Саяси сананы рылымы. Саяси менталититед.
Саяси сана дегейлері - арапайым саяси сана жне теориялы саяси сана, саяси психология жне саяси идеология деген дегейлерден трады. арапайым саяси сана алыптасып жйеге тспеген, кнделікті саяси мірден туан дет-рып, дады, дстрлі нанымдар, таы сол сиятыларды жиынтыы. Ол кн сайыны саяси мір тжірибесін байап, пайымдаудан пайда болады. Саясатты тереіне бойламай, себеп-салдарын сараламай, кбіне сырты белгілеріне байланысты орытынды жасайды. Сондытан ол саяси сананы тменгі сатысына жатады. Теориялы саяси сана жадайларды мн-маынасын анытап, оларды айтарлытай жоары дрежеде теориялы трыдан жинатап бейнелейді. Сондытан ол тжырымдамалар мен кзарастарды жйесі болып келеді. Теориялы саяси сана арапайым саяси сананы негізінде пайда болады жне олар бір-біріне ыпал етеді. Теориялы саяси сана стихиялы трде туындамайды, оны арнайы дайындыы жоары саяси сауаты бар теоретик адамдар алыптастырады.
Саяси сананы функциялары
Саяси сананы функциялары - саясатты институтционалды емес элементі ретінде келесі функцияларды орындайды: когнитивті, яни, саяси субъектілер функцияларын орындау мен модификациялау шін оамны рдайым білімді жетілдіру мтаждытарын крсету; коммуникативтік, яни, субъектілерді зара жнебилік институттарымен саналы зара арым-атынасын амтамасыз ету; идеялы, яни, саяси лемді зінше тсінуге субъектілерді ызыушылы танытуын тсіндіруі.
Саяси мдениет (аылш. political culture, аылш. cultura - трбие, білім, даму) - белгілі бір оама немесе леуметтік ауымдастыа тн саяси сана мен іс-рекеттерді жиынтыы. Яни, кімет пен азаматтарды зара атынастарына байланысты тарихи алыптасан саяси нсаулар, азыналар, адамны зін-зі стауы жніндегі жарлы, аулыларжйесі. Ол оамдаы саяси мірді барлы салаларын амтиды. Оан е алдымен саяси сананы мдениеті, адамдарды, топтарды, лттарды зін-зі мдени стай білуі, осы жйені шеберінде жмыс істейтін саяси мекемелерді мдениеті кіреді.Саяси мдениетке жалпы саяси жйе мен оны институттарыны ызмет етуі кіреді. Ол мемлекетті, партияларды жне т.б. сайлауды йымдастыруын, р трлі дегейде абылданан саяси шешімдерді, саяси-леуметтік шиеленістерді ыну жне зерттеуді мдениеттілігін амтиды.
30/ ХІХ .аза аартушыларыны саяси кзарастары. (А.нанбаев, Ы.Алтынсарин, Ш.Уалиханов)
Брімізге млім, аза елі XIX асырды екінші жартысы мен XX асырды бірінші жартысында феодалды оамды атынастар дуірінде болды. аза халы, бір жаынан, жергілікті феодалдарды, екінші жаынан, Ресей Патшасыны зор анауыны, езгісінде болды. Ебекші бараны хал-жадайы те нашар болды, йткені олар р уаытта алуан трлі ауыр салытар тлеп отыруа мжбр болды. анаушылар оларды арлы-шрайлы жерлерін тартып алып, здерін шл жне шлейт жерлерге ыыстырды. Ресей патшасы байыры лтты одан рі жаныштап, езуді кшейтті. Ал, жергілікті стем тап, алыптасып келе жатан буржуазия, дін басылары, патшалы ресей кіметі халыты революциялы крестен аула стауа тырысты, аза бара халын орсыты жмысшы-шаруа табынан, алдыны атарлы интеллегенциясынан алыс стауа рекет жасады, араа іріткі салды, лтаралы дау-дамайды, жанжалды насихаттады. Осыларды салдарынан азастанда бара халыты патшалы ресей кіметіне, жергілікті хандара, байлара арсы лденеше стихиялы ереуіл-ктерілістері болды, біра оларды брі кшпен басылып отырды.
Осындай ауыр жадайларды нтижесінде жне орыс демократиясыны, мдениеті мен ылымыны игілікті серіні негізінде азастанда алдыы атарлы философиялы, леуметтік-саяси ой-пікірлер алыптаса бастады..Шоан Улихановты леуметтік-ылыми кзарастары, оны демократиялы, гуманистік ой-пікірлері Петербургте жне Сібір Кадет корпусында оып жргенде, сонымен бірге сол кездегі орысты лы демократиялы кілдеріні шыармаларын оып, оларды кейбіреулерімен жаындасып, кездесіп, раласып жргенде алыптасты. Ол азаты орыс мдениетіне жаындату, орыс ылымына идеясын жатаан адам. Оны аан жлдаздай ыса мірі ылым шін те нды жылдар болпн еді.Тере білімді, ылыма берілген Шоан з ызметін халы тадырымен байланыстыра араан. Сондытан ол тек алым ана емес, оам айраткері де болды. Абай з шыармаларында леуметтік мобильдік, адам статусы мселелеріне тоталып, адамны оамдаы орнын: «Биік мансап-биік жартас...» дей келіп, оны билік, байлы, білі дегейі т.б. айындайтынын тсіндірді. Оны пікірінше адам: «Барында баймын деп матанады. Жоында «маан да баяыда мал бітіп еді» деп матанады. Кедей болан со таы айыршылыа тседі.» Адамны оамды баспалдапен биікке рлеуі мен кері озалуын крсетіп, оны индивитті леуметтік жадайыны згеруімен байланыстырады. за оамында байды малы жтта ырылып, кедейленуі жиі орын аланы рас жне ебегімен кедейлерді орта шаруа, одан кейін байларды атарына осыландары да жо емес еді. Сйтіп, оларды оамды баспалдата орнын ауыстыруы леуметтік зады процесс болды.
Данышпан Абай аза халыны леуметтік дамуын ебекпен байланыстырады. Ебекті тере леуметтікмнін тсіндіреді. ламаны шыармаларында ебек оамды прогресті негізі, материалды ндылытарды шыару кзі, халыты трмыс дегейін тзетуді басты ралы ретінде баяндалады. Сол кезде жрт араснда ебекке атысты алыптасан немрайлылы, еріншектік жалаулы сияты келесіз былыстарды леуметтік мнін ашып, оларды оулы сияты келесіз былыстарды леуметтік мнін ашып, оларды оамны ала басуына кедергі болып отыранын, халыты негізгі блігіні материалды жадайыны тмендігін айта келіп, халыты аянбай жмыс істеуге шаырды.зіні шыармаларында Ы. Алтынсарин кбінесе жергілікті кімет, сот орындарыны кілдерін, молдаларды сынады, себебі, оны шыармалары негізінен оушы балалара арналан еді. Ы. Алтынсарин оушыларды кпшілігі болыс, ауылнай, сот болатынын жасы білді. Сондытан Ы. Алтынсарин оушыларды бойына ізгілік рнегін егу шін «ырыз хрестоматиясында» демократия жне гуманизм рухында жазылан ледер мен гімелерді басты. Келешекте аза ауылдарында демократиялы идеяларды таратушысы болу шін, оларды ділеттік, тазалы, шынды рухында трбиеледі.
Ыбырай Алтынсарин патша кіметіні азастанда жргізген лт саясатында сын кзімен арады. Реседі стем таптарыны орыс лтына жатпайтын баса халытара жргізг