Тіл біліміндегі леуметтік баыт

Когнитология жне когнитивті лингвистика

Тілдік жне мдени коммуникация

ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1. «Тіл туралы жаа ілім» баыты. Компаративтік тіл білімін ыыстырып, оны орнына келген жаа баыт кеес тіл білімі тарихында «Тіл туралы жаа ілім» немесе «Яфет тіл ылымы» деп аталады. Бл баыт кілдері маркстік-лениндік идеяны басшылыа алды. Мны алыптастырушы иберий-кавказ тілдеріні маманы –Н.Я.Марр. Ол бастапыда бл тілдерді туысты тркінін, оларды семит тілдерімен байланысын зерттеп, з теориясын «яфет теориясы» деп атады. Кейін ол «Тіл туралы жаа ілім» деген атпен ауыстырылды. Н.Я.Марр алыптастыран тіл туралы ілімні зіндік жйесі, концепциялары болды. Бл концепцияларды ай-айсысы да оам жніндегі ілімні мніне жете тсінбей, оны тіл мселелеріне теріс олданудан туан жаса орытындылар еді. Біра осы ате тжырымдар 1950 жыла дейін отан тіл білімінде стем болып келді. Кеес тіл алымдары з зерттеулерінде оларды басшылыа алуа міндетті саналды.

2. ХІХ асыр лингвистикасы. Тіл білімі тарихындаы трлі аымдарды тууына себеп болан басты нрсе – тілге берілген анытамалар, тілді тууы, дамуы тірегінде болды. Осыан байланысты тіл білімі тарихында ХІХ .трліше аымдар мен баыттар, мектептер алыптасты. ХІХ . алашы онжылдыында тіл білімі дамуыны жаа дуірі тілді дамып, згеріп отыратын тарихи былыс деп танудан, тілдер зара туыстас, тркіндес болады деп біліп, сол задылытарды ашуа, зерттеуге салыстырмалы тарихи дісті олданудан басталды. Салыстырмалы-тарихи тіл біліміні негізін салушы Ф.Бопп. ХІХ . тіл білімінде логикалы, психологиялы, натуралистік баыттар мен жас грамматистер мектебі, Мскеу лингвистикалы мектебі, азан лингвистикалы мектептері тіл білімі ылымыны дамуына ызмет етті. Логикалы баытты негізгі масаты-ойлауды танытышты ызметін, логикалы категориялар мен тілдік категориялар арасындаы атынасты зерттеу, тілдік категорияларды логикалы сипатын айындау болды. Психологиялы баытты масаты-тіл ылымындаы логикалы жне формальды баыттар мен мектептерге арсы болу, психологияны дістемелік ретінде тану, тілді наты ызметтері мен жмсалуын зерттеу. ХІХ . ортасында бл баытты алыптастыран Берлин унив. проф. Г.Штейнталь болды. Натуралистік баытты крнекті кілі – А.Шлейхер. Натурализм жеке аым ретінде ылымда ХІХ . 2-жартысында Дарвин іліміні серінен пайда болды. «Дарвин теориясы жне тіл білімі» атты ебегінде А.Шлейхер тілді тірі аза деп танып, ол туады, жетіледі, дамиды, артаяды, леді деп тжырымдайды. Жас грамматистер баыты ХІХ. 70-ж. алыптасты. Олар «тіл-адам баласы мдениетіні жемісі, тілді мір сруіні негізгі формасы – дара тіл» деп, тіл тарихын психология трысынан тсіндіріп, тілге дрыс анытама бере алмады. Мскеу лингвистикалы мектебін ХІХ. 70-80 ж. Мскеу университеті алымдары алыптастырды. Негізгі кілі – Ф.Фортунатов. Индивидуалды психологизмді здеріні діснамалы негізгі станымы деп санады. азан линг.мектебі ХІХ .аяында п.б. кілі – Б.де Куртенэ. Ол жас грамматистерді олдады. Дегенмен, ол екінші жаынан, «тілде даралыпен атар жалпылы та болады, бл екеуі бірлікте» дейді. Оларды таы бір ктерген мселесі тілді статикалы жне динамикалы кйі деген мселе.

3. Функционалды стилистика, зерттеу нысаны, мселелері.Функционалды стилистика андай да бір байланыс саласындаы коммуникативті міндетке туелді тіл ызметіні задылыын зерттейтін ылым. Ол брінен брын функционалды стильдерді айтылу жйелігі мен зіндік ызметі жне зге де функционалдыстильдік ерекшеліктерді, яни «стиль ішіндегі» жанрлы жадаяттарды арастырады. Оны міндетіне тілді жеке стилистикалы ммкіндіктерін арыматынас масаты мен міндетіне, мазмн сипатына, ойлау формасына жне рбір леуметтік саладаы арыматынасты жадаятты ерекшелігіне байланысты зерттеу жатады. Оны нтижесінде сйлеу тілі (сйлеу жйелігі) йымдастырылады. Сйлеу формаларыны згерісі мтіндегі баяндау формаларына динамикалы сипат береді. Жазушы сйлеу формалары арылы шыармада баяндалатын жайлара андай мн беретінін байатып, бірде оианы мірді зіндегідей ке, толытай бейнеленсе, бірде жалпылама сырыта сипаттайды. Жалпы стилистиканы зерттеуді дістсілдері екі топа блініп арастырылады: бірі теориялы таным дістері, екіншісі теориялыпрактикалы дістер. Стилистиканы арастыруды тілдік теориялы дістері: гіме, баяндау, тсіну, кркемдік элементтерді ызметін ашу, т.б. пайдаланылады. Тілдік материалдарды ерекшеліктерін таныту баытында сйлем мен мтіндерге жанжаты талдау жргізу, сйлемдерді ішкі байланыстарын, интонациялары мен мнерлілігін, стильдік жне эмоционалдыэкспресивтік сапаларын анытап, стилистикадаы тіл стильдерін ажырату функционалды стилистиканы зекті мселелері.

ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1.Функционалды грамматиканы зерттелуі