Экономикалы задар жне экономикалы категориялар

Зерттеліп отыран былыстарды мні экономикалы задар мен экономикалы категорияларда наты крініс табады.
Экономикалы задар – бл адамдар мірінде немі траты трде айталанып отыратын себеп-салдарлы байланыстар мен былыстар. олданылу мерзіміне арай барлы экономикалы задар тмендегідей жіктеледі:
1. Арнайы экономикалы задар – шаруашылы жргізуді наты бір белгілі нысандарын дамытумен байланысты задар.
2. Ерекше экономикалы задар – оларды іс-рекет жргізу жадайлары саталатын наты бір тарихи дуірлерге тн задар.
3. Жалпы экономикалы задар – адамзатты барлы тарихи дуірлеріне тн задар.
Экономикалы задарды объективтік сипаты – олар жекелеген индивидтерді, фирмаларды немесе мемлекетті еркінен, санасынан жне алауынан тыс орын алады жне рекет етеді. Мндай задарды экономикалы ылымны кмегімен танып білуге болады, біра оларды сол экономикалы ылыммен жасауа болмайды. Экономика-лы задарды анытау экономикалы теорияны аса маызды ызметтеріне жатады жне оларды тжірибелік маызы зор болып табылады, себебі осындай задарды талдауды негізінде тиімді экономикалы саясатты алыптастыруа болады.
Экономикалы категориялар – бл экономикалы былыс-тарды аса маызды жатарын сипаттайтын жалпылама ымдар мен тсініктер (мысалы, тауар, баа, пайда, т.б.).

32. ндірісті негізгі факторлары болып азір ебек, капитал, жерді атауа болады. Ал жиырмасыншы асырды соында оан ксіпкерлік ызметті осты.

Біра осы ндіргіш кштер адам дамуымен атар, згеріп отыр. Кзіргі ылыми –техникалы революция жадайында факторларды крделенуі байалып отыр. Негізгі факторлар- ебек пен ндіріс заттарына жаа рлі зор факторлар осылып отыр.

Е алаш ажет фактор бл ебек. Ебек бл адамны масата сай ызметі . Ебекті кмегімен адам з ажеттерін теу шін табиатты згертеді , зіне лайытап икемдейді. Адамны тіршілік етуіні шарттарыны бірі де ебек.

Жмыс кші дегеніміз адамны ебекке деген физикалы жне ой абілетін айтамыз. Мысалы айталы кішкентай баланы , егде артты немесе мгедекті біз жмыс кші деп айталмаймыз, йткені оларды физикалы жне ой абілеті жмыс істеуге жеткіліксіз.Ебекті бірнеше крсеткіші бар, олар:

1. ебек німділігі

2. ебек арындылыы

ебек арындылыы дегеніміз белгілі бір уаыт ішінде жмсалан ебекті млшерімен ебек прменділігі.

Ал ебек німділігі дегеніміз бл белгілі бір уаыт млшерінде шыарылан нім санымен жне р німге анша млшерде уаыт кететіндігімен лшенетін крсеткіш.

Ебек німділігіні жоарлауынан ебек ресурстары немделеді, оам байлыы седі. Ебек німділігіне мынандай факторлар сер етеді:

1. жмысшыны білімділігі, квалификациясы, мамандануы.

2. ндірушілерді з ебегіні нтижесіне ызыу дегейі

3. ылым жне техниканы даму дегейі

4 ) ндіріс ресурстарыны тиімді олдану дегеиі.

5 ) Ебек арындылыы, интенсивтілігі немесе ебек жылдамдылыы.

6 ) Табии жадай

Адамзат дамуымен оамдаы ебек німділігі суде. А дамдар нім бірлігіне кететін ебек лесін азайта отырып, шыарылатын нім клемін кбейтуде.

ТР жадайында, ндірісті кешенді механизациялау жне автаматтандырумен байланысты жмысшыны дене кшін жмсауы азаяды, есесіне ой – ми энергиясын ж мсауы лаяды. Жмыс кніні затылыы ысартылса, ебек арындылыы артады,керісінше жмыс кніні затыы артатын болса, ебек арындылыы тмендеуі ммкін.

Жмысшылар з ебектері шін жалаы тріндегі табысты алады.Жалаыны тлеуді лшеу бойынша ол екіге блінеді; 1) мерзімді жалаы ндірістегі ебек шыыныны затылыымен аныталады, сондытан ол кндік, апталы жне айлыаы болып блінеді.бл жердегі лшем бірлігі- саатты ставка олданылады- яни жмыс саатыны баасы.

