Оршаан ортаны орау

азастанны азіргі экологиялы жадайы аламды шеберде проблема тудыратын мселегс айналып отыр. Ксес дуірінде ірі ндіріс орындарыны ауырт дамуына байланысты табиат байлыын игеру мселелерінде оршаан ортаны бзылуы ескерілмей, тек ана мол нім алуа кіл бліп, ал табиатты ерекшелігін ескермей, кптеген зиян келгенін енді ана біліп отырмыз.[15,16]

азіргі кезеде адам мен оны оршаан орта арасындаы арым-атынасты крделене тскені млім. Жер шарындаы халы саныны жедел суі мен ндіргіш кштерді крт дамуы адамны табиата жргізілетін ыпалын кшейтті. сіресе, ХХ асырды екінші жартысынан бастап, адам мен табиат арасында жаа жадай алыптасты. Адамзат ажетіне керек шикізата сраныс материалды ндірісті клемін арттырды, жер ойнауы мен мхит байлыы жедел игеріле бастады. «Табиата баынбаймыз, оны з игілігімізге айналдырып, бермесін тартып аламыз» деген кзарас алыптасты. Мны барлыыны жер бетіндегі тіршілікке тигізген сері табиатты зіне тн былыстардан – табии згеріс пен жел, су тасыны, жер сілкінісі серінен лдеайда асып тсті.

Жер бетіндегі экологиялы жадайды згеруі, сіресе, ылыми-техникалы рлеумен тікелей байланысты. Екінші дние жзілік соыстан кейін лем елдеріні кбі нерксібін дамыту жолына тсті. Егер соыса дейін дамыан елдер атары оннан аспайтын болса, соыс аяталысымен индустрияландыру науаны жаппай етек алды. нерксіпті дамуы жер ойнауындаы азбаларды игеруді лайтты. з кезегінде бл ауаны ластануын кшейті.

Еліміздегі экологиялы дадарыса химия, мнай, металлургия, отын нерксібіні жедел жне кп млшерде дамуы да серін молайтып отыр. Жыл сайын азастандаы су оймаларына химиялы оспалармен ластанан

6 млрд. м³ аын су йылады, 3 млн тонна заттар ауа абатына сіеді, 200 млн. тонна аттты алдытар оыса тасталады. Баса да шикізат кздерін игеру ауаны ластаумен атар жргізілуде, оларды атарына мыс, орасын, мырыш, кміс, хром, ванадий, фосфорит, барит, сурьма, тас кмір, мнай, т.б. кен орындары жатады. Ірі ндіріс орны болмаса да Алматыда да ауаны алыптан тыс ластануы байалады. Бл рине, аланы географиялы орналасан орнына байланысты.

Ірі нерксіп орындары шоырланан, ірі клік торабы бар облыс орталытарыны кбінде- а экологиялы жадай нашар. 2000 жылы республиканы 19 аласында жргізілген атмосфераны ластану млшерін анытайтын мониторинг орытындысы бойынша скемен ( атмосфераны ластану кодексі -17,8), Шымкент, Атбе (10,0), Алматы (9,9) алаларыны ауасы те лас болды. Республика алалары бойынша атмосферадаы зиянды шадарды жиынтыы зиянды заттарды шектеулі млшерінен орта есеппен 1,2 есе кп. Ауаны шадануыны е кп млшері (3-5 РЗШ) Жезазанда, Шымкентте, Атауда байалан. Атырау, Алматы, Балаш, Семей, Теміртау алаларында бл крсеткіш 1,3 – РЗШ –ні райды. Ауадаы адам организміне аса ауіпті улы газдарды млшері 1328,2 тонна ккірт сутегінен, 7732,7 тонна аммияктан, 4621,4 тонна орасыннан, 1606,6 тонна мышьяктан, 335,6 тонна ккірт ышылынан ралады. Бір араанды облысыны ндіріс орындары ауаы 1108,1 тонна улы газды таратады екен.

