2.табии ортаа техногенді серлерді шектен тыс кп болуы;

3. табиат ресурстарын ндіру кезінде экологиялы принциптері бзылуы мен секерілмеуі.

оршаан ортаа ластаушыларшыларды жіберілуі оларды агрегатты кйі мен салмаана атысты классификацияланады. Агрегатты кйіне байланысты газ, бу, сйы, атты, аралас болып блінеді. Ал салмаы бойынша б топа жіктеледі: 0,01 тмен; 0,01—0,1; 0,1 — 1,0; 1,0—10; 10—100; 100 т/тулік жоары.

ндірістік алдытар пайда болуына байланысты мына топтара блінеді:

Механикалы – ауадаы ша, топыратаы трлі заттар мен атты бліктер.

Химиялы- кез келген агрегатты кйдегі заттар. Олар оршаан ортаа тсуі барысында тікелей атмосфера, гидросферамен байланыса тседі.

Ландшафтыларды техногенезге тратылыы.Географияда тратылы ретінде згеріп жатан геодинамикалы крсеткіштер барысында ландшафтыны з рылымы мен ызмет ету функцияларын сатап ала алу абілетін арастырамыз. Ал геожйені геоэкологиялы тратылыы ретінде техногенезге арсы тру жне оршаан ортаа олайлы жадайларды сатап алу абілетін атаймыз.

Геожйені тратылыы сырты антопогендік серлерді салдарынан бзылады. Мысалы: ятын зендердегі су клемені азаюы Арала теізіні тартылуына келді, ал теізді тартылуы з кезегінде аймата жаа сор топыраты шлді пайда болуына себепкер болды. Геожйені бзылуы бір мезетте ана болады жне ол белгілі млшерден асанда бкіл табиат жйесін бзады.

Геожйе тратылыыны маызды асиеті ретінде оны зін зі реттей алу асиеті болып есептеледі.

Геожйені антропогендік серлерге тратылыы мына критерийлер арылы крсетіледі.

-зін-зі алпына келтіре алу абілеті жне антропогендік сер тотаанна кейін алыпты жмыс істей алу ммкіндігі

-табии ортаны ішкі потенциалына байланысты алыпты ызмет етуді сатай алу абілеті

-жйе рылымына интенсивті физика-химиялы серлер барысында жйені ызмет ету режиміні потенциалын сатап алу абілеті

-антропогенді сер барысында з жйесі мен асиеттерін сатап алу абілеті

Геожйені тратылыы оны сапалы жне санды крсеткіштері арылы бааланады. Тменде геожйені тратылыы баллдар бойынша крсетілген:

1.те траты – 100-91

2.траты – 90-81

3.негізінен траты – 80-71

4. шамалы траты – 70-б1

5. аз траты – б0-51

б. трасыз – 50-41

7. млдем трасыз – 40-30

Соы жылдары ылымы экологиялы трасыз табии орта жне экологиялы апат аймаы терминдері енді. Бл 2 термин оршаан ортаны шектен тыс бзылан айматарына олданылады.

Биологиялы – адам атысымен пайда болан организмдер трлері. Олар адама немесе оршаан ортаа зиянын тигізеді.

аламды экожйені тозуыны себептері

Экожйе - азалар мен абиотикалы ортадан, оларды раисысы бip-біріне сер ететін тірі табиатты негізгі функционалды бірлігі.

Экожйелерді жіктелуі .Экологиялы жйелер функционалды жне рылымды белгілері бойынша ерекшеленеді.Функционалды жіктелуі экожйеге келіп тусетін уат кзі, млшері жне сапасына негізделеді. Экожйелерді жіктелуі сімдіктерді табиат белгілі, ал су экожйелер: геологиялы жне физикалы белгілері бойынша ерекшеленеді.

Тундрада жануарларды тіршілік ету аймаы негізінен топыра жабыны жне бталы белдеуден ралады. Жылы болатын 3-4 аймен крсетіледі. Дала-коыржай белдеуді ксерофитті бірлестіктері р трлі аталады.Ксерофиттті шптесін сімдіктерді таралу аймаына р трлі затыты ыс, жылы кра жаз, жаздаы жауын-шашын мелшеріні максимум болуы тн. Солтстікте атарды орташа температурасы 20° С, абсолютпк минимум 50° С-а дейін жетеді .

Шлдер. Шлді жерлерді бірлестік типі, коыржай, субтропикттік жне тропиктік белдеулері жадайында алыптасады. Бл р-турлі шлдерді жылу режимінде айтарлытай айырмашылата болуын анытайды.Біра шлдегі тіршілік формаларыньщ дамуын е алдымен ылалды жетіспеуі анытайды. Шлдерді сипаттаанда климатты крсеткіштер есепке алынады.

Жауын-шашынны тсу ыраына арай шлді ауа райынь бipнеше типіне белініп керсетуге болады:

а)жауын-шашын ыста болады

б)жауын-шашын ыста болады, ал кургакшылы кeзi ыса тура келеді

б)жауын маусымда болады немесе жауын шашынны млшері тсуіні eкі кезеі болады.

Ылалды экваториалды ормандар. Ылалды экваториалды жне тропикалы ормандар сімдіктер жауынны максималды німділігін амтамасыз ететін ылалды пен температураны е олайлы жадайында еседі.Жер бетіндегі ылалды тропикалы ормандарды негізгі таралу айматары Америкада, Анд тауларыны шыыс беткейіне дейін, Амазонка бассейінде, нді-малайя аймаы, Зонд, Филиппин, зенні бассейні, жаа Гавайя аралдары, Батыс Африка -Кошо зеніні бассейні. Аталан негізгі су айматары кп баса беткейлерінде кездеседі.

Биогеоценоз- (грек сзі биос- мip, гео- Жер, койкос- мекендейтін жер), біріккен табии кешендегі біріккен затымен жне уатымен, аны Tipi жне аны жанама компоненттерімен бip текті жер сті. Биогеоценоздарды жиынтыы биосфераны крайды.

Биогеоценозды неігізгі бліктеріні бipi биоценоз болады - аны су немесе курак жерде мекендейтін жануарлар, сімдіктер жне микроазалар жиынтыы. Онь ішінде блінеді фитоценоз- сімдіктер жиынтыы, зооценоз- жануарлар жиынтыы .

Экологиялы ойма дегенміз - азаны табиаттаы орнын жне бкіл тіршілік ету жадайларын немесе тіршіліктегі орнын, яни оршаан ортаа, оректі тріне, оректену уаыты мен дісіне, кебейетін орнына, баспанасына жне т.б. катынасыны жиынтыы. Бл тсінік «мекен ету орнынан» клемді жне мазмнды ым. Одумны тсіндіру бойынша мекен ету орны азаны «мекен жайы» (адрес), ал экологиялы ойма оны «мамандыы» болып табылады. Бip жерде детте р трге жататын кптеген азалар тіршілік етеді. Мысалы; орманда жздеген сімдіктер мен жануарларды турлері мeкeндeйдi, бipa оларды райсысыны зіні мамандануы - экологиялы оймасы болады .

ЕМТИХАН БИЛЕТІ