Лекотеканы ру жне жабдытау
Ерекше білімге ажеттіліктері, ментальды жне баса да бзылулары бар балаларды олдаудаы басты міндет азіргі тада психофизикалы кемшіліктер коррекциясына, оларды трбиелеу жне оыту барысында медициналы-педагогикалы кмек крсету.
азастан Республикасыны Шыыс-азастан облысында «Ерте кмек ызметі ерекше ажеттіліктері бар отбасыларын психологиялы-педагогикалы амсыздандыру» жобасы аясында ЮНИСЕФ-ты аржы жаынан жне йымдастыру жаынан олдау крсетуімен мектепке дейінгі йымдар негізінде ш лекотека рылды.
Бл ралда Семей аласыны №5, 9 ясли башалары лекотека мамандарыны тжірибесі жинаталан. Бізді лекотекаларда ртрлі дамыту ойындары жне ойыншытары, балалар кітаптары, бейнелеу іскерліктері, шыармашылыын дамыту, эмоционалды кштенуден арылу жне релакция шін ажет жабдытар жинаталан. Лекотекада жинатала стел-стілік-баспа ойындар балаларды оршаан дние туралы білімдерін кеейтеді, абілеттерін дамытады. Ойында балалар йренеді:
- бейнені шынайы объектімен біріктіруге, оны баса объектілер тобынан бліп алуа;
- адамдар ызыуларымен таныса отырып, суретте бейнеленген жадайды сзбен сипаттауа;
- заттар арасындаы логикалы байланысты орнатуа, заттарды орта белгісі бойынша біріктіруге: тсі, формасы, клемі жне т.б;
- уаыт бойынша бадарлануа.
Еркін ортада ойын формасында балалар материалдар жне олардан жасалан бйымдармен танысады, заттарды жеке функцияларды жиынтыы ретінде, бір бтінні блшектері ретінде абылдауа йретеді, заттарды контуры бойынша анытап, оларды атауа йретеді.
июа арналан арнайы ойыншытар балалара ттас жне жартысын анытауа кмектеседі. Лимон ттас, лимонны жартысы, саыраула ттас – иылан со – аяы, басы жне таы сол сияты.
Ойын барысында балалар кзбен абылдап, заттарды контуры бойынша анытап, орнына оюды йретеді. «Домино», «Лото» стел-стілік-баспа ойындары зейін, абылдау, есте сатауды дамытады, з бетімен шешім абылдауды жне баса балалармен ойнауды йренеді.
ртрлі растырушы ойындар жне мозаикалар модельдеу жне шыармашылы нтижелер – сурет жне рылыстарды жасауа ммкіндік береді.
ртрлі клемдегі ааш паззлы абылданады, иял, ойлау жне ол білегіні са моторикасын дамытады. Танымды даму шін ріптері, суреттері бар кубиктар, балаларды сенсорлы іскерліктерін алыптастыруа арналан ртрлі ойыншытар: тесігі бар йлер, логикалы куб, пирамидалар, жне басалары. Лекотекада балаа санауды йрететін ойындар бар. «Балы аулау», «Баалар» магниттік ойындар озалыс координациясын, кріп лшеуді дамытады. Егер екі бала ойнаса, ртрлі тсті балытарды саны бойынша жинауа болады, кім тез деп жинайды жне таы баса. растыру іс-рекетін, шыармашылыын дамыту шін ртрлі рылыс материалы бар, олар жекелей жне кіші топтар сабаында олданылады.
Ерекше ажеттіліктері бар балаларды озалыс белсенділігін дамыту шін жруге, жгіруге, секіру, шыуа арналан жмса корпусты материал іріктелген.
Сонымен атар бейнелеу абілеттерін дамытуа арналан ртрлі материал бар: трлі-тсті ермексаз, трлі-тсті саз, альбомдар, акварель бояулары, шыны бояулары, трлі-тсті ааз, айшы жне басада жабдытар.
Лекотекадаы корректорлы дамыту жмысы мульти-дисципметорлы мамандар тобымен жзеге асырылды (педагог – дефектолог, психолог, сурдолог, психиатор – дрігер), олар бала дамуыны негізгі баыттарына бадар алады:
- леуметтік;
- физикалы;
- танымды.
Ерекше білім алу ажеттілігі бар балалара коррекциялы жмысты йымдастыру келесі жоспар бойынша жзеге асырылды:
o психологияла-медициналы-педагогикалы кеес арылы ммкіндігі шектеулі балаларды іріктеу;
o бала туралы малмат жинау;
o баланы психофизикалы кйін зерттеу;
o боланы дамыту жне оытуды жекелей корректорлы жоспарын жасау;
o баланы дамыту жне оытуды жекелей бадарламасын жасау;
o ата-анамен жмыс.
Лекотека жадайында коррекциялы кмек крсету шін балаларды іріктеу психикалы-медициналы-педагогикалы кеес арылы жзеге асырылды. ПМПК мамандары баланы даму тарихын зерттеді (амбулаторлы карта), балалар туралы анамнездік мліметтер талданды. Осы берілулерді негізінде балалар лекотекаа коррекциялы кмек алу шін жіберілді.
