Лемні экологиялы мселелеріне айматы анализ

ЕМТИХАН БИЛЕТІ

Оршаан ортаны ластануы

оршаан ортаны ластануы – кез келген экологиялы жйеге оан тн емес тірі жне лі заттарды енуін, физикалы немесе жйелік згерістерді болуын, берілген экожйені бзылуына немесе оны німдіоігін бзатын энергия мен апаратты енуінен пайда болады.

Академик А.В.Сидоренко антропогенді серлерді салдарынан оршаан ортаны бзылуыны, ластануыны, табиат ресурстарыны сарылуыны негізгі 3 себебін крсетті:

1.табии айналымдаы табиат ресурстарыны ндірілуі мен ажеттілік арасындаы санды крсеткіштер балансыны бзылуы;

2.табии ортаа техногенді серлерді шектен тыс кп болуы;

3. табиат ресурстарын ндіру кезінде экологиялы принциптері бзылуы мен секерілмеуі.

Адамны биосфералы прцестерге араласуын былай топтауа болады:

- Ингридиентті ластану, табии биогеоценоздара тн емес химиялы заттарды енуі;

- Параметрлік ластану немесе физикалы ластану, оршаан ортаны сапалы асиеттеріні згеруі. Сапалы асиеттерге мыналар жатады: жылу, дыбыс, шу, радиациялы, жары, электромагнитік.

- Биоценотикалы ластану, биоценозда мекендейтін организмдер популяциясыны жйелері мен рамына сер

- Стациональді – деструкциялы ластану, адамны табиат олданысына байланысты экожйемен ландшафтыны згерісі

оршаан ортаа ластаушыларшыларды жіберілуі оларды агрегатты кйі мен салмаана атысты классификацияланады. Агрегатты кйіне байланысты газ, бу, сйы, атты, аралас болып блінеді. Ал салмаы бойынша б топа жіктеледі: 0,01 тмен; 0,01—0,1; 0,1 — 1,0; 1,0—10; 10—100; 100 т/тулік жоары.

ндірістік алдытар пайда болуына байланысты мына топтара блінеді:

Механикалы – ауадаы ша, топыратаы трлі заттар мен атты бліктер.

Химиялы- кез келген агрегатты кйдегі заттар. Олар оршаан ортаа тсуі барысында тікелей атмосфера, гидросферамен байланыса тседі.

Биологиялы – адам атысымен пайда болан организмдер трлері. Олар адама немесе оршаан ортаа зиянын тигізеді.

лемні экологиялы мселелеріне айматы анализ

Атмосфераны озон мселесіні адам ызметіне зара байланысты екі аспектісі бар: жоары абаттаы бзылу («озон абаты») жне жер маы кеістігіндегі концентрациясыны артуы. Озон абаты полюстерде 9-30 км, экваторда – 18-32 км биіктікте орналасан. Егер абаттаы озонды таза кйде бліп алса, оны алыдыы 3 мм райды. Атмосфераны жоары абатындаы озон оттегі молекулаларыны ультраклгін сулелер серінен ыдырауы нтижесінде тзіледі. Бос оттегіні оттегі молекуласына осылуынан озон тзіледі. Соы жылдары атмосфераны жоары абатындаы озонны млшеріні кемуі байалуда. Солтстік жарты шарды орталы жне жоары ендіктерінде бл кему 3% раан. Мліметтер бойынша озонны 1%-а кемуі теріні ісігімен ауыру дегейін 5-7%-а арттыруы ммкін. Озонны е кп млшері Антарктиданы стінде жойылан. Мнда соы 30 жылда озонны млшері 40-50% -а кеміген. Озонны концентрациясыны кемуі нтижесінде тзілетін тесіктерді «озон тесіктері» деп атайды. «Тесікті» клемі жылына 4%-а артып отыр. азіргі кезде оны млшері АШ-ты клемінен арты. Сонымен атар, кшіп жретін тесіктерді пайда болуы жиілеп барады. Оны млшері 10-100мы км2. «Озон тесіктеріні» пайда болу себептері лі де болса толы аныталмаан. Олар алаш рет осы асырды 80-жылдарында байалан. Аз уаытты баылау андай да бір наты орытынды жасауа ммкіндік бермейді. азіргі озон абатын бзатын негізгі антропогенді фактор фреондар (хладондар) болып есептеледі. Бл хлорфтор кміртектер блме температурасында айнайды. Олар тоазытыш рылыларда, р трлі баллондарда тасымалдаушы газ ретінде, т.б. олданылады

Парниктік газдарды серінен жылулы балансты згеруі нтижесінде ммкін болатын жер шарыны температурасыны аламды артуын – парниктік эффект деп атайды. Негізгі парниктік газ кмірышыл газы болып табылады. Кмірышыл газыны парниктік эффектіге осатын лесі р трлі мліметтер бойынша 50%-дан 65%-а дейін жетеді. Баса парниктік газдара метан, (шамамен 20%), азот оксидтері (шамамен 5%), озон, фреондар жне баса да газдар (парниктік эффектіні шамамен 10-25%) жатады. Барлыы 30-а жуы парниктік газдар, оларды атмосферадаы млшеріне ана емес, сонымен атар бір молекулаа серіні салыстырмалы белсенділігіне де байланысты болады. ХІХ асырды ортасынан бастап атмосферадаы СО2 млшеріні згерісі 12-15% артан.

Жер бетіне негізінен жылулы емес, крінетін сулелер аыны тседі. Бл сулелер парниктік газдар арылы згермей теді. Парниктік газдар жылу сулелеріні космос кеістігіне кетуіне арсы сер етеді. Олар апана тскендей болып жиналады да ауаны температурасыны артуына келіп сотырады. Мліметтер бойынша парниктік газдарды серінен соы жз жылдыта Жерді орташа жылды температурасы 0,3-0,60С –а артан. р трлі болжамдара сйенсек, планетаны орташа жылды температурасыны 1-3,50С-а артуына келеді. Ауа райыны жылынуы серінен, мгі мздытарды еруі салдарынан лемдік мхит 1,5 -2 м ктерілуі ммкін, ол шамамен 5 млн. км2 рлыты су астында алуына келеді. Ауа райыны жылынуы лемдік мхиттты дегейіні ктерілуінен баса да былыстар: ауа райыны трасызды дрежесіні артуы, дауылдарды жиіленуі, жануарлармен сімдіктерді жойылу жылдамдыыны артуына келіп сотыруы ммкін. Кмірышыл газыны атмосфераа тсуіні негізгі техногенді кзі - органикалы отынды жандыру болып табылады. азір тек жылу энергетикасынан атмосфераа шамамен жылына бір адама 1 т кміртегі немесе Жер шарында жылына 6 млрд. т блініп шыады. Атмосферадаы кміртегіні млшерін кемітетін негізгі факторлар фотосинтез бен мхитты сііруі болып табылады. Мхит адам ызметіні нтижесінде тзілген кмірышыл газыны 50%-ын сііреді.

ЕМТИХАН БИЛЕТІ