Екі жаты жазу жйесі
Лекция-4 Шоттар жне екі жаты жазу дісі
Бухгалтерлік есеп шоттары туралы тсінік
Бухгалтерлік есеп шоттарыны рылымы мен трлері
Екі жаты жазу жйесі
Жинатамалы жне талдамалы шот
Аымдаы есеп крсеткіштерін тексеру, немесе айналым ведомостын (тізімдемесін) жасау.
Бухгалтерлік есеп шоттары туралы тсінік
Кез келген ксіпорынны бухгалтерлік балансында сол йымны меншігіндегі шаруашылы ралдары мен оларды орлану кздеріні есеп беретін уаыттаы жадайы крсетіледі. йымны шаруашылы ызметін басару шін оны мліктері мен аржыларыны жне оларды орлану кздеріні есеп беретін уаыттаы жадайын ана білу жеткіліксіз. Яни ксіпорынны ызметін басару шін оны шаруашылы ралдары мен оларды орлану кздеріні есепті кезе барысындаы, яни кнделікті згерісін біліп, адаалап отыру ажет. Ксіпорында рбір кнтізбелік жмыс барысында бірнеше операцияны орындалуы ммкін. Осыан сйкес йымдаы орындалатын рбір операцияларды жне оларды негізінде болатын згерістерді жіктеп (топтастырып) есептеп тыру шін бухгалтерлік шот олоданылады.
Бухгалтерлік есепшот ксіпорынны шаруашылы ызметін басарып отыру шін шаруашылы ралдары мен орлану кздерін белгілі бір састытарына арай біріктіріп, оларды орындалан операция серінен згеріске шырауын есептеп отыратын апаратты мліметтер дісі болып табылады.
Шоттар йымдаы орындалан операцияларды жинатап, тіркеп, кейіннен бухгалтерлік баланс жне баса да есеп беру мліметтерін ру шін пайдаланылады. Ксіпорынны рбір мліктері мен орлану кздеріні сас топтары шін белгілі бір шот ашылады.
Мысалы, йымны олда бар наты ашаларын есептеу шін «Касса» деп аталатын шот, ксіпорынны шыаран, дайындаан німдерін есептеу шін «дайын німдер» деп аталатын шот жне т.б. шоттар олданылады.
Бухгалтерлік шотты арапайым жай трі лкен «Т» рпі сияты болып крінеді. Ал шотты аты оны стігі жаына жазылады. Барлы шоттар арама-арсы «активті» жне «пассивті» болып екі трге блінеді.
Активтік шоттар йымны олда бар мліктерін, ал пассивтік шоттар осы йымны меншікті капиталы мен міндеттемелерін есептеуге арналан
Шотты сол жаы «дебит», ал о жаы «кредит» болып аталады.. Шотты олданылуы барысында бл «дебит» жне «кредит» сздері ысаша Дт, Кт трінде жазылады. Жалпы шот мына трде болып келеді.
Дт Активті шот Кт Дт Пассивті шот Кт
| Сальдо бастапы | Сальдо бастапы | |||
| (ЛАЮ) + | (АЗАЮ) - | (АЗАЮ) - | (ЛАЮ) + | |
| Айналым(Дт) | Айналым (Кт) | Айналым(Дт) | Айналым (Кт) | |
| Сальдо тпкілікті | Сальдо тпкілікті |
Ксіпорындаы орындалан рбір операция бір шотты дебитіне жне екінші шотты кредитіне жазылады. Ал ол операцияларды бл шоттарда тіркеп жазу белгілі бір есепті кезе барысында жаласады. рбір млікке немесе орлану кздеріні белгілі бір тріне ашылан бухгалтерлік шот арылы сол затты (млікті) немесе ашаны йымдаы млшерін (алан алдыын) біліп отыру шін «сальдо, (алды)» сзі олданылады.
