Жинатамалы (синтетикалы) жне талдамалы (аналитикалы) шот

Жалпы бухгалтерлік есеп шоттары одан алынатын апараттарды тріне жне мліметтермен амьамасыз етілуіне арай жинатамалы (синтетикалы, топтамалы) жне талдамалы (аналитикалы) деп аталатын екі трге блінеді.

Жинатамалы шот негізінен бухгалтерлік балансты баптары негізінде ашылады. Бл шот арылы белгілі бір млік немесе орлану кздері туралы жалпылай апарат алуа ана болады. Сондай-а шотты бл трінде объектілер тек ана ашалай лшеммен крсетіледі. Жинатамалы шоттар бухгалтерлік балансты жасауа ажет.

Мысалы, дайын нім деп аталатын шота арап отырып ксіпорынны барлы ндірген, жасап шыаран бйымдарыны ашалай лшем тріндегі зіндік нын кре аламыз. Сондай-а отындар деп аталатын шота арап отырып йымдаы олда бар отын алдыыны сомасын ана круімізге болады.

Біра бл жинатамалы шоттардаы мліметтер кейде ксіпорынды тиімді басару барысында жеткіліксіз болады. йткені йымдаы басарушы немесе осы шоттаы мліметтерді пайдалану арылы шешім абылдаушы адама мысалдаы арастырылан дайын німні санын жне оны бір данасыны баасын білу ажет болуы ммкін. Сондытан бухгалтерлік есепте жинатамалы шоттармен атар талдамалы деп аталатын шоттар да олданылады. Негізінен талдамалы шот жинатамалы шоттардаы мліметтерді толы жне жан-жаты ашып крсетуге арналан. Талдамалы шоттарда есеп тек ашалай лшеуіштермен ана емес, сондай-а натуралды лшеуіштермен де жргізіледі.

Мысалы, «теген» фирмасыны есепті кезе басындаы дайын бйымдары А-трлі – 10 000 тегені, -трлі німі 5 000 тегені райды. Есепті кезе барысында 25 000 тегені А-трлі жне 15 000 тегені -трлі бйымдары ндіріліп шыарылды. Сонымен атар осы кезеде 20 000 тегені А-трлі жне 10 000 тегені -трлі німдері сатылды.

«теген» фирмасыны дайын бйымдары деп аталатын жинатамалы шщотында бл операция мына трде жазылады.

 

Жинатамалы синтетикалы шот

 

Дт Дайын бйымдар Кт

Сбастапы – 15 000  
1) 40 000   2) 30 000
Айналым – 40 000 Айналым – 30 000
Стпкілікті – 25 000  

 

Талдамалы аналитикалы шот

Дт А-трлі Д Кт Дт -трлі Д Кт

Сбас –10 000     Сбас –5 000  
1) 25 000   2) 20 000 1) 15 000 2) 10 000
Айн – 25000 Айн - 20000 Айн - 10000 Айн – 10000
Сал – 15000   Сал – 10000  

Талдамалы аналитикалы шот

 

Дт А-трлі Д Кт

Сбастапы – 100 100тг  
1) 250дана 100тг. 25 000тг   2) 200дана 100тг. 20 000
Айналым – 25 000 Айналым – 20 000
Стпкілікті – 150дана 100тг.  

 

Бухгалтерлік есепте шоттарды жинатамалы жне талдамалы деп аталатын екі трінен баса аралы шот (субшот) деп аталатын трі де жиі олданылады. Бл шот зіні аталуына сай жинатамалы шота араанда жіктелінген трде, ал талдамалы шота араанда топтастырылан трде олданылады. Сондытанда бны осы екі шотты ортасындаы, яни аралы шот деп атайды. Бл шотта объектілер тек ана ашалай лшеммен есептеліп жргізіледі.

Мысалы, ксіпорынны олда бар отыны 100 000 тегені райды делік. Бл жадайда жинатамалы отын шотыны бастапы алдыы 100 000 теге трінде жазылады. Ал осы отын шоты ішінен аралы шот ашатын болса оларды бастапы алдыы мына трде болады:

· кмір 30 000

· газ 20 000

· мазут 500 000

азастан Республикасыны азіргі кезде олданылып жрген шоттар жоспарында аралы шот арастырылмаан. Елімізді бухгалтерлік есеп стандартына сйкес барлы ксіпорындар керек болан жадайда рбір жинатамалы шотты ішінен аралы шоттарды з алауы бойынша аша беруіне болады. Сондай-а рбір жинатамалы шота ашылатын аралы шотты санына да ешандай шек ойылмайды.