Рметті зілхан аа!
Бірінші блім
Халима міріні шпес рнектері
РМЕТТІ ЗЕКЕ!
...5/1-де болан кездесуде маан "Махаббат, ызы мол жылдарды", "Халиманы" сыйа тарттыыз. Біріншісін брын оыан едім, екіншісін олыма алан бойда бас ктермей оып шытым. Тлім-таылымы мол, керемет шыарма екен. Дл азіргі заманда жастар кбірек оитын хикая.
Сізді шыармаларыыз, ойларыыз — ел азынасы. мірііз — лгі!
Аман-сау болыыз, з-аа.
Аса сыйлайтын Н.НАЗАРБАЕВ.
3.01.2003.
ЖИЫРМА СЗ
Бірінші сз
Халима екеуміз 54 жыл бірге мір срдік. міріні соы кн, соы саатына дейін екеуміз жп жазбай, ол стасып атар жрдік.
Ол мені йелім ана емес, рі шешем, рі енем сияты болды.
Ол мені йелім ана емес, рі редакторым, рі корректорым, рі аылшым, рі осалы авторым, рі хатшым, рі курьерім болды.
Жаында, Халима айтыс боланнан кейін, кіл айтуа йге "Егемен азастан" газеті бас редакторыны орынбасары Жанболат Аупбаев келді. Сол жігіт мынадай бір дерек айтты.
— Жеісті 50 жылдыы арсаында мен "Халы кеесі" газеті редакторыны орынбасары едім. Сол кезде бізді газетте 100-атыштар бригадасы жауынгерлері жайында жазылан "Боздатар" деген естелік-этюдтерііз шыты. Ол естеліктер газетімізді бас нмерінде басылан е абыройлы материалымыз болды. Соны: "Аалары ауырып жатыр еді" деп, мені Колыма Халима апайды зі келіп тапсыран еді, деді.
Бл Халиманы курьерлік кішкене ызметіні бір мысалы ана. Ал оны зге лкен ызметтерін айтып жеткізу шін жеке бір кітап жазу ажет.
Сонда да оны бір асиетін осы арада айта кетейін. Халима те амор еді. з бала-шаасына ана емес, жаына да, жата да олынан келген аморлыын жасап жретін. Ал маан деген аморлыын ешашан айтып, тауыса алмаспын, сір!
Мен инфарктке шыраан кездерде кні-тні асымда болды. Аурухана медбикесіндей болып ызмет етті. Ауруханадан шыаннан кейін олтытап жріп, кше ыдырып, таза ауамен тыныстатты. Инфаркт сыратыны режимін блжытпай орындатты. Шыармашылы жмысына байланысты крсеткен кмегі шан-теіз болды.
Оларды былай ойанда ара-тра ауруханаа жатып алан кездерімде йден келіп аморлы крсететін. Сенбі, жексенбі кндері йден уатты ас істеп кеп таматандыратын. Ауруханада арайлас жатан дос-жолдастарды палатаа оса шаырып, келген асын бліп ауыз тигіздіретін. Ол да з алдына.
Сырат адама аурухана бар жадайды жасап, міндетті трде кмек крсетіп отырады. Соан арамастан Халима ауруханада жатан маан немі з кмегін крсетіп, жеке аморлыын жасап отыратын еді.
Бір палатада екі адам жатамыз. Екі кереует, орта стеліміз бар. Кереуеттер басына да, стел стіне де шам орнатылан. Оларды райсысына 40 ватты лампочка ойылан.
рине, бл жарыы е лсіз шамдар. Одан баса 60, 75, 100 ватты жарыы кшті лампочкалар болады. Біра, ондай шамдарды, электр уатын немдеу деген желеумен бас медбике палаталара ойдырмайды.
Бір жолы Халима кілімді срай палатаа келеді. Кн алаблттау болатын. стелді жоары жаындаы аспалы шамны леусіреген жарыымен жазу жазып отыр едім. Халима басын шайады.
— Мына ара клекеде алай жазып отырсы? — деді.
— Шамымызды шамасы осы, — дедім мен.
Содан кейін Халима мені кереуетімні бас жаындаы шамды жаып крді. Крді де, таы да басын шайады.
Одан баса ол таырыпа ешандай сз болан жо. асымда бірсыпыра гімелесіп отырып, Халима йге айтып кетті.