Тжірибені крсетуі бойынша объективті диагностика шін баланы клиникалы-физиологиялы жне психологиялы-педагогикалы зерттеуді берілулеріне сйену керек. ЖДА дрігері анамнездік апарат жинайды (жктілік жне босануды туі, баланы бірінші айы жне міріні бірінші жылыны даму ерекшеліктері), психикалы іс-рекетті барлы салаларыны дамуы-тілі, озалыс функциялары, эмоционалды жауаптары. йы жне сергектік кезі, таматануы тиянаты зерттеледі, потологиялы, невротикалы белгілерді, дірілдеу пароксизміні пайда болу жадайлары аныталады. Дрігер бала дамуындаы белгілі бір патологияны анытайды, психикалы-медициналы-педагогикалы кееске баыттайды, мнда мамандар командасы неврологиялы, психиаторлы, логопедиялы, офтольмологиялы, сурдологиялы, дефектологиялы зерттеу жргізіп диагноз анытайды.
Ерекше ажеттіліктері бар балаларды денсаулыын ныайту жне физиологиялы дамуына кешенді медициналы-педагогикалы амтамасыз ету жйесінде бір-бірімен тыыз байланысан екі баыт аныталады: медициналы жне психологиялы-педагогикалы. рбір баыт аясында жалпы жне арнайы міндеттерді шешуге ммкіндік беретін ртрлі іс-шаралар жргізіледі.
Медициналы аспект емдік сауытыру жмыстарын йымдастырудан крінеді, бл жмыс жоспарлы жне жйелі трде жргізіліп, оан кіреді:
- алдын-алу шаралары (баланы мият тексеруден ткізу, денсаулыы жне жйке жйесіні жадайына динамикалы баылау жасау);
- сауытыру іс-шаралары (массаж, ЕФМ).
Балаа крсетілетін медициналы кмек коррекциялы – дамыту жмысыны барлы баыттарын нтижелі жзеге асыру шін барлы жадайлар жасайды (физиологиялы, аыл-ой, эмоционалды жне леуметтік даму.)
Бала денсаулыын ныайту жне физиологиялы дамуына кешенді медициналы-педагогикалы амтамасыз етуді педагогикалы аспектісі лекотекада е бастысы болып табылады. Оны негізгі элементі танымды іс-рекетті йымдастыру. Сонымен атар ересектер жне бала арасында, балалар арасында арым-атынас орнату лкен маыза ие болады, бл арым-атынас:
- педагогтар жне ата-ана тарапынан бірдей талап оюа негізделеді;
- балалармен арым-атынаста педагогикалы такт сатау;
- балаа деген атынаста мейірімділікті, рметтеуді таныту, баланы даму ммкіндіктеріне сйкес талап ою.
Коррекциялы-дамыту жмысын жргізу шін балаларды алдын - ала іріктеу рдісіне лекотека мамандары балаларды ата-аналарымен жекелей гіме жргізіп, бала жне оны отбасыны лсіз жне кшті жатарын анытады.
Аныталандай, ата-аналар баланы мселесін жне здері алысы келетін кмекті (медициналы немесе психологиялы-педагогикалы) сипатын анытауды иналады.
Балалар дамуында ртрлі ауытушылытарды болуы аныталады. Олар психофизиологиялы дамуыны ртрлі жатарына атысты болады: есту тіл жйесі, кріп абылдау, аыл-ой, эмоционалды-еріктік, озалыс салалары, ртрлі дрежеде крініп жне ртрлі себептермен туындады: ананы жктілік кезіндегі кейбір инфекциялы сыраттары (крделі вирусты тмаулар, ызамы) рыты жараатты заымдары жне таы баса.
Танысуды басынан анытау ажет етеді:
ü ата-аналарды мамандармен бірлесіп рекет етуге даярлыын анытау;
ü ата-аналарды бірлесіп рекет етуге даярлау, бл кп уаытты кш жмсауды талап етеді;
ü мамандармен бірлесіп жзеге асыра алатын коррекциялы жмыс клемін анытау;
ü ата-аналара олдау жне кмек крсету, себебі жмыс нтижелері бірден крініс бермейді, сондытан ата-аналар нтижесіз кш жмсады деген кзараста болуы ммкін.
Бала жне отбасымен жмыс мазмны жне баыты рбір балаа дифференциацияланан (жекелей) баыт жасаумен аныталады жне келесі жадайлар есепке алынады:
ü жасы;
ü соматикалы, неврологиялы жне психологиялы дамудаы ауытуларды згешілігі;
ü р баланы жекелей ерекшеліктері;
Зерттелген балалар анамнезінде аныталды:
o генетикалы бзылулар;
o орталы жйке жйесіні органикалы заымданулар,
o ерте босану (недоношенность);
o перинаталды энцефалопатил;
o балалар церебральді параличіні алды белгілері;
o психомоторлы жне сздік дамуды кешеуілдеуі;
o есту жне круді бзылулары;
o туа берілген гидроцефалия.
Лекотекада жмысты жзеге асыру шін 12 баладан тратын топ іріктелді, 6 – л жне 6 – ыз балалар, ртрлі диагноздары бар:
- «Даун» синдромы жне ВПС – 1;
- круді бзылуы жне психикалы жне тіл дамуындаы кешеуілдеулер – 1;
- туа берілген кередік жне психикалы жне тіл дамуындаы кешеуілдеулер – 1;
- балалар церебральді параличіні (ДЦП) олды белгілері. Диплеция психикалы, тіл жне моторлы дамуды кешеуілдеуімен – 4;
- туа берілген гидроцефалия психикалы жне тіл дамуындаы кешеуілдеумен, 1 дрежелі нейросенсорлык кередік, ожаты гемопорез – 1;
- перинаталды энцофолопатия салдарынан психикалы жне тіл дамуыны кенеуілдеуі – 4.