Мемлекет:оны мні, белгілерімен функциялары
Мемлекетті мні - оны мазмнын, масатын, ызмет етуін, яни билік жне оны тиесілік мселелерін анытайтын басты ерекшелік. Жнеде функциялары арылы натыланып крініс табады. Мемлекетті функциялары — оамды атынастара ыпал ететін мемлекетті ерекше механизмі. Ол мемлекетті алдында тран міндеттерді шешуге негізделген мемлекеттік ызметті негізгі баыттары болып табылады. Оны белгілері мынадай:
1. оамды мірді басты сферасында траты алыптасан мемлекетті ызметі;
2. мемлекетті мні мен оны леуметтік баытыны арасындаы тікелей байланыстыы;
3. оам дамуыны тарихи кезедеріндегі пайда болатын ірі натылы міндеттері мен масаттарын орындауа байланысты мемлекетті ызметіні баыттылыы;
4. билік мжбрлеу дістерін олдануа ажетті белгілі бір нысандаы (кбінесе ыты) функциясын іске асыру.
Мемлекетті функциялары стихиялы трде емес, белгілі бір масата баытталып негізделеді. Айталы, з функциясын жзеге асыран кезде мемлекет алдында тран міндеттерді (тапты немесе жалпылеуметтік) орындау шін оамды атынастара ыпал ете алатын ммкіншілігіне ие болуы тиіс. Сондытан мемлекеттік функция-тапты немесе жалпы-леуметтік баыттаы болып келеді. Біра, р трлі тарихи кезедерде мемлекетті функцияларыны ара – атынасы р илы болуы да ммкін. Мемлекет алашы кезінен бастап, оам онсыз дами алмайтын біратар ызметтерді, мысалы, оамды ажетті жмыстарды йымдастыру (жол, стихиялы апата арсы ораныстар салу), почта ісін, суда мен аржы айналымын, оамды тртіпті сатау мен кейбір баса да ызметтерді орындап келеді. Мемлекетті басты ам – арекеті рдайым зі орнатан тртіпті алай да болса орау болып келеді.
16/Саяси леуметтануды мні
оамды леуметтік рылымы мен жіктелуін оып білуді мні зор. Себебі, оам зіні андай леуметтік топтардан, ал олар андай жай-кй, жадайда тратындыын білуі керек. Оларды іс-рекеті барлы оам институттарыны ызмет ету сапасын, оам дамуыны баытын анытайды. Адамны оамдаы орны кптеген леуметтік белгілерімен сипатталады. Оан лты, тратын жері, оамды ндіріске атысуы, оамды ебек блінісіндегі орны, ксібі, білімі, табыс млшері, саяси білікті іске асыруа атынасы жне т.б. жатады. Осындай бір немес бірнеше леуметтік белгілермен бірлескен адамдар жиынтыын леуметтік топ д.а. М-ы:шаруа, зейнеткерлер, жмысшылар, студенттер, ауыл адамдары т.б. зіні оамдаы орнына байланысты олар бір уаытта р трлі леуметтік топтарды мшесі бола алады, м/ы: студент, аза лкен аланы трындары.т.б. адамдарды оамды жадайындаы орта мір етекшеліктері, леуметтік бір топа енуі оларды леуметтік мшелерін берлестіреді. Олар адамдар мен леуметтік топтарды з мірлік жадайын, мкіншілігін ныайтуда, кеейтуде крініс табады. Олар р трлі дегейде табыса, билікке, ксіпке, білімге, мртебеге жне т.с.с. ие болу ммкіншіліктері жатады.
17/Сайлау жйесіні типтері,оларды сипаттамасы.
Саяси жйе - билікті жргізуші леуметтік топтар, таптар, йымдар мен мемлекеттер арасындаы зара атынастарды реттейтін, оамда тратылы пен тртіпті амтамасыз ететін йымдар, мекемелер мен институттар жиынтыы. Оны негізгі элементтеріне мемлекет, саяси партиялар, дін орындары, оамды-саяси йымдар жне т.б. жатады
Саяси жйелерді жіктелуі жнінде алымдар арасында орта пікір жо. Саяси жйені жіктеу зерттеушілер тадаан лшемге байланысты. Сайлау жйесіні типтері,оларды сипаттамасы.