Ертеінде кешке арай Халима таы да келді. Бл жолы жеміс ана емес, "жары", ала келіпті — 75 ватты екі лампочкамен 100 ватты лкен лампочканы стел стіне ойды. Содан кейін 100 ватты з олымен стел стіндегі шама орнатты. 75 ватты екі лампочканы кршіміз екеуімізді бас жаымыздаы электр патронына жаластырды.
— Енді кітапты жасылап ои аласыдар, — деді.
йткені мені тнде оянып, кітап оитын немесе жазу жазатын детім барын біледі ой. Ол ауруханада да мені жмыс алпым йдегідей саталсын деген аморлыы еді.
— араым, маан шамды несіне келді? — деді асымда жатан сырат кршім.
— "Тйені таныаны жапыра" дегендей, з кйеуімні бас жаын жарыратып ойып, Сізді ара клекеде алдыраным ят ой, – деді Халима кліп.
Таы бір жолы палатадаы дретханамызды есігі шиылдап мазамызды алды. сіресе, біреуіміз тнде тзге транда дретхана есігіні шиылы екіншімізді оса оятып жіберетін болды. Бл жайымызды бас медбикеге де айтты. Ол да ештее істей алмады.
Сол кндерді бірінде базардан алып, маан келген жемісін Халима дретханадаы крана апарып, жуып келмек болды. Халима ттасын тартанда есігіміз "ойбай" салып, шар ете алды. айта жапанда да шарылдауынан танбады. Халима басын шайады да:
— Есіктері "нші" екен! — деді.
Одан зге ештее деген жо.
Ертеінде Халима йден іс машинасыны майын алып келіп, жасылап трып, есігімізді ш топсасын тгел майлап берді. Содан кейін есігіміз брыныдай баырмайтын болды.
Нарыа кшкен алашы жылдарда коамды мекемелерді мліктері тонала бастады. Ол тонау ауруханаа да жеті. Брын р палата стеліні стінде тратын ішіне айнаан су йылатын графиндер де зым-зия жоалып кетті. Аурулар дрі ішетін айнаан суа зар болып алды.
Сол кндерді бірінде ауруханаа келген Халима палатада графин жотытан, бізді айнаан суа зар болып аланымызды крді.
Ертеіне ол йден бізді палатаа графин кеп берді. айнаан суа ар болып алды.
Мен асымдаы сырат кісіден брыныра йге айтатын болдым. Халима келіп, жгімді жинасты.
Мен стел стіндегі йден келген графинді алалы жатыр едім. Халима алаанын жайады.
— асыдаы кісіден ят ой, графинді алма, — деді.
— Ерте, брсігні бл кісіде шыады, — дедім мен графинні мойнынан стап трып.
— Бл кісі шыса орындарына баса адамдар келеді. Олара да айнаан су керек. Графин палатада ала берсін. "Ат аунаан жерде тк алады" деген бар емес пе? Сенен алан бір "тк" бол сын бл графин. Сен ат рлы жосы ба? — деп кліп, мені олымдаы графинді алып, стел стіне ойды.
"ят!" деген сз Халиманы раны еді! мір бойы сол ранын орындап тті ой, айран Халима!
Екінші сз
зіні йелдік, аналы, жбайлы, деби ызметін адал атаран ол постыда трып оа шан солдат сияты кй кешті. Тсте, азанды блмеде, тстік дайындап тік тран кезінде аузынан ан кетіп, лап тсті.
Жедел жрдем дереу ауруханаа жеткізді. Аурухананы реанимация блімінде 13 кн жатты. Талай емдеуден тіп, асынан шегіне жеткен бауыр ауруы бой бермеді.
Бір кні тнде аурухананы кезекші дрігері маан телефон соты.
— Апай сізді шаырып жатыр. Айтатын сзім бар еді дейді, – деді.
Тнгі саат бірде балалар бріміз жан шырып, ауруханаа жеттік. Реанимация бліміні палатасына балаларды кіргізбеді. Мені жалыз жіберді.
Мен палатаа кіріп, асына барып, шатап бетінен сйдім. Халима мені олымды сипап жатып, сз сйледі.
