Тіршілік ауіпсіздігі

 

Ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау саласындаы негізгі принциптер мыналар болып табылады:
1) ндірістік ызмет нтижелеріне атысты аланда ызметкерді мірі мен денсаулыыны басымдыы;
2) ызметкерді мірі мен денсаулыына ндірістік факторларды зиянды серіні айтымсыз салдарына жол бермеу;
3) ызметкерлерді ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау талаптарына сай келетін ебек жадайларына ытарын орауа мемлекетті кепілдік беруі;
4) нормативтік ыты актілерді зірлеу жне абылдау арылы ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау саласында бірыай талаптарды белгілеу;
5) ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау мселелерін мемлекеттік реттеу;
6) укілетті орган, оны ауматы блімшелері жне жмыс берушілер мен ызметкерлер кілдері арасында ебек ауіпсіздігі жне ебекті орау саласындаы келісілген iс-имылдарды амтамасыз ету;
7) ебек ауіпсiздiгiні жне ебекті орауды жай-кйi туралы апаратты жариялылыы, толымдылыы жне дрыстыы;
8) мемлекеттiк бадарламаларды аржыландыруа, нормативтiк ыты актiлерді зiрлеуге, ебек ауiпсiздігі жне ебекті орау саласында ылыми жмыстар мен зерттеулер жргiзуге мемлекеттi атысуы;
9) ызметкерлер кiлдерiнi ебек ауiпсiздігі жне ебектi орау жніндегi мемлекеттік бадарламаларды алыптастыруа, ебек ауіпсiздігі жне ебектi орау нормаларынан тратын нормативтiк ыты актiлердi зiрлеуге, сондай-а ебек ауiпсiздiгi жне ебектi орау туралы азастан Республикасы задарыны саталуын баылауды жзеге асыруа атысуы

Жмыс орындары мен блмелерді дрыс жарытандыранда ебек німділігі артады, ауіпсіз жадай жасарады, шаршаанды кемиді. Жары жеткіліксіз болса немесе дрыс олданылмаса ауіпті жадайа шырауы ммкін. Ебек жадайына гигиеналы баа беру шін техникалы жары лшемдері олданылады.[12]

Крінетін сулелену деп адам кзі абылдайтын электромагнитті толын спекторыны 380-770 нм-ге те блігін айтамыз.

Жары аыны деп кру млшерінде жарыты сезіндіретін суле энергиясы аымны блігін айтады. Жары аынны лшем бірлігі (люмен) «лм» абылданан.

Жары кші деп жары аыныны кеістіктегі тыыздыын айтады. Жары жадайын баалау шін, жарытану деген тсінік енгізіледі. Жарытану жоары болу шін, ндірістегі рал-жабдытарды ашы-жасыл, озалатын блікті ашы-сары, ашы механизмдерді ашы-ызыл тстес бояулармен бояу сынылан. Жарытануды лшеу мен баылау шін Ю-116 жне Ю—117 люксметр пайдалынады. Ол фотоэлектрлік эффектіге негізделген.

0-ден 100-ге дейінгі лк жарыталуды саптамасыз ашы фотоэлементпен лшенеді. К, Р, М, Т - деп аталатын ртрлі типті саптаманы пайдалану 100 мы лк дейінгі диапазондаы жарыталуды лшеуге болады.

ндірістік, ызметтегі, трмысты блмелердегі жары есебінен табии жне жасанды жары кздерін пайдалануа болады. ндірістік блмелердегі табии жарыты ажетті жары нормасына сэйкес екенін анытау шін, тбеден тсетін жне иыстырылан жарыты лшегенде бірнеше лшем жасап, орта шамасын табады. Жары бйірінен тскенде жары нерлым аз тсетін жмыс орнын лшейді.

Жасанды жары - ндіріс кэсіпорындарында екі трлі жары олданылады. Жмыс жне арнаулы жары. Жмыс жарыыны жйесіне жалпы, жайылмайтын, жергілікті, иыстырылан, жндеу жарытары жатады.

Арнаулы жарыа кзет, сигнал, ауіпсіздік, авариялы жарытар жатады. Авариялы жары негізгі жары кенеттен шіп алан жадайда олданылады. Табии жарыты тсуіне байланысты ш жйеде: жанынан, жоарыдан, иылыстыран болып блінеді.

ндірістік блмелеріндегі метеорологиялы жадайлар, жмыс орнындаы температурамен, ылалдылыпен, ауаны озалу жылдамдыымен жне техникалы аппараттар мен рал жабдытарды ыздырылан бетіні жылулы сулелерімен сипатталады. Метеорологиялы факторлар адамны жмыса абілеттілігі мен зіндік сезінушілігіне зор сер етеді. Метеорологиялы жадайлар «Жмысшы айматы ауасы» МЕСТ 12.1.005-76 бойынша белгіленеді. Бл МЕСТ орындалатын жмысты категориясы мен жмыс уаытысына, ндіріс блмелерін сипатыны микроклиматты жадайларына туелділігімен орналастырылады.

Адам ауіпті жадайда оршаан ортаа здіксіз жылуын беріп отырады. 18 - 20 °С кезіндегі жалпы жоалтан жылу энергиясыны млшерінен 45% радиацияа, 30% -ті конвекцияа, 25%-булануа кетеді.