ымы детте екі — тар жне ке маынада олданылады. Ке маынада сайлау жйесі дегеніміз — азастан Республикасындаы сайлауды ткізу мен йымдастыруа байланысты туындайтын оамды атынастар жйесі. Оан сайлау комиссияларын ру мен оларды ызметі, сайлау округтерін, учаскелерін ру, сайлау алдындаы гіт-насихат, сайлауды орытындыларын анытау, т. б. жатады. Tap маынада сайлау жйесі дегеніміз — сайлауа атысан кандидаттарды немесесаяси партияларды жеімпаздарын анытау жйесі. Бгінгі тада лемде мажоритарлы жне пропорционалды сайлау жйелері ке тараан.
Мажоритарлы жйе (фр. majorite — басым кпшілік деген сзінен шыан) — сайлаушыларды басым кпшілігі дауысын берген кандидат сайланан болып саналатын сайлау жйесі. Ол кптеген (АШ, Франция, лыбритания, т.б.) елдерді президент, парламент депутаттарын сайлауда олданылады.
Пропорционалды сайлау жйесі дегеніміз — сайлауда сынан партиялы тізімге сйкес саяси партия Парламентте депутатты мандат сайын иеленетін сайлау жйесі. азастан Республикасында мажоритарлы жне пропорциоиалды сайлау жйелері олданылады. Президент, Парламент депутаттарын сайлауда мажоритарлы сайлау жйесі олданылады. Осыан сйкес:дауыс беруге атысан сайлаушыларды (тандаушыларды) 50%-дан астам дауысын алан (мндай жадайда айта дауыс беру ткізілмейді);
айта дауыс беру кезінде баса кандидатка араанда дауыс беруге атысан сайлаушыларды (тацаушыларды) дауыс саныны кпшілігін алан кандидат сайланан болып есептеледі.
18/.азіргі сайлау рдісіндегі саяси партиялар. Партия деп мемлекеттік билікті ола алуа немесе билік жргізуге атынасуа баытталан,орта мдде,бір идеология негізінде ралан адамдарды ерікті одаын айтады.Партиялар мен партиялы жйелер азіргі кптеген дамыан оамдарда саяси жйені негізгі элементтері болып табылады. Саяси партияларды тегі ежелгі замандардан басталады. Олар рамы бойынша шамалы жне тар ауымда тіпті Ежелгі Грекияда болды. Бастапыда олар аристократиялы саяси йірмелер мен клубтар ретінде болды, оларды атысушылары билік жне билікке ыпал ету саласында зара баталасты. азіргі маынасындаы саяси партиялар алаш Еуропада пайда болды, кейіннен лемні баса айматарына таралды. Алашы кпшілік (массовые) партиялар Англияда (либералды-1861ж.), Германияда (Жалпы Герман Жмысшылар Одаы -1863ж.) пайда болды. ХХІ асырды соында баралы партиялар негізінен социал – демократиялы баыттаы партиялар Батыс Еуропаны кпшілік елдерінде алыптасты.Саясаттанушылар кпшілік саяси партияларды пайда болуыны негізгіекі себебін атайды:1. Саясата атысу саласын елеулі трде кеіткен жалпыа бірдей сайлау ыыны таралуы. 2. Тап тартысы, жмысшы табыны йымды дамуы, ол з партиясын ра бастады.Оан арсы саяси партиялар да пайда болды. Партиялы жйе деп мемлекеттік мекемелерді алыптастыруа шынымен ммкіндігі бар,елді ішкі жне сырты саясатына ыпал ете алатын саяси паритялар жиынтыын айтады.Ел ішінде анша партиялар болуы жне оларды айсысы партиялы жйеге енуі сол елді тарихи дстріне,леуметтік-экономикалы шиеленістер сипатына,негізгі леуметтік кштерді арасалмаына байланысты.Оан халыты бір лтты лде кп лтты,бір дінге лде кп дінге баынуы да сер етеді.Билік шін креске атысып жрген саяси партияларды саны жаынан олар кппартиялы,екіпартиялы ж/е бірпаритялы болып топтастырылады.Кппартиялы деп мемлекеттік билік шін крес барысында бірнеше саяси партияларды р трлі мдделері мен пікір алалыын пайдаланы отырып басару трін айтады.Ондайлара Австрия,Бельгия,Дания,Нидерландыдаы кппартиялыты жатызуа болады. Екіпартиялы жйеде баса да кішігірім партиялар болуы ммкін,біра билік шін наыз бсекелестік е ірі екі партияны арасында жреді.Бан мысал ретінді АШ-таы республикалы жне демократиялы,лыбританияда-консерваторлар мен лейбористер,Германияда-христианды демократтар мен социалдар жатады.Бірпартиялы жйе зінен баса,сіресе бсекелес партияларды болдырмайды.Ондай партия брын КСРО-да болды,азір ытай,КХДР,Кубада бар.