— Мен жеті жасымда жетім алып, (кемні аты аликпар, шешемні аты Зукен ой. мытпа), 5 жасар сілімді жетектеп, балар йіне тстім ой. Балалар йінде сілім Ханымхан айтыс болып, мен жалыз алдым. Содан 10 жыл балалар йі мен интернатта трбиелендім. Сан рет ауырып, ауруханада жатып, балалар санаторийінде емделдім. Соыстан кейін Мскеудегі скери госпиталь, санаторийде жатып, бір жарым жыл медициналы баылауда болдым. Оны зі білесі. Сан рет ліп, сан рет тірілгенмін. Одан кейін екеуміз осылып, 54 жыл бірге мір срдік. Екеумізді бір-бірімізге деген махаббатымыз мені лмеуге мжбр етті. Саан осылып, балалы-шаалы, немерелі, шберелі болып, баытты мір срдім. Комсомола темін деп интернатта ш жасымды сіргенмін. азір тлжат бойынша 80 жаса жеткенім мртебелі махаббатты арасы деп білемін. Енді, міне, айры жола жеткен сиятымын, Саан айтатын мынадай сиетім бар.
Халима осылай деп бір тотады. асында тран система сауытынан оны денесіне кетіп жатан нр-дрі тамшылап тамып трды. Біраз демаланнан кейін, айтадан сзін жалады.
Бірінші айтарым:Мен олай-блай боп кетсем, сен жылама. Жыласа: рі балаларды жасытасы, рі жртты сзіне аласы. азата: "атын лді амшыны сабы сынды" деген сз бар. Сен жыласа, жрт сені мазатап кетеді: "атыны лгенге жылаан жаман, жасы неме екен ой!" дейді. зім лсем де сенін сонынан сз ермесе екен деймін.
Екінші айтарым: азір жртты брі тірік болса да, шын болса да діншіл болып алды. Сен ылыма ана сенесі. Жердегі дай — дрігерлер деп білесі. Оны жн. Біра, сен мені мсылманша жнелт. Мені жнелту жмысын Маыш досымыз Байсейітоваа тапсыр. Жаназамды зім жасы кріп, адірлейтін Асылхан ажыа шыарт. Егер молда шаырмаса жрт: "йеліне ран оытпай, арам лтірді" деп ау ылады. Мен сені жртты осындай жаман, лас сзіне алмауыды тілеймін.
шінші айтарым:Саалыды сірме, шашынды обыратпа, жаады исайтпа. нжырады тсірмей, тік жр. Жрт сені: "йелі лгеннен кейін жнжіп кетіпті" демесін!
Тртінші айтарым:Мен ертеден зім лсем саан серік болар андай йел бар деп ыли ойлап жруші едім. Таба алмадым. йткені саан жас йелді керегі жо. Жас йелді жат еркекпен ылмыдаанын ктере алмайсы жйкеді жартасы. арта йелдер аятарын ре алып жр. Оларды здеріне ктім керек. Сен ешкімді кте алмайсы, ктуші бола алмайсы. Енді 80-ге келгенде саан йленуді ажеті болмас. Балаларымыз ктер. рине, мені ктімімдей болмас. Біра, балалар не тама, жасап берсе, соны іш. "Анау жо, мынау жо" деп балаларды мазасын алма — жек кріп кетеді, з балаларыа рысса да, келіндерге рыспа. Келін — рпаыны анасы ой!
Бесінші айтарым:лдар ара ішпесін!
Алтыншы айтарым:лдар, ыздар, келіндер, немерелер сені ктсін. Сені кткені анамыз, жеміз, енеміз деп мені ардатааны, мені жаным жайлы жатуына кмектескендері деп білсін. Саан осыларды айтайын деп шаыртып едім.
Ал енді не айтамын? Жер аман болсын! Ел аман болсын! лт аман болсын! рпа аман болсын! Біз сияты ата-аналар ркім з уаытында мірден тіп жатады ой. Оны уаасы жо. Барлы аайын, туыс, достара, ымбат кршілерге слем айт. Бріні за мір срулерін тілеймін. ош бол! ош. Енді тез балаларды асына бар. Сені ктіп, рейленіп тран шыар, бріні бетінен сй. Мен шін сй!
Осылай деп басын сл ктеріп, мені ш рет бетімнен сйді.
йден фотоаппарат ала баран едім. Дрігерге айтып (дрігерді аты Мадина осмхамедызы Туанбекова), Халима екеумізді шатасып, сйісіп жатан сттерімізді суретке тсіртіп алдым.
Шінші сз
Осыдан бір аптадан кейін Халимадан хат алдым. Былай деп жазыпты:
зілхан!
Мен туір сиятымын.
Мндаы дрігерлерді мені баып-ауына тнтімін. Брі мені з аналарындай ардатайды. Ерте сен осылара сыйлы кел.
