Айматы желі. олданбалы хаттамалар.
Айматы таратылан желілер (АТЖ) – WAN (WIDE AREA NEY WORK широко масштабная сеть) АТЖ – жергілікті желілер жасай алатын барлы жмыстарды те аз ашытыта орналасан бір компания ком-і арасында атарыла алады. Ол шін модем немесе жоаоы жылдамдыты санды желі арналарын орта пайдалануа арналан кешендік ызмет крсете алатын байланысты телефон арналары олданылады. олданбалы хаттамалар жоары дегеде боп есептеледі, блар: HTTP(HYPER TEXT TRANSFER PROTACOL)- интернетті арнайы ызмет баптарыны гипер мтіндік тасымалдау аттамасы. Интернет серверлерінде файлдар трінде сатаулы жаттар кп. Оларды абылдап экрана шыару шін FTP(FILE TRANSFER PROTACOL) атауы ызметші хаттамасы пайдаланылады. Файлдар барлы ком-р серверлерінде сатала бермейді. Оларды сатап ТР арылы ызмет крсететін арнайы ком-р бар. Оларды ТР серверлері д.а. АТЖ- кмегімен электронды почта арылы мліметтер абылдау, жнелтуге интернетпен байланысуа.
31. Internet ашан жне айда пайда болдыИнтернет- кез-келген компьютерлер мен бкіл лем бойынша апарат алмасу мен беру ммкіндігі, желілер жйесі. Интернет- байланыс арналарын зара біріктіретін, тораптарды жиынтыы (коммуникациялы жабды пен серверлері бар ) рбір торапта кбіне UNIX операциялы жйесін басару арылы жмыс істейтін бір немесе бірнеше уатты компьютер - сервер болады. Мндай торапты кейде хост деп атайды.
Интернет – миллиондаан компьютерлерді желілерді те лкен желісіне біріктіретін лемдегі е лкен жне белгілі желі. Интернет - бкіл лемні компьютерлер серверлеріні жиынтыы. Бл желі апаратты сатайтын серверлер жне баса компьютерлерден апарат алуа болатындытан клиент – сервер болып табылады. Интернет миллиондаан ттынушылар мен серверлерден трады, ал апарат клемін баалау ммкін емес. Интернетті жмысына жауап беретін наты адам жо. Интернетте президент жо. Сондай-а басты кімшілік жо . Алайда з алауы мен Интернет оамдастытыын райтындар бар(Internet Society, ISOC). ISOC компьютерлер апарат алмаса алатындай ережелеріді болуына кепілдік береді . Интернет трлі элементтерді жиынтыы болып табылады, ал Бкіллемдік тор- Интернетті тек бір блігі ана . Интернет сізге ажет апаратты желіге біріккен миллиондаан компьютерлерден алуа ммкіндіктер беретін біратар ралдар сынады. Бл ралдар арапайымдар немесе жеткілікті крделі бола алады.
Интернет желісіне р трлі апаратты платформаларда, р трлі операциялы жйелерді басару арылы жмыс істейтін компьютерлер кіреді. Алайда, апарат алмасу кезінде барлы ЭЕМ хабар беру тсілдері туралы біріай келісімдер (хаттамалар) олданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ –ны ай-айсысыда баса кез келген ЭЕМ-нан алынан апарат тсінуге абілетті болады.
Интернетті пайда болуына XX . 60-жылдарды аяында жары крген ARPANet есептеу желісі лкен септігін тигізген. Бл желіні Advanced Resaerch Project Agency деп аталатын АШ-ты кіметтік йымы растыран болатын. ARPANet желісі орталытандырылмаанына арамастан, апаратты дестелер здеріні белгіленген жерлерін тауып, абылдаушыны рсатымен есептеуіш рылысына енетін. Таратылатын десте абылдаушыа р трлі жолдармен келетіндіктен, бндай жйе те траты рі олдануа тиімді еді.
80 жылдарды басында апарат таратуды басаратын TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) хаттамасы пайда болып, ARPANet желісіндегі апаратты тарататын басты ережелер топтамасына айналды. Дл сол уаытта TCP/IP хаттамасыны р трлі компьютерлік желілерді байланыстыра алатын ммкіндігі белгілі болды. Бл хаттаманы кмегімен р трлі желілер лтты, тіпті халыаралы дегейде апарат алмасу ммкіндігіне ол жеткізген. Осылайша интернет термині алаш рет осындай «желілер желісін» белгілеу шін олданылан.