Температураны, ылалдылы пен оршаан ортадаы ауаны озалу жылдамдыыны згеруі кезінде жмыс жадайы едуір згереді. Температура 30°С -тан аспауы керек. Себебі, осы температурада адам организміні булануына кеткен жылумен тееледі. Ал адам жоары температурада жылу тек булану есебінен кетеді. Булану негізінен тері арылы жреді. Бл процесс кбінесе ыздырылатын аппараттарда - ттікшелі пештерде, бу азандарында кездеседі.

Температураны жоарлауы ауаны ылалдылыына зор сер етеді. Оптималды температура (16-25°С) кезінде ауаны ылалдылыы 40-45 % шамасында болады. 80%-ке дейін ылалдылыыны жоарлауы жаымсыз жылу сезінушілікті, 85%-тен жоары ылалдылыта организмні термореттелуіні бзылуына келіп соады.

Жылды суы жне ауыспалы кезедерінде (сырты ауа температурасы 10 С -тан тмен) жмыс категориясына байланысты оптималды температура 12-22°С аралыында болады, ал ауаны салыстырмалы ылалдылыыны озалу жылдамдыы 0,2-0,3 м/с кезінде 30-60% райды. Жылды жылы кезеінде (сырты ауа температурасы 10°С -тан жоары) жмыс категориясына туелді оптималды температура 18-25°С-а жоарлайды, ал ауаны озалу жылдамдыы 0,2-0,7 м/с дейін, ауаны салыстырмалы ылалдылыы 30-60% дегейінде алады.

Ауаны озалу жылдамдыы жоары температураны жаымсыз серін кшейтеді; ауаны ылалдылыыны жоарлауы жоары жне тменгі температураны серін лайтады. Кейбір жадайда метеорологиялы жадайлар организмні тіршілік функцияларыны орташа аымына арналан жаымды жадайлар мен организмні термореттелуіні бзылуына келіп соады.

Шу мен вибрацияны интенсивті эсерінен шаршаанды жэне олайсыздыты жоарлауы, нашар йы, бас ауру, есте сатау абілетіні нашарлауы, круді нашарлауы жэне ебек німділігіні тмендеуіне (10 -15%) экеп сотырады.

Адам организіміне зияны эсерінен баса, вибрация ндірістік рал жабдытара, коммуникацияа жэне имараттара сер етеді. Ол машина жэне механизмдеріні ПК -ні тмендеуімен рнектеледі жэне бліктер тзуа шырайды. Вибрация эсерінен за уаыт сілкінуі машинамен имараттар фундаменттеріні бзылуына экеп соады.

Осы трыда шу мен вибрацияны тмендету шаралары санитарлы млшер мен МЕСТ бойынша іске асырылады.

Электр тогы организмнен ткен кезде термиялы, электролиттік жэне биологиялы сер етеді. Дене кйгенге дейін ызады да, организмде функционалды згеріс болады. Электролиттік сер еткенде ан мен плазма ыдырайды, оларды физико-химиялы рамдары бзылады. Биологиялы сер еткенде организмні еті тітіркенеді жэне озады. Осы серлер электр заымына сотырыда. Ол екіге блінеді: жергілікті электр заымы жэне электр соысы.

Жергілікті лектр заымы деп ток жретін блікке адамны жанасуы кезінде электр тогы мен электр доасыны сер етуінен организмдегі теріні, сйекті жне таы басаларыны бзылуын айтады.

Электр соысы кезінде блшыет тырысып жеіл жарааттан лімге сотырана дейін сер етеді.

Статикалы электрлену металдан жасалан рал жабдытара сйыты ю кезіндегі йкеліс нтижесінде пайда болады. рал жабдытар бліктері немесе жерге разрядталуы мен жылдам шын разряды арасындаы пайда болу статикалы электрленуге ауіпті. шын разряды газ-ауалы оспасыны ттану импульсі болып табылады жне рттер мен жарылыстара итермелейді. Электр тоымен заымдананда крсетілетін алашы жрдем жасау екі бліктен: заымданан адамды ток кзінен тасалау жэне дрігер кмегінен тыс медициналы кмек крсету. Токты серінен адамды босатуды бірнеше эдісі бар, адама сер ететін айырыш немесе рубильник арылы шіру. Кернеуі 1 кВт -а дейінгі ондырыларды адамдарды, егер киімі ра болса, киімінен тарту арылы босатады. Босатуа бір олымен рекет жасауы керек. Диэлектрикті олапты киіп, татаймен тая кмегімен босатуа болады. Егер электр желісі шпесе бір шын жерге жаланан сымды, электр желісіні сымдарына клдене тастап, ыса тйытау ажет. Ааш сабы бар балтамен сымды ыруа болады.

Заымданан адам есінен танып алса, біра дем алысы мен тамыр солыны ойдаыдай болса, белбеуі мен тймесін аытып, мсэтір спиртін иіскетіп, таза ауамен амтамасыз етіп,дэрігер келгенше тыныштыта болуы керек. Егер заымданушы ем алмаса жэне тамыр соуы білінбесе жрегіне массаж жасап, жасанды дем алдыру керек.