Есепті кезені басындаы, яни шотты ашылуы барысындаы алды – «бастапы алды», ал шотты жабылуы барысындаы, яни есепті кезені соындаы алды – «соы алды» деп аталады.
Осы есепті кезе бойындаы шотты дебит жаына жазылан сандарды осындысы «дебиттік айналым», ал кредит жаындаы сандарды осындысы «кредиттік айналым» деп аталады.
Кез келген шотты соы алдыы сол шотты бастапы алдыына «дебиттік айналым» мен «кредиттік айналымны» айырмасын осу немесе шегеру арылы табылады.
Активті шоттар СТ = СБ (ДТ) + Айн (ДТ) – Айн (КТ)
Пассивті шоттар СТ = СБ (КТ) + Айн (КТ) – Айн (ДТ)
Активті шоттардаы алды – дебиттік, пассивтік шоттаы – кредиттік.
Активті шоттаы лаю дебет бойынша, ал азаю – кредит бойынша.
Пассивтік шоттарды лаюы кредит бойынша, ал азаюы – дебит бойынша жазылады.
Шоттар бойынша тпкілікті алды негізінде жаа бухгалтерлік баланс жасалады.
Бухгалтерлік есеп шоттарыны рылымы мен трлері
Шот жоспары (8 блімді), синтетикалы шот жне аналитикалы шот.
Екі жаты жазу жйесі
Бухгалтерлік есепті басты масаты – жаттарда бейнеленген шаруашылы операцияларына баылау жргізу. Ксіпорындарда орындалан рбір шаруашылы операцияларын шотта бейнелеу шін бухгалтерлік есепті ерекше тсілі олданылады. Ол екі жаты жазу дісі деп аталады. Екі жаты жазуды ажеттілігі экономикалы былыстарды зара байланыстылыынан туындайды. Міндетті трде балансты екі бабында бірдей сомада крсетіледі. Екі жаты жазу шаруашылы операцияларыны нтижесінде бухгалтерлік есеп объектілеріндегі болатын зара згерістерді крсетеді.
Мысалы:«теген» фирмасыны 1 атар 2008 жылы БАЛАНСЫ
| АКТИВ | сомасы | ПАССИВ | сомасы |
| Материалды емес активтер | 150 000 | Жарылы ор | 800 000 |
| Негізгі ралдар | 300 000 | Блінбеген пайда | 200 000 |
| Аяталмаан ндіріс | 900 000 | Банк несиесі | 600 000 |
| Дайын бйымдар | 700 000 | Бюджетпен есеп айырысу | 400 000 |
| Материалдар | 200 000 | Жабдытаушы мердігер есеп айырысу | 500 000 |
| Аша аражаттары | 1 100 000 | Ебек аы бойынша есеп айырысу | 850 000 |
| БАЛАНС | 3 350 000 | БАЛАНС | 3 350 000 |
2008 жылы атар айында орындалан шаруашылы операциялар;
1. Жабдытаушы мердігерлерден 250 000 тегеге материалдар сатылып алынды.
2. Есеп айырысу шотынан 500 000 теге банк несиесі телінді.
3. 300 000 тегені материалдары ндіріске босатылды.
4. Жабдытаушы-мердігерлерге арыз 650 000 теге банк несиесі арылы телді.
Шаруашылы операцияларды «екі жаты жазу» дісімен есепке алу алдында мынандай жадайларды ескеру керек:
· аталан шаруашылы операцияларыны андай объектілерге атыстылыын;
· шаруашылы операцияны объектіге андай сер ететіндігін;
· аталан объектілерді есебі бухгалтерлік есепті ай шоттарында есептелінетіндігін;
· операцияларды шоттарды андай блігіне жазу керек екендігін.
Бірінші операция нтижесінде ксіпорынны материалдары жне соан сйкес жабдытаушы-мердігерлерге берешек арызы кбейеді. «Материалдар»активті шот жне «Жабдытаушы мердігерлермен есеп айырысу » пассивті шот олданылады.