1989 жылы ARPANet жобасы тмамдалады. 1990 жылы ARPANET желісі NSFNet желісімен бсекелестікке шыдай алмай, з жмысын тотатты. Осы жылы Интернетке телефон арылы осылуды сті тсті (Dialup access).
1991 жылы Бкіллемдік тор Интернетте пайда болды, ал 1993 жылы йгілі NCSA Mosaic браузері пайда болды.1995 жылы NSFNet желісі бастапы зерттеу масаттарына айта оралды, енді Интернетті барлы траффигін маршрутизациялаумен лтты ылыми орды суперкомпьютерлері емес, желілік провайдерлер айналыса бастады. Осы жылы Бкіллемдік тор FTP арылы файлдарды тасымалдау протоколын трафик жнінен басып озып, Интернеттегі апарат тасымалдауды негізгі кзіне айналды, Бкіллемдік тор консорциумы (W3C) рылды. Бкіллемдік тор Интернетті згертіп, оны азіргі заманы бет-бейнесіні алыптасуына сер етті деп айтуа болады. 1996-жылдан бастап, Бкіллемдік тор Интернет тсінігін толытай ауыстырды деп айтуа болады.
1990-жылдары Интернет сол уаыттаы желілерді кпшілігін біріктірді (Фидонет сияты кейбір желілер интернет рамына кірген жо). Интернетті техникалы стандарттары ашы, ал оны басаратын белгілі бір компания жо боландытан, интернетті дамуы жекелеген желілерді бірігуіне кп серін тигізді. 1997 жылы Интернетте 10 млн компьютер болды, 1 миллионнан астам домендік аттар тіркелді. Интернет апарат алмасуды е танымал ралына айналды.
1998 жылы рим папасы Иоанн Павел II Бкіллемдік Интернет Кнін 30 ыркйек деп бекітті
азіргі кезде Интернет желісіне тек ана компьютерлік желілерден блек, байланыс спутниктері, радиосигналдар, кабельдік теледидар, телефон, ялы байланыс, арнайы оптикалы-талшыты желілер жне электр желілері арылы да байланысуа болады
32. Деректер орыны жіктелуі
Деректер базасы – арнайы трде йымдасан , зара байланысан мліметтер жиынтыы Деректер базасы негізінде ш белгісі бойынша жіктеледі:
1-ші белгісі- саталан апаратты сипатына арай деректер базасы фактографиялы жне жатты болып блінеді. Фактографиялы деректер базасы ата аныталан пішінде сынылан,жазылан объектілер туралы ысаша мліметтерден трады. Мысалы: кітапханадаы кітаптар орыны деректер базасында рбір кітаптар туралы деректер библиографиялы трде саталады: шыраылан жылы, авторы, аты жне т.б.
жатты деректер базасы р трлі типтегі: мтіндік, графикалы , дыбысты, мультемадиялы ке клемдегі информациялардан трады. Мысалы: зады актілерді жатты деректер базасы задарды мндерінен трады.
2-ші белгісі – апараттарды сатау дісі бойынша деректер базасы орталытанан жне бліктелінген болып блінеді. Орталытанан деректер базасында барлы апараттар бір компьютерде саталады.Блектелінген деректер базасы компьютерді жергілікті жне ауымды желілерінде олданылады жне апаратты р трлі бліктері блек компьютерде саталуы ммкін.
3-ші белгісі апаратты йымдастыру рылымы бойынша деректер базасы реляциялы иерархиялы жне желілік болып блінеді.
Реляциялы деректер базасы деп-зіні рамды бліктеріні зара байланысынан растырылан деректер базасын атайды.арапайым жадайда ол бір тікбрышты кесте райды.Крделі реляциялы деректер базасы кптеген тікбрышты кестеден трады. Кестедегі апараттар бір-бірімен тыыз байланыста болады. Кестедегі жолдар- жазбалар, ал баандар- рістер деп аталады. рбір кесте бірдей типті объекті туралы апараттан трады , ал кестелерді барлы жиынтыы бір ттас мліметтер орын райды.
