Кміртекті болаттар. Болатты рамындаы оспаларды оны асиеттеріне тигізетін ыпалы.

 

Кміртекті болаттар деп рамында 0,02÷2,14% млшерде кміртегі бар жне кристалдануы аустенитпен шектелетін темір орытпасын айтамыз. Оларды, сіресе аустенитті кйде иілгіштігі жоары болады. Болатты рылымы аустенитті айта кристалдануы кезінде тзіледі. Болатты микрорылымы 3.3 суретте келтірілген.

 

 

а - эвтектоида дейінгі болат (Ф+П); б - эвтектоидты болат (пластиналы перлит); в - эвтектоидты болат (днді перлит); г - эвтектоидтан кейінгі болат (П+Ц_ІІ).

 

3.3 сурет – Кміртекті болатты микрорылымы

 

Кміртегіні млшеріне жне болатты рылымына байланысты болаттарды эвтектоида дейінгі болат (0,02%<С<0,8%), рылымы феррит +перлит (Ф+П) (3.4, а суретті ара); эвтектоидты болат (С=0,8%), рылымы перлит (П), перлит днді немесе пластиналы болады перлит (3.4 б жне в суретті ара); эвтектоидтан кейінгі болат (0,8%<С<2,14%), рылымы перлит + екінші реттік цементит (П+Ц_ІІ), цементит торы перлит дндеріні шетін оршай орналасады.

Кміртекті болаттар орыту технологиясына байланысты айнау (КП) жне тыныш (СП) орыту болаттары болып екіге блінеді. айнау, тыныш орыту болаттарыны траты оспалары: кремний, марганец, ккірт, фосфор, оттегі элементтері. Тріне арай болатты рамында оспа элементтер мынадай млшерде кездеседі: кремний 0,16÷0,5%, марганец 0,3÷0,8%, фосфор 0,05%, ккірт 0,05%, оттегі 0,05÷0,05%. Сутегі мен азот процентті мынан бір блігіндей млшерде кездескендіктен, оларды млшері ерекше жадайларда ана крсетіледі. Егер оспа элементтерді млшері болатты рамында деттегіден жоары млшерде кездессе, онда оларды легірлеуші элементтер немесе легірлеуші раушылар деп атайды. оспа элементтер болатты асиетіне трліше сер етеді.

Кміртегі – болатты физика-химиялы асиеттеріне атты серін тигізетін элемент. Болатты рамындаы кміртегіні млшері артан сайын болатты аттылыы, беріктігі артып, пластикалы асиеттері нашарлай тседі. Кміртегі млшері 1÷1,2%-дан артанда, болатты мортты асиеті артып, оай сынатын болады.

Кремний болатты рамында ферритпен ерітінді немесе металл емес оспа трінде кездеседі. Ферритте еріген кремний болатты ныайтып, оны серпімділік асиетін арттырады.

Марганец, кремний элементі сияты, болатты рамында ферритте еріген немесе марганец карбиді (Mn₃C) трінде кездеснді. SiS-ке араанда зиянды сері аз, MnS-ті тзілуіне ммкіндік туызады. Марганец элементіні млшері мол болан сайын болатты йкеліске беріктігі артады.

Ккірт болатты рамына руда, шойын, металл, сынытары, пеш газымен бірге еніп, оны жоары температурада сынышты асиетін арттырады жне темірмен рекеттесіп, балу температурасы тмен, металл тйіршіктеріні шекарасы бойымен орналасатын Fe-FeS тзеді.

Фосфор, ккірт сияты, болата руда, шойын, металл сынытарымен бірге еніп, алыпты температурада оны сынышты асиетін арттырады. Оттегі жоары температурада болатты сынышты асиетін арттырады жне ол темірмен те атты осылыс (оксид) тзетіндіктен, болатты жону арылы деуді иындатады.