Экология азіргі дуірде адамзатты толандырып отыран аса маызды проблемаа айналды. Табиатты, оршаан ортаны жою арылы бкіл оамды, тіршілікті жойып жіберуге болатынын кптеген елдер тсіне бастады. Бізді мір сріп отыран дуірімізде техникалы ралмен аруланан адамдарды жер шарын аз уаытта айналып туі де, рта салуы да оп-оай. Сондытан лем халытары ел тадырларын экологиямен байланыстырып, экологиялы апата арсы труы ажет. азастан табиатыны лшеусіз байлыын игере отырып, бізді оршаан ортаны бтіндігін сатау да республикада шешімін ктіп тран мселе. Сырт араанда, оай крінгенмен, бл мселені шешуді крделілігін де тсінуге болады. Ол шін адамны менталитетін, оны моральды, этикалы дадыларын згерту керек, табиат пен адамны арасында жаа кзарас алыптастыру ажет.

Елде жргізіліп жатан леуметтік- экономикалы згерістерді табысты аяталуы да, е алдымен, станан экологиялы саясата байланысты.

оршаан орта мен табиатты тиімді пайдалана отырып, оны сатау шін келесіз рекеттерді жасамау осы кезедегі е басты баыты болуы тиіс. Мектеп табалдырыынан бастап жоары оу орындарында, алымдарды ылми жмыстарында табиатты байлыын адамны игілігіне тиімді жаратуды арастыру керек. Табиатты байлыын адамны игілігіне тиімді жаратуды арастыру керек. Табиатты байлыын адамны ажеттілігіне жаратуды орнына жаппай лкен ауіп тндіретін, ядролы, экологиялы, биологиялы (бактериологиялы) аруларды сыналуы, сол сияты адамны кнделікті мірінде ормандарды отау, а мен старды есепсіз аулау, адамны аыл ойын аздыратын ара пен есірткіні таралуы экологиялы апатты індеті болып табылады.

Экологиялы жадайды нашарлауына жаа жобалар мен бадарламаларды экологиялы сараптау жне модельдеуді сапасыны тмендігі осалы сер етуде. Керекті зерттеулерді жобаларды жзеге асуына мдделі салаларды мамандары жргізетіні кері серін тигізуде. Яни, ажеттілік кімге керек, сараптауды сол жргізеді, сапаны сол анытап, болаша дадарыстара жол ашып береді. Бларды да здеріні аталатын жерлері бар: олар рылыс нын арзандату, салыну мерзімін ысарту т.б. Бл шін бірінші кезекте рылыс тізімінен лас суларды, атмосфералы алдытарды тазалайтын жне баса да табиатты орауа байланысты объектілерді алып тастайды. Ол шін жерді нарсыздануы мен жер бедеріні ждеушілігі (ауматы 60 %-н м баса бастады), су ресурстарыны тапшылыы (сумен амтамасыз етуде азастан ТМД мемлекеттері ішінде е соы орында), Арал, Балаш клдеріні суалуы, Семей ядролы полигоны мен баса да скери полигондарды, Каспий жаалауыны проблемалары, елді мекендерде ауаны , топыра пен суды ластану жадайлары сияты маызды мселелерді шешу мемлекеттік дегейде аралуы керек. азастан жеріні табии байлытарыны азаюы экономикаа атты сер ететін леуметтік шараларды іске асыруа ол байлау болатыны зінен зі тсінікті.

Бізде бгінгі экологиялы дадарыса ылыми-техникалы рлеуі кінлі, азіргі даму жадайларында ол болмай трмайды деген бір жаты пікір алыптасан. ылым жетістіктері табиата зиян келтіруге арналмаан ой. Сонымен бірге ол оршаан ротаны орауды да, алпына келтіруді де тсілдерін ашты. Табии ресурстарды немдеуге ммкіндік беретін немесе алдысыз технологияны ндіріске егізу, ндірісті сумен амтамасыз етуді айтымды жне тйы айналымдарын олдану, жылу мен энергияны дстрлі кздерін табии кздерімен алмастыру, топыраты табии тыайту мен ондаы ылалды жиналуын, атмосферадаы газды тепе-тедігін сатауды амтамасыз ететін орман алаптарын сатау жне алпына келтіру – міне, экологиялы дадарысты бетін айтаруа алымны берер аыл кеесі осылар. ылыми-техникалы рлеуді азіргі дегейі, уатты компьютерлердегі талдауды жйелілік дістері лкен жобаларды моделін алдын ала талдауа ммкіндік береді. Жобаны іс жзінде асырмас брын оны табиата тигізетін залалында есептеп, болдырмауды жолдарын іздестіру ажет.