Кестедегі деректер арасындаы атынас: Объект-объект(объектілер арасындаы атынас), объект- асиет(объект туралы апарат)
33.Сызыты алгоритімді бадарламалау
Алгоритімді жазу дістері
Алгоритмдерді жазуды бірнеше дістері бар, олар бір-бірінен корнектілігімен, компактілігімен, формализация дрежесімен жне т.б крсеткіштерімен ерекшеленеді.Ке таралан дістері графикалы, сзлік, алгоритімдік тілдегі жне ЭЕМ шін программалар.
Графикалы-блок сызбалар трінде;
Сздік-табии тілде жазу;
Алгоритімдік тілде-арнайы тілде;
Алгоритімдік тіл алгоритімдерді біріай жне дл жазып жне оларды орындау шін арналан белгілеулер мен ережелер жйесі.
-ЭЕМ шін программалар трінде-программалауды кез келген алгоритімдік тілінде (Бэйсик.Паскаль,Си++жне т,б) орындаушы компьютер болып табылады
Блок-сызба-алгоритімдерді жазыуды е ке тараан жне тсінікті дісі. Блок-сызба тасымал сызытары мен байланысан блоктар тізбегі.
Алгоритімдер 3 типті болады (есептеу рдістер типтері): Сызыты, тарматалан, циклді.
Сызыты алгоритм орындалу барысында операциялар тізбегі алгоритм жазбасындаы тртібімен сйкес жне енгізілген наты мндерден туелсіз (жоарыдан тменге арай орындалады) болатын тип.
34.Тарматалан алгоритмді бадарламалау
Тарматалан алгоритм – белгілі бір шарт тексеріліп шарт орындалан жадайда команданы біреуіні орындалуы. Операциялар тізбегі шартты тексерілуімен аныталатын алгоритм. Тарматалу немесе альтернативалы рылымыны негізі шарт ойылуына байланысты толы ыса тадау болып шке блінеді.
Тарматалан алгоритмні рылымы арапайым болып келеді. Мнда арифметикалы тесіздік трінде берілген логикалы шарт тексіріледі. Егер ол орындалса , онда алгоритм бір жолмен, ал орындалмаса екінші жолмен жзеге асырылады, яни есепті шыару жолы тарматалып екіге блініп кетеді. Тарматалу алгоритміне шартты тексеру блогы міндетті трде кіреді. Ол ромб трінде кескінделіп, баса блоктармен 1кіру жне 2 шыу сызытары арылы байланысады. Кбінесе тарматалу алгоритмдері екі трде кездеседі, олар <тадау жіне аттап ту> ммкіндіктерін іске асыруа кмектеседі.
Тадау жолымен тарматалуда берілген шарт тексеріледі, егер ол шарт орындалса, онда екінші амал жзеге асырылып, содан кейін келесі 3-ші амала кшеміз, ал егер шарт орындалмаса , яни оны орындалу ммкіндігі жалан болса, онда бірінші амал атарылып, содан кейін 3-ші атарылады. Сонымен шартты аиат немесе жалан болуына байланысты 1-ші амал немесе 2-ші амао орындалады.
Аттап ту алгоритмінде шарт орындалса, 1-ші амалды аттап тіп, бірден 2-ші амалды , содан со 3-ші шарт орындаймыз. Ал шарт жалан болса, онда 1-ші амал міндетті трде орындалып одан кейін 2ші жне 3ші амалдар жзеге асырылады. Тарматалу кезеінде шартты тексеру блогы орындалуы барысында, алгоритмні екі ммкіндігіні тек біреуі ана тадап алынып жзеге асырылып, ал екінші тадап алынбаан тарма біріктіру нктесіне дейін орындалмй алады.
35. Циклдік алгоритмді бадарламалау
Циклдік программа – белгілі бір командаларды бірнеше рет айталанып орындалуы. Практикада есептерді немесе мселелерді шешкенде бір типті рекеттерді осы рекеттерді анытайтын параметрлерді р трлі мндерінде кп рет айталау ажеттігі туады. Осындай рекеттерді жзеге асыратын алгоритмді циклдік, ал кп рет айталанатын рекеттер тізбегін цикл деп атайды. Циклдерді пайдалану жинаы программаларды кмегімен есептеулерді лкен клемдерін орындауа ммкіндік береді.