Аспазды дкенде 4-5 килограммды лкен торт болады. Соны біреуін сатып ал. Сол дкенде однорозавый тарелкалар мен вилкалар болады. Соны райсысынан 24 данасын оса кел.
Бл блімшеде 8 дрігер, 16 медбике мен ктушілер бар. Солара арнап, 24 конверт жасап, дрігерлерге 2000 тегеден, медбике мен ктушілерге 1000 тегеден салып, алып кел. Ашаны мені зіні бір кітабыды шыарып беруге демеуші боламын деп жинап жрген дорбадан ал. 32 мы теге. Оны орнын ауруханадан шыан со толтырамын ой. Дрігерлерді тізімін, аты-жндерін оса жолдап отырмын. Сен мені аланда "алы мал" тлеген жо еді ой. Сол "алы малыды" осылай те. Дрыс па!
Мені уайымдап, ждеп алма! Жарай ма ?
зіні Халима.
24-шылде, 2001 жыл
Аурухана
Ол осылай деп жазыпты. Балалар бріміз атты уанды. Мен тні бойы, ндетіп отырып, кішкентай конверттер жасадым. р конвертті сыртына дрігерлерді, медбике ктушілерді аты-жндерін толы крсетіп:
"Мен сізге шексіз ризамын. Халима апай" деген сздерді машинкамен жаздым.
Содан кейін Халимаа мынадай хат жазып, кешке ауруханаа алып бардым:
24.07.2001 ж. Саат 17.40
Халима!
Реанимацияда он екі кн аш жатып жазан хатыды алып, атты уанудамыз. алай жазаныды терезеден кріп трдым. Апырай, йдегі алатай стелшені ала келмеген екенбіз деп кіндім. Сені халіді срап, телефон соушылар кп. азастанны р облысынан сен тез жазылып кетсін деп тілек айтып жатандар аз емес. аладаы білфайыз, Ора, Ски, Маыштара сені жазан хатыды айтып, уанттым. Олар ауруханадан шыарда гл апарып арсы аламыз, йге келіп, той жасаймыз деп дрлігісіп жатыр.
"алы мал"мселесін былай шешкенді дрыс кріп отырмыз.
Дрігерлерге, зі айтандай, торт апарайы. Ал медбикелер мен ктушілерге ішіне екі мы тегеден аша салып, бір-бір конверт статайы. Дрігерлерге аша берсек, ашуланатын шыар деп ойлады. Осынымыз жн бе?Жн болса, ашан жзеге асырайы? Осыны ептеп жазып жібер. Біз сені андай бйрыы болса да млт жібермей орындауа зірміз.
Балалар аман. Жадайлары жасы. Серік Атауа айтан. Аман есен жеткен. Кн сайын телефон соып, сені жайыды срап трады. Алма Астанадан айтып келе жатыр. жемні асында боламын деп, Астанада байыздай алмапты. "Кукола" (Халимуша) керемет! Неше трлі ызы ылытар жасайды. Саат сайын жаа рекеттер ойлап табады. Жгіргенде атан отай зымырайды. Балаларды брі "жрісі жесіне тартан!" — деп мз болады.
Жаа, мен саан осы хатты жазып отыранда, есік оырау шылдыраан еді. Ілияс Есенберлинні баласы озыкрпеш екен.
Ілекені мен неукні Президентке жіберген "Сокровенное" деген естелігіні "Жан сырым" деген атпен азашасы шыан екен. Соны алашы бір данасын маан кеп беріп кетіпті. зі асыып, есіктен кірмей кетіпті. Президенттен лі хабар жо. Блкім, ол кісі естелікті зі оып, ойланып жатан болар. Хабарсыз алдырмас деп ойлаймын. неукні мені з кітабымды аланын да хабарлап, хат жазан еді ой.
Балалар тегіс аман. Мені тамаым то. Олар "ждырытап" отырып, маан тама ішкізеді. Ал сен аш жатырсы. Осы жаныма батады.
Сені зілханы.
Халиманы хатымды алай оыанын терезеден кріп трдым. Ол, хатты оып боланнан кейін, система абылдап, шаласынан жатан кйі сол олын жоары ктеріп, алдымен 2, содан со 1 саусаын жоары шошайтты. Ол белгісін екі рет айталады. Мен оны ишарасын: дрігерлерге 2000, медбикелер мен ктушілерге 1000 тегеден келідер дегені ой деп тым.