азіргі заманда алыптасан экологиялы жадайларды туындау себептері:

1. ылыми-техникалы прогресті дамуы – табии ресурстар орыны азаюымен атар оларды тозуы, ластануы, экологиялы жадайды шиеленісуімен атар жруде. Дамуды соы сатысы: ТП негізіндегі жоары технологияа ауысу, табиатты пайдалануды жаа стратегиясыны алыптасуы арылы жзеге асады. Оны зі з кезегінде мемелекеттік жне оамды экологиялы саясатты алыптастырады.

2. оршаан ортаны ластануы адам баласыны тіршілік ортасын сапасыздандырып, бкіл оамны алыпты дамуына кері серін тигізуде. Бкіл дние жзі оамдастытарымен атар азастандытар да алыпты салт-трмыс экологиялы жадайлара арай трасызды, аладаушылы кйге тсуде. Сондытан елдегі экологиялы жадайлар экономика туелсіздігіне де серін тигізуде.

3. Экологиялы жадайларды нашарлай тсуі азастан жадайында брын-соды болмаан жаа проблемалар тудыруда. Олар – ауа, су, топыра ресурстары мен сімдік пен жануарлар леміндегі соы жылдардаы згерістер.

4. Антропогендік ысымдар табиат ресурстарыны барлы тріне тікелей жне жанама сер ете отырып кейбір жадайда айтымсыз экологиялы апаттар келуде. Мселен, азастан Республикасыны біршама жерлеріні (180 млн-га 60 %) шлге айналуы бкіл мемлекеттік проблемалар туындап отыр. Сол сияты республиканы барлы жеріні 30 млн.га клемін нерксіп, кліктік атынас жолдары, елді мекендер, т.б. нысандар алып жатыр.

Бізді ірі ндіріс орындарыны барлыында жоарыда аталан экологиялы шарттар ескерілмеген. Ірі ндіріс орындарынан шыатын улы газдар, ауыр металдар, ндіріс орындарынан шыан лас су кздері, ндіріс орындарыны айналасындаы халыты денсаулыына, топыраты, ауаны рамыны згеруіне лкен сер етуде.

азастандаы азіргі калыптасан экологиялы жадайды анааттанарлы деп айта алмаймыз. Елімізде азіргі кездегі алыптасан экологиялы мселелерге байланысты бірнеше нерксіптік айматарды экологиялы жадайына тотала кетейік.

Мнай газды ндіру жне деу кезіндегі табиатты орау бойынша маызды баыттар экологиялы таза процестер игеру жне алдытарды азайту, мнай-химиялы ндірістерді газды алдытарын тазарту,лас суларды тазарту,оршаан ортаны мнаймен жне мнай німдерімен ластанбауын адаалау жне т.б. болып табылады.

алалар жадайында алдытарды айта деп, трмыста пайдалану жмыстары жргізіледі. Кбіне металл алдытар балытылып, айтадан жаратуа келсе, пластмассадан жасаан бйымдарды жоюа тура келеді.

алдытарды кбін рылыс материалдарын шыаруа, шикізат ндіруге жмсайды. Ал кейбіреулерінен кдімгі тыайтыштар алынады. Органикалы алдытар рамында оректік элементтер: азот, фосфор, кальций, магний, калий кп болады.

ндіріс жне трмыс алдытарын залалсыздандыру халыаралы

проблема. Е бастысы зиянды заттарды пайдалы заттара айналдыру.

Орытынды

Бл курсты жобада тратандыру баанасыны конструкциасын жетілдіруге негізделген. курсты жобада процестті сипаттамасы негізінде, оны конструктивті элементтерін дайындауа ажетті материалдар тжырымдалып алынан. Техникалы шешім ретінде механизмні динамикалы жктемелерін реттестіру шін беріліс механизмі енгізілді. Сонымен атар жабдыты раушы элементтерді (блшектері мен тйіндеріні) конструкциалары, жмысты параметрлер мен пайдаланылу ерекшелігін ескере отырып, негізгі объект бойынша есептеулер жасалынды.

Жабдыты раушы элементтерді блшектері мен тйіндеріні, жмыс параметрі мен пайдаланылу ерекшелігін ескере отырып тжырымдалды. Осы ерекшеліктерді ескере отырып жабдыты негізгі жеіл-желпі жне крделі жндеулер жргізілді.

Сонымен атар техкика ауіпсіздігі жніндегі нсаулар мен оршаан ортаны орау іс-шаралар берілген.