айталанатын опаераторлар тобы циклді денесін райды. Паскаль цикл йымдастыруды 3 трі бар While(зір), Repeat (дейін), For(параметрлі цикл). While Repeat операторлары айталау саны белгісіз, біра циклге кіру немесе циклден шыу шарттарыбелгілі жадайда олданылады. Егер айталау саны белгілі бола, онда параметрлі циклді пайдаланан жн.
Циклдік операторларды шін, зірше жне дейін деген трлері белгілі.
Кейде циклді неше рет айталау керек екені алдын ала белгісіз, біра ол андай да бір шарт саталанша орындалуы керек екені белгілі болады, сондытан зірше циклін арастыру ажет.
зірше цикліні жазылу трі: WHILE P DO S
Мндаы WHILE P DO – цикл таырыбы; WHILE (зірше), DO (орындау) – ызметші сздер (DO соына нктелі тір ойылмайды); P – шарт (логикалы (бульдік) рнек); S – цикл денесі.
WHILE циклінде бірінші рет P – ні мні тексеріледі де, егер мн TRUE болса (шарт саталса), S орындалып, басару айтадан P шартыны айталану кездегі саталуын тексеруге беріледі. Егер P мні FALSE болса, S орындалмай, басару WHILE циклінен со кездесетін бірінші оператора теді.
Мысал: n! мнін есептеу керек.
Program fakt; uses crt;
var r, n, k : integer;
begin clrscr; write (‘n=?’); readln (n); k:=1; r:=1;
while k<=n do begin r:=r*k; k:=k+1 end;
write (n, ‘!=’,r)
end.
WRITE операторы параметрлер ішінде тірлер арылы блініп жне дйекшелерге алынып жазылан мндерді сол кйінде шыарады. Мысалы, алдыы программаны орындалу нтижесінде n=6 шін Write (n,'!=', r) операторыны экрана шыаратын мтіні: 6!=720.
Есепті шарты соынан белгілі болан кайталау рылымында цикл-дейінді арастырамыз.
Дейін цикліні жазылу трі:
REPEAT S UNTIL NOT P
REPEAT – цикл таырыбы, UNTIL – циклді аяталу шартын тексеру, Repeat (айталау), Until (дейін) – ызметші сздер. Repeat, Until – опреаторлы жашалар рлін де орындайды. Until – ді алдындаы оператордан со нктелі тірді ойылмауы тиіс. S – цикл денесі. NOT P - P шартына кері болатын емес шарты. NOT P мні TRUE болан кезде циклді орындау аяталады.
Мысал: Жалпы мшесі ak=1/(k2+3) болатын тізбекті алашы n мшесі мен оларды осындысын табу керек (k=1, 2, …, n).
REPEAT циклін пайдаланып, программаны мынадай трде руа болады:
Program тіzbек;
var n, k : integer ; a, s : real;
begin write (‘n=?’); readln (n); k:=1; s:=0;
repeat a:=1/(k*k+3); writeln (‘a=’, a);
s :=s+a; k:=k+1 until k>n;
write (‘s=’, s)
end.
Мысал: Жалпы мшесі an=a1*qn-1 формуласы арылы берілетін шексіз кемімелі геометриялы прогрессияны eps – тен кем емес мшелеріні осындысын табу керек (0 q>0 кезінде qn-1 дрежесіні мні шін exp((n-1)*In(q)) рнегіні мні алынатындытан, программаны мынадай трде руа болады:
Program geomprogr; Uses crt;
{Кемімелі геометриялы прогрессия}
var al, a, q, eps, s : real ; n : integer;
begin clrscr; write (‘al, q, eps=?’);
readln (al, q, eps); n:=1 ; s:=0;
repeat
a:=al*exp((n-1)*In(q)); s:+s+a; n:=n+1
until (abs(a) end.
Циклдік параметрді айталану саны белгілі болан жадайда цикл-шінді арастырамыз.
