Подагралы артрит. Этиопатогенезі. Клиникасы. Диагностикасы жне емі. Диспансеризациясы.Дрігерлік ебек сараптамасы. Болжамы. Алдын-алу.
Подагра(грек. podos – ая + agra – апан, “апандаы ая”) – пурин алмасуыны бзылуынан туындайтын, айталамалы жедел артрит жне ішкі органдарды заымдануымен сипатталатын созылмалы ауру.
Подагра жнінде ілімні негізін алаушы 1963 ж. “Подагра жне бсір жніндегі трактатты” жазан аылшын дрігері Сиденгам болып есептеледі.
Подаграны тарау жиілігі 0,1% райды. Ревматизмдік ауруларды ішінде подаграны лесіне 5% тиеді. Негізінен 35-60 жастаы еркектер ауырады. Подаграмен ауыратындарды ішінде ауыратын йелдерді саны 2-3% райды.
Этиологиясы жне патогенезі.Ауруды себебі гиперурикемия болып табылады. Гиперурикемияны пайда болу механизміне арай бірінші жне екінші ретті подаграны бледі. Бірінші ретті подагра – тым уалайтын ауру, ол бірінші ретті гиперурикемия салдарынан дамиды. Бірінші ретті гиперурикемияны себептері: 1) эндогендік пуриндер синтезіні кшеюі (гиперурикемияны метаболизмдік немесе німдік типі; ауруларды 60%), жоары дрежелі урикозуриямен жне несеп ышылыны алыпты клиренсімен сипатталады; 2) бйректі несеп ышылын блуіні бзылуы (гиперурикемияны бйректік немесе ретенциялы типі, ауруларды 10%); несеп ышылыны тмен клиренсімен сипатталады; 3) екі себепті оса кездесуі (гиперурикемияны аралас типі, ауруларды 30%), алыпты немесе тменгі дрежелі уратуриямен жне несеп ышылыны алыпты клиренсімен сипатталады
.
Подагра дамуыны негізгі механизмі – заа созылан гиперурикемияны организмде ан ішіндегі несеп ышылын азайтуа баытталан бейімделу реакциясын тудыратыны. Компенсаторлы реакциялар бйректерді несеп ышылын блуді кбейтуі (алыпты жадайда ураттарды 70% бйрек арылы, аландары – ішек арылы блінеді) жне ураттарды (несепышылды натрийды) тіндерде жиналуы трінде крініс береді. Ураттар тадамалы трде буындарда, сіір ынаптарында, синовиальды алтада, теріде, бйректерде жиналады.
Ураттарды сіірлерде, апшытарда жне тері астында жиналуы тофустарды (рамында натрий уратыны кристалдары бар домала тзілістер) тзілуін тудырады.
Клиникасы.Ауруды негізгі симптомы жедел подагралы артритті стамасы болып табылады. Жиі 40-50 жастаы за уаыт гиперурикемиясы бар адамдарда кездеседі. стаманы трткі факторлары: салын тию, кш тсу, жйке кйзелісі, ашыу, ішінде пуриндер кп таамдар (ет, балы, брша т.б.), ішімдік абылдау, инфекция, жараат, диуретиктер абылдау.
стама алдында продромальды белгілер болады: кілді ктерікі кйі немесе депрессия, делсалды, ызба, диспепсия. стама кенет, кбіне тнде басталады, те кшті ауыранды бой крсетеді. Буын тез ісінеді, буын сті ызылт-ккшіл тске боялады, буын имылы те азаяды. Артрит стамасы кбіне бірінші табан-башпай буынында болады. ол шы буындарыны, шынта, тізе жне иы буындарыны заымдануы ммкін. Артрит стамасына оса ызба (ызу кейде 400С дейін ктеріледі), алтырап тоу, лейкоцитоз жне ЭТЖ суі болады. 5-6 кннен кейін абыну белгілері біртіндеп азаяды жне кейінгі 5-10 кн ішінде науас адамны кбінде жойылып кетеді, температура мен ЭТЖ алыпты кйге оралады, буын функциясы алпына келеді.
Жедел подагралы артритке тн ерекшелік – ауру адамны толы спонтанды жазылуы – болатыны.
стама аралы подагра ауруды дамуыны келесі сатысы жне ол подагра белгілеріні болмауымен сипатталады. Мндай кй созылмалы подагралы артрит бой крсеткенге дейін созылады. Бл кезеде болатын буынны ауыруы детте буынны осымша ауруларымен, оны ішінде кбіне остеоартрозбен байланысты болады. стама аралы кезені затыы р трлі. Емделмеген жадайда подаграны келесі стамасы бір жыл ішінде науас адамдарды 60% айталайды.
стама аралы кезе біртіндеп ысара тседі, стамалар ауырлай тседі, аырында процесс созылмалы полиартрит сипатын алады.
Созылмалы тофусты подагра ауруды соы сатысы болып табылады, онда полиартрит белгілерінен баса тофустар пайда болады, олар абыну клеткалары жне фиброз массасымен оршалан урат кристалдарыны жинаы болып табылады. араан кезде тофустар тыыз, озалмалы, сарылт немесе ашыл сары тсті тйіндер болып крінеді. Жараланан тофустар бор сияты рам бледі. Тофусты орналасатын жерлері: ла жараы, заымданан буын сті, буын беттеріні субхондральды бліктері, білекті сырт беті, шынта аймаы, ахилл жне тін асты сіірлерді сті.
