Неофункционализм принципі, негізгі станымдары

3. Нейролингвистиканы ылым ретінде алыптасуы.А.А.Игісінова: «Тілдік абілетті жетілдіруде лингвистиканы алатын орны ерекше, алайда нейроылымны задылытарын білмейінше, тілдік абілетті жоары мресіне жету ммкін емес. Бл жерден байайтынымыз, тілдік абілетті жне тілдік ызметті ми арылы йымдастыруды тсіну шін е алдымен, жоары психикалы функцияларды негізінде жатан жалпы аидаларды білген жн»,– дейді [1, 55 б.]. Тілді абстрактылы трде емес, шынайы болмысында тсіндіргенде, оны барлы жзеге асу дерісі адам миыны ызметіне тікелей байланыстылыы крінеді. Сйлеу тіліні згешелігі, интонация, ыра, эмоция, сздер мен 116 сйлемдерді дрыс рылуы немесе керісінше грамматикалы, лексикалы ателер, сйлеу кезіндегі іркіліс, кідіріс т.б. кптеген былыстар – ми ызметіні жемісі.

Е.И. Горошко сол жа жарты шарды ызметіне: «сздерді топтастыру жне тану; абстрактылы лексика мен квазисздерді абылдау; дыбысты сйлесімні аналитикалы кодталуы мен декодталуы; сздерді морфологиялы мшеленуін тсіну (опора на собственные языковые связи при обработке лексики); сздерді валенттілігіне арай актуалдануы; сзді згеруі; сзді туылуы; крделі синтаксистік рылымдарды ммкіндігі; грамматикалы рылымдарды (стеу, кмекші етістіктер, етістікті белгілі бір формалары) алыптасуына атысатын лексиканы олданылуы; сйленімні рылымдылыы, аидалылыы (концептуальность), тиянатылыын, о жа жарты шарды ызметіне: сйлесімні дыбыс ыраын (тембр голоса) жасау мен абылдау (сонымен бірге, сйлемні актуалды мшеленуімен байланысатын просодикалы элементтерді блінуі); натылы лексиканы тану; сйлесімде дайын сз формаларыны бірттас блінбейтін бірліктер ретінде айтылуы, яни номинацияны бірттастыын амтамасыз етеді; натылы мазмнды сйленімдерді толытырылуы, сйленімні тілден тыс шынды пен жеке тжірибеге баыт-бадарына жауап беретінін» жатызады.

Байаанымыздай аза нейролингвистикасыны слбасын жасау шін шетел лингвистикасына жгіну ажеттілігі туады. йткені осы салада арастырылан ылыми- зерттеу жмыстары, зертханалы-тжірибелік жинаталан нтижелер бар. Айталы АШ- ты Чикаго университетінде жасаан зертханалы жмысында бала тіліні дамуы оршаан ортаа байланысты екендігін анытайды. Сол сияты сйлеген кезде адамны даусы мен бетлпетіні озалысы сйкес келу керектігін сбилерге жасаан сынатарынан крсетеді. Алты айлы бала барлы дауысты, кез келген тілді иірімін ажырата алады екен. Бір ызыы бала он айа толанда ересектер сияты барлы тілді ажырата алмай алады екен. Бл туралы отанды ебектерден алым Б.Хасанлыны «Ана – ата мра» атты монографиясында жан- жаты айтылан. Ана тілі баланы туыланынан бастап анасыны тілінде шыатын тілі, алымны з сзімен айтанда «ана тілі – адамны емшек стімен бойына дарыан мір бойы серігі» [6, 47 б.]. Сонымен бірге Б.Хасанлы баса тілді білу шін де з ана тілін жетік мегеру керектігін баса айтан. Шындыында да балабашаа немесе бірінші сыныпа баран бала з ана тіліні ыр-сырын енді ана йрене бастайды емес пе? азіргі білім беру жйесінде бастауыш сыныптан бастап шет тілдерін йрете бастайды. з ана тіліні грамматикасын толы мегеріп лгермеген бала шет тіліні грамматикасын алай йренуі ммкін? Баламен ынысуа адамны бетлпеті андай ызмет атарса, жест, реплика да соншалыты ажет. Баланы тілді йренуі шін сегіз ай, бір жасынан бастап жест пен назар аударуды ажетсінеді. Баланы туыланынан бастап трлі репликалар арылы атынас орнатуа болады.

Нейролингвистика тіл біліміндегі этнолингвистика, когнитивтік лингвистика, леуметтік лингвистика, психолингвистика салаларымен тыыз байланыста арастырылып, соны ішінде психолингвистика ілімімен етене жаын болып келеді. Себебі ми ызметіні згерісі мен табии алыптасан функциясына байланысты сйлеушілерді психикасы, мінез-лы аныталатындытан психология нейрологияны мліметтеріне сйенеді. орыта келе айтарымыз, аза тіл біліміні нейролингвистика саласы дамуы шін тілші алымдар адам миыны дамуындаы жас ерекшелігін, гендерлік сипатын ескере отырып, бірнеше маызды мселелерді шешімін табуы тиіс. Ол мынадай сатылардан труы ммкін: - нейрология ылымын жетік мегерген тілші мамандар дайындау; - нейролингвистикалы тжірибелер жргізетін, трлі техникалы ралдармен жабдыталан зертханалар ашу; - алынан нтижелерді срыптап, ылыми негізге салу.

ЕМТИХАН БИЛЕТІ