шін цикліні жазылу лгісі:
FOR <цикл параметрі>:=<бастапы мн> TO <соы мн> DO S
FOR <цикл параметрі>:=<бастапы мн> DOWNTO <соы мн> DO S
Мндаы S FOR…DO – цикл таырыбы; FOR (шін), TO (дейін), DOWNTO (тменге дейін) – ызметші сздер; цикл параметрі – REAL типінен баса кез келген скалярлы типті айнымалы (кбінесе INTEGER типті айнымалы пайдаланылады); бастапы мн, соы мн – параметрді абылдайтын мндеріні шектері. Олар рнек трінде берілуі де ммкін.
FOR циклінде параметр INTEGER типті болса, оны адамы 1 не –1-ден баса болуы ммкін емес (FOR – TO циклінде адам 1 – ге, FOR – DOWNTO циклінде адам – 1 –ге те). адамны баса мндерінде WHILE не REPEAT циклін пайдаланан жн.
Мысал: FOR циклін пайдаланып, y=x5 функциясыны мнін цикл бойынша есептеу керек.
Есептеу программасын мынадай трде руа болады:
Program dareje;
Var x, y : real;
Begin write (‘x=?’); readln (x); y:=1;
For k:=1 то 5 do y:=y*x;
Write (‘y=’, y)
end.
Цикл ішінде цикл
Паскальда FOR арылы жазылатын цикл ішінде циклді жазылу трі:
For k:=k0 to kn do
For j : = j0 to jn do S
Мысал: [1..10, 1..10] тртбрышты кесте форматында экрана кбейту кестесіні нтижелерін шыару керек.
Program keste; uses crt;
Var a, k, j : integer;
Begin clrscr;
For k:=1 to 10 do
Begin
For j:=1 to 10 do
Begin a:=k*j ; write (a) end;
writeln
End
End.
36.Программалы ралдар эволюциясы
ЭЕМ эволюцияымен бірге олар шін базалы программалы ралдар эволюциясы жрген. 1-ші кезекте бл есептерді ЭЕМ-де шешу шін кодтайтын программалау тілдеріне атысты.
Бірінші буын-50-ші жылдарды аяына дейін программала командаларыны за тізбегі екілік,сегіздік жне он алтылы сандармен мият бліктеп кодталан. Бл ызмет трі кодтау деп аталан, программалауа бдан грі крделірек мселе ойылан ол-алгоритімдерді рылымдау. Екінші буын – Ассемблер тілдері оны мен машина тілдеріне араанда жмыс істеу жеілірек болан. Оларды командалар шін наты мнемоника олданылады. Мыдаан есе жылдам есте сатау рылылары бар есептеу машиналарыны пайда болуы мен кодтау крделілігіне суі соншалыты, бл жмыты адамны орындауыны сері едуір тмендеді.
рбір наты машинаны апаратты рылымын есепке алу, яни бір машинаны екінші машинаа ауыстыру кезінде программалауды айта кодтау ажеттілігі туындады – программалауды бір машинадан басаа ауыстыранда алгоритмдерді жиі згеріп кетуі байалды. Тжірбие жзінде баса программаны рылу аидаларын тсіну ммкіншілігі крінбеді. Машина кодында жазылан программаларда кодтауды формальді ателіктерін табуа ммкіндік беретін арты млімет аз болан. Нтижеде программаны жктеу кезінде техникалы ааулар тсініксіз жадайлара кеп соуы ммкін, ал ол ателіктерді табу те иын еді.
37. ЭЕМ-де есеп шыару кезедері
Компьютерде есепті шешу процесі- бл адам жне ЭЕМ арасындаы біріктірілген сала. Бл процесті бірнеше тізбектелген этаптар трінде крсетуге болады. Адама тиісті этаптар, шыармашылы саламен байланыстысы- ойылуы, алгоритмизациясы, есепті программа жне нтижелерді талдау, ал компьютерге тиістісі- делген алгоритммен сйкес келетін апаратты деу этаптары.
Бл этаптарды келесі мысалдарда арастырамыз: екі бтін санны соммасын есептеу жне видеомониторды экранына нтижесін шыару.
Бірінші этап – есептерді ойылымы. Бл этапта есепті олданатын жмыс саласын жасы білетін адам атысады, ол есепті масатын наты анытауы керек, есепті мазмнына сздік тсінік беруі жне оны шешімімен жалпы жаынды сынуы керек. Мысалы, екі бтін санны соммасын есептеу шін сандар алай осылатын білетін адам, есепті келесі діспен тсіндіре алады: екі бтін санды енгізу, оларды бір-біріне осу жне есепті нтижесі ретінде соммасын шыару.