Подаграны клиникасында баса органдар мен жйелерді заымдану белгілері болады (висцеральды подагра). Висцеральды подаграны ішінде е жиі кездесетіндері тынжытас ауруы, интерстициальды нефрит, несеп жолыны инфекциясы, гломерулосклероз, гипертензиялы нефросклероз, СБЖ тріндегі подагралы нефропатия (подагралы бйрек).
осымша тексерулер.Буындар рентгенографиясы. Сйек – шеміршек деструкциясыны белгілері крінеді: буын уысыны тарылуы (шеміршекті таландалуы), субхондральды сйекте сйектік тофус тзілетіндіктен сйек тініні эпифизінде дгелек айын дефектілерді (о тесігі) пайда болуы, тофусты буын уысына арай жарылуына байланысты туындайтын буын беттеріні эрозиясы, абыну жне ураттар жиналуына байланысты буын маы жмса тіндерді тыыздалуы.
Лабораториялы крсеткіштер. анны жалпы анализінде ЭТЖ седі (детте 25-40 мм/са.), орташа дрежелі лейкоцитоз, С-реактивті белокты аныталуы.
анда несеп ышылыны кбеюі (0,42 ммоль/л жоары еркектерде жне 0,36 ммоль/л жоары йелдерде). Несеп ышылы клиренсіні згеруі (алыпты кйде 6-7 мл/мин.): подаграны бйректік жне аралас типінде ол тмендеген, метаболизмдік типінде – алыпты кйде немесе аздап тмендеген.
алыпты жадайда туліктік несептегі несеп ышылыны млшері 1,8-3,6 ммоль (300-600 мг).
Емі.Подаграны емдеу артритті жедел стамасын тотатудан, за траты емдеуден жне диспансерлеуден трады.
Подаграны жедел стамасын тотату. Науас адама толы тынышты жасау керек. Ауру аяты жоары салу керек, ая стіне ішінде мз, ар бар абы ою керек, ауыранды басыланнан кейін – жылы компресс ойылады. Сйытыты кп ішу керек (кнге 2-2,5 л сйыты – сілтілі ертінділер, компот, ст жне басалары).
Подагралы артритті жедел стамасын басу шін БП, глюкортикоидтар жне колхицин олданылады.
БП ішінен олданылатындары:
- диклофенак 25-50 мг 4 рет/тулігіне;
- ибупрофен 800 мг 4 рет/тулігіне;
- индометацин 25-50 мг 4 рет/тулігіне;
- кетопрофен 75 мг 4 рет/тулігіне;
- напроксен 500 мг 2 рет/тулігіне;
- нимесулид 400 мг/тулігіне.
Ебекке абілеттілікті алпына келукритерийлері: ауыранды синдромны жойылуы, буын функциясыны алпына келуі (ФЖ2-ні ФЖ0 дейін тмендеуі).
Уаытша ебекке жарамсыздыты орташа мерзімдері:2-4 апта.
МСК жіберу крсетпелері:ксіби міндеттерді орындауа кедергі тудыратын буын функцияларыны бзылыстары.
Санаторийлы-курортты ембуын ызметі саталан адамдара ауруды ремиссия фазасында олданылады. Негізгі олданылатын ем факторлары: бальнеотерапия, балшыпен емдеу, сілтілі минералды сулар ішу, емдік оректену (Ессентуки, Сочи, Пятигорск, Цхалтубо курорттары жне т.б.).
Хирургиялы ем.Ірі тофустарда жне ауымды буын маы тіндеріні инфильтрациясында жне жыланкз барында урат шгінділерін хирургиялы жолмен алып тастау олданылады.
Диспансерлеу.Ауруды жеіл даму барысында науасты ревматолог пен терапевт жылына 2 рет арайды (анны, несепті жалпы анализі, Нечипоренко сынамасы, андаы несеп ышылы мен креатининні дегейін анытау).
Орташа ауыртпалыты жне ауруды ауыр трінде ревматологпен терапевт ауру адамды 3 айда 1 рет арайды, осымша тексерулер жиілігі де осындай.
Буын рентгенографиясы мен бйректі УДЗ жылына 1 рет жасалады.
Профилактика. Подагра бойынша тымда кемшілік бар адамдарда алдын алу шаралары іске асырылады.
Профилактикалы шаралара гиперурикемияа жадай туызатын факторларды (диуретиктер абылдау, емдік ашыу, ішімдік, шамадан тыс тама жеу, таамда майды, пурин осындыларыны кп болуы) азайту немесе жою жатады. Гипереурикемияда (0,53 ммоль/л жоары) рамында май мен пуриндер аз диета таайындалады жне за уаыт аллопуринол беріледі. Дене шынытыру, жгіру, жаяу ыдыру (несеп ышылыны организмнен блінуін кбейтеді) олданылады.
Прогнозыкптеген жадайда жаымды болып келеді, детте буынны заымдануы ебекке абілеттілікті жоймайды. Болжам жаынан жаымсыз факторлар болып ауруды ерте басталуы (30 жаса дейін), траты гиперурикозурия (1100 мг/тул. жоары) жне бйрек жетіспеушілігіні дамуы есептеледі.