Содан кейін йге келіп, ішіне аша салынан кішкене конверттерді екіге блдім де, оларды екі лкен конвертке салып, біріншісіні сыртына мынадай сздер жаздым:
Дрігерлерге арналан конверттер /8 дана/.
Халима!
Бл конверттерді ішіндегі кішкене конверттердегі, зі айтандай, 2 мы тегеден дрігерлерге арналан слемдемелер.
Сені кешегі жіберген тізіміде Мадина деген дрігер мытылып алыпты. Ол 17-сі кні тнде екеумізді суретке тсіріп, арыздастыран дрігер. Ол кісіге де бір конверт остым.
Кеше балалара Серік деген хирург баланы жасы ызметін айтан екенсі. Оан да жеке конверт остым.
Сені зілханы
25.07.2001 ж. Саат 12.30.
Екінші лкен конверт сыртына да машинкамен басып, мынадай сздер жаздым:
Медбикелер мен ктушілерге арналан конверттер /16 дана/.
Халима!
Бл медбикелер мен ктушілерге арналан сыйлытар. райсысыны ішінде 1000 тегеден. Оларды да, дрігерлерді де жеке-жеке шаырып алып, з олымен табыс етесі ой.
з зілханы.
25.07.2001. Саат 12.40.
Халиманы айтан нрселеріні брін тгендеп, ауруханаа алып барды. Жанар, Жаннр, Сабина тртеуміз баран едік. Палатаа мені ана кіргізді.
— Жолдас сержант, бйрыыыз орындалды! — деп мен скерше о олымды шекеме ктеріп, рапорт бердім.
Ол да клімсіреп, рапортты абылдаан ишара жасап, он олын жоары ктерді. Система тамшылап, оны бойына нр йып жатты. Содан кейін дрігерлер мен медбикелерді асына шаыртып алды.
— аратарым, мен 80-ге келдім. зімді те баыттымын деп санаймын. Сендер де сексенге келідер. Одан да асып, баытты мір срідер. Сендерді мені баып-аандарына мені аналы жрегімні ризалыы ретінде мына конверттерді абыл алыыздар. Жне бас тартпаыздар. Бл сзімді арт ананы бйрыы деп абылдадар.
Мен конвертті сыртындаы фамилияларды оып, Халиманы олына беріп трдым. Ол р конвертті з олымен иелеріне тапсырды: Зельцер Ефим Михайлович, Лыткин Сергей Тимофеевич, Шілдебаев Еркін Сабырбайлы, Зина, Жанар, Перизаш, Лена, Марина, Шолпан, Мншк, Гуля, Света, Марал т.б.
Медбикелер мен ктушілер жылап, Халиманы айта-айта шатап, бетінен сйді. Басынан сипап, иіліп, ізет білдірді. Дрігерлер майды.
— Ту, жрегімнен бір ауыр жк тскендей болды ой! — деп, Халима мені олымды алып, ккірегіне ысты. Содан кейін бізді йге айтарды.
Біз масайрап алды. Енді ол жазылады деп шаттанды.
Тртінші сз
Ертеінде таерте, ерте трып машинкаа отырып, Халимаа хат жаздым. Кешегі сыйлы беру рсіміні ажап оиа боланын айттым. й ішіні, ауыл-айматы хабарын остым. Кліп, кілденіп алсын деп, кейбір зіл гімелерді де тіркедім.
Содан кейін киіндім де, реанимация бліміне телефон сотым.
— Апайларыны халі андай? — деп срадым.
— Ойбай, аа, апайдан тнде трт рет айырылып ала жаздады, — деді кезекші дрігер. — Тез асына келііз.
Жан шырып ауруханаа жеттім. Келсем, кешегі сйлеп жатан Халимам тілден алыпты. Тек кзі ана сйлейтін сияты. Мені кріп, "келді бе?" дегендей ишара жасады.
Мен дрігерлерге жалындым.
— Мынау соы саат ой. олын сипап, асында отырайын, рсат етііздер, – дедім. Блімше мегерушісіне бардым, бас дрігерді орынбасарына бардым, бас дрігерді зіне бардым.
Ешайсысы рсат етпеді.
— Реанимация бліміне операциядан шыан адамдар келеді. Жай адамны отыруына рсат жо, — десті.
— Онда, айтыс боланнан кейін ішін жармаыздар, — деп тіндім. Бас дрігер Бекмахан ралбаев таы да басын шайады.
— Біз ауруханада лген адамдара вскрытие жасамай, ешайсысын шыармаймыз, — деді.