Екінші этап – математикалы немесе апаратты моделдеу. Бл этапты масаты – есеп компьютерде шешілуі шін, есепті математикалы моделін ру. Кптеген есептерді математикалы моделінде тек ана формулалар мен логикалы шарттар келтіріледі. Бл этап бірінші этаппен тыыз байланыста жне оны блек арастырмасада болады, біра рылан модель шін бірнеше шешу дістері танымал болуы ммкін жне оларды ішінен е ыайлысын тада керек болады. Жоарыда тсіндірілген есеп шін екінші этап келесідей болады: компьютерге енгізілген сандарды А жне В атауымен жадыда сатаймыз, содан со бл сандарды соммсыны маынасын А + В формуласы бойынша есептейміз жне нтижесін жадыда Summa атауымен сатаймыз.
шінші этап – есепті алгоритмі. Математикалы тсіндіру негізінде шешу алгоритмін растыру керек. Алгоритм дегеніміз – ойылан есепті шешуге баытталан рекеттер тобын іске асыру шін атарушыа тсінікті рі дл нсаулар жиынтыы. Алгоритмдерді орындайтындар адамдар, роботтар, компьютерлер болуы ммкін.
Тртінші этап – программалау. Программа – бл орындаушы(компьютер) орындайтын рекеттерді жоспары. шінші этапта рылан алгоритм бойынша программа алгоритмдік тілде жазылады.
Бесінші этап – жазылан программаны компьютерге программалау жйесінде егізіледі.
Алтыншы этап – тестлеу жне программаны жндеу. Бл адамда ЭЕМ мегімен алгоритм орындалады, ателер ізделінеді жне олар жойылады. Программаны жндеу – бл крделі жне стандартты емес процесс.Крделі программалар блек фрагменттермен тексеріледі.
Жетінші этап - жнделген программаны орындалуы жне нетижені талдау. Бл адамда программа жмыса осылып , алашы керекті мндер беріліп. программа нтижесі алынады. Шыан нтижелер талданып, нтижелерге сай шешімдер, сыныстар, шыарулар жадыланады. Талдау шешімі бойынша есепті рылан жолдары айтадан арастырылып, есепті бірінші адамына айтып оралып, есеп жаадан шешілуі ммкін.
38. Электронды кесте
Электронды кестені ойлап табу идеясы 1979 жылы Гарвард университетіні студенті Дэн Дриклинге келді. Досы Боб Франкстон екеуі бухгалтерлік кітапты кмегімен экономикалы есептеулерді орындай отырып, VisiCalc деп атаан бірінші электронды кестені жетілдірді. Басында ол Apple II деген компьютерлер типтеріне арналан болатын, біра кейіннен барлы компьютерлер типіне тасмалданды.
1987 жылы Microsoft фирмасыны Excel электронды кестесі пайда болды. Бл программа, зіні функционалды ммкіндіктерін кеейтіп, шыу апараттыны сапасын жоарлата отырып, едуір арапайым интерфейсті сынды. Электронды кестелерді олдану, оймен есептеусіз – а, берілгендермен жмысты жеілдетіп нтиже алуа ммкіндік береді. Е ке олданымды, электронды кестелер бухгалтерлік жне экономикалы есептеулерде тапты.
Электронды кестелер немесе кестелік процессорлар - деп кесте трінде берілген мліметтер жиынын компьютер кмегімен автоматты трде жылдам деуге арналан программалар тобын айтады. Басаша айтса, электронды кестелер – кесте ішінде есеп - кисап жмыстарын атара отырып, оларды крнекі трде бейнелейтін диаграммаларды трызу, мліметтер базасын ру, сан трінде берілген мліметтер арылы тжірибелер жргізу, т.б. ммкіндіктер беретін арнайы программалы дестелер. Excel ммкіндігіні кпжатылыы тек экономика саласында ана емес, ылыми зерттеу, кімшілік жмыстарында да кеінен олдануынан крінеді.
азіргі кезде бірнеше электронды кестелер - Microsoft Excel, Lotus, Works трізді программалар ке олданылып келеді.