2) кесімді жалаыда жмысшыны ебекаысы шыаран нім санына туелді. Кесімді жалаыны ерекшелігі , ебекті саны мен сапасы ндіргіш нім арылы баыланып, лшенеді. Оны лшеу мынандай элементтерді олдануын ажет етеді:

1) шыарым нормасыбелгілі период ішінде жмысшыны шыаруы ажет нім клемі ( мысалы саатына 5 детал)

2) уаыт нормасышыарым нормасына керісінше крсеткіш. Ол 1 бірлік нім шыаруа кететін уаытты айындайтын крсеткіш ( мысалы 1 детала 12 минут)

3) санды баалау1 бірлік німді шыаруы шін тлемаыны крсетеді

Крсетілген жалыны тлеу формалары ртрлі нысандара ие, оларды жалаы жйелері деп атайды:

1) мерзімді жалаы

· Жй мерзімді

· Мерзімді –сыйаылы

2) кесімді жалаы

· Тікелей кесімді

· Кесімді – сыйаылы

· Кесімді- прогрессивтік

· Аккордты

Табиат ресурстары (жерді) рента тріндегі табыс келеді. Рента дегеніміз бл ксіпкерді (арендаторды) жер, азба, орман жне баса табиат ресурстарын олдананы шін уатылы тлем аы. Негізгі табиат ресурсы бл жер. Оны ерекшелігі – оны клемі згермейді.сондытан жер рентасыны клемі жерге деген сраныса тікелей байланысты. Сонымен атар рента табиат жадайына (климат, топыра сапасы жне т.б.) жне жерді орналасуына (жаындыы мен алыстыына) байланысты болады

Жер рентасы 2 негізгі формада болады:дифференциалды жне абсолюттік. Дифференциалды рентаны зі де екіге блінеді.

- Дифферециалды рента 1 жер учаскілеріні німділігі мен тиімділігіне байланысты алынады.

- Дифферециалды рента 2 капиталды салымдара байланысты бір жердегі ртрлі німділікке байланысты.

Абсолюттік рента жер учаскілеріні німділігі мен орналасуына байланыссыз алынатын рента.

33. Сраныс деп ттынушыларды белгілі бір німді тадау жне сатып алу абілетін атайды. Сраныс тауарды баасы мен клемні арасындаы тікелей байланысты крсетеді.

Сраныс – бл ттынушыны, сатып алушыны бір тауарды сатып алу оймен жасайтын жоспарды белгілейді. Бндай жадайда белгілі бір уаытты крсету керек, мысалы, кніне, айына, жылына жне т.б.

Сраныс заы бойынша тауарды баасы нерлым тмендеген сайын ттынушыны сатып алатын тауарларыны саны кбейеді немесе керісінше. Бл за наты аиаттармен длелдеген гипотеза болып табылады.

Біз андай бір тауар рыногында алыптасушы жадайларды арастырса, тауар баасы мен сатылан тауар саны арасында белгілі бір байланыс ба-екенін оай байаймыз. Тауар баасы тмен болан % сатып алушылар сатып алысы келетін оны клемі де кп, (басасы те жадайда) болып, оан деген сраныс жоары болады. Мысалы, баасы 60 теге боланда сатып алушылар Xигілігіні бір бірлігін ана сатып алысы келсе, баасы 30 теге болса – ш бірлікті, 20 теге боланда 4 бірлікті жне т.б алысы келеді. Баа мен сраныс шамасы арасындаы кері туелділік сраныс заыдеп аталады. Сатылан игіліктер саныны баа дегейіне туелділігін сызба трінде беруге болады. Сраныс исыы - сатып алушыларды дл осы уаытта трлі баамен экономикалы игілікті анша санын сатып алысы келетінін крсететін исы, Экономикалы теорияда туелсіз згерушіні (бааны) тігінен, ал туелдіні (сраныс) клдене суіне (1-сызбаны ара) ою абылданан

сыныс деп– тауарды баасы мен сатушыларды белгілі бір уаыт аралыында сатысы келетін заттарыны клемі арасындаы байланысты айтамыз. сыныс заы тмендегідей тжырымды негіздейді: тауарды баасы ымбаттаан сайын сатушыларды сату ынтасы арта тседі.

сыныс тарапынан рынокта алыптасушы жадайды арастырса, сыныс шамасыны бааа туелділігі тікелей екенін байау оай, баа жоары болан сайын, сатушылар сынуа дайын тауарлар саны кп болады (баса жадайлары те кезде). Мысалы, баасы 20 теге боланда ндірушілер X игілігіні тек 2 бірлігін, баа 30 теге боланда трт бірлікті, 50 теге баада алты X игілігі бірлігін сатуа келіседі.