— Онда айттім, аратарым-ау, — дедім дадарып.
— Онда апайды йге алыыз. йде айтыс болса, ішін жармаймыз, – деді бас дрігер.
Ол жедел жрдем машинасын бергізді, бір дрігер мен бір медбикені жне осып берді. Халиманы йге келдік.
йге кіре бергенде Халиманы тілі екі ана сзге келіпті:
— йге келдім бе? — деп срапты дрігер мен медбикеден.
— Келдііз, апа, — депті олар.
Халиманы аузынан шыан соы сзі осы ана. Тегі: "Ауруханада емес, йде жатып лсем-ау" деп армандап жатан болуы керек. Зембілге салып йге кіргізгенде з йін танып, уананнан тілі шыан трізді.
Халиманы дивана жайастырып, жатыза берген кезде есік оырауы шылдырады. Пошта тасушы ыз екен.
— Ааны зі келіп, ол ойсын, — деп мені шаырды.
Барсам, Президент кесесінен келген хат екен. Осыдан 25 кн брын аза халыны 700 жылды тарихын жазып кеткен "Кшпенділер" мен "Алтын орда" трилогияларыны авторы Ілияс Есенберлинге Туелсіздікті 10 жылдыы арсаында "Халы аарманы" атаын беруді срап, Президент Нрслтан Назарбаева хат жолдаан едім. Соны жауабы келіпті.
Бір жаынан, жан жарымны жадайына иналып, екінші жаынан, жауап хат мазмныны блдырлыына жабырап, екі отты ортасында аландай кйде болдым.
Маыш досымыз, кіжан апа, Марал медбике жне балалар бріміз тні бойы Халиманы асында отырды.
Бір кезде олын ктеріп, асында отыран мені шатап, кеудесіне ысты. Сол олымды олтыына ысып, босатпай, жарты саат стап жатты. лсіз жатан адамны олын ктеріп, мені ккірегіне ысуа алай шамасы келгеніне та алдым. "Мені лмей, за жыл мір сргенім екеумізді махаббатымызды арасы ой" деп зі лденеше айтан еді. Сол лы махаббат оан таы да, соы саатта кш берді ме екен? — деп ойладым.
Екеумізді е алаш осылан кездегі удеміз еріксіз есіме тсті...
Бесінші сз
Мені ойымша, махаббат ш трлі болады.
1. Бала махаббат.
2. Шала махаббат.
3. Мгілік махаббат.
Бала махаббат ркімні басында болады. Бала кнінде бірін-бірі жасы крген ыз бен жігіт артынан ашыынан кз жазып алады. Балалы махаббатты мен де басымнан кешіргенмін.
Жртты кбі шала махаббатпен мір среді. Алашында бірін-бірі шын сйдік деп осылан екі жп артынан аал осыландытарын аарып, не ажырасып кетеді. Не, балалы-шаалы боландытан, жптарын жазбай, тотап алады.
Ал мгілік махаббат ілуде біреуде ана болады. Сыарынан айырыланы айтадан трмыс рмай, мір бойы жан жарын жотаумен теді.
Біз Халима екеуміз бір-бірімізге 9 жыл ашы болып жріп осылды.
Мскеуде 4-5 жыл тран, Семейде скен ала ызы 1947 жылы 5-маусымда электірі жо, радиосы жо, киносы жо, йінде суы, кшеде дретханасы жо алыстаы "Абзау" колхозына келін боп тсті. Сол ауылда екеуміз бір жыл трды. Халиманы жарыраан аладан араы колхоза жетелеп келген махаббатты кші еді.
Мен Семей облысты "Екпінді" газетіні (азіргі "Семей таы" газеті) Шар, Жарма, Ккпекті, Асуат аудандарындаы меншікті тілшісі болып ызмет істедім.
Мен аудан аралап, іссапара кеткенде Халима мен туралы жаман тс кріп оямын деп орып, тні бойы йытамай, керосин шамны жарыымен кітап оып шыады екен. Мен болсам аудандаы шаруамды бітіріп, тез йге айтуа асыамын. Екеуміз бір-бірімізді кргенде баладай мз болып уанамыз.
Сондай кндерді бірінде Халима маан былай деді:
— Егер сен жолаушы жргенде бірдееге шырап алса, мен сенсіз мір срмеймін — артынан оса кетемін, — деді жылап.
— ой, ондай жаман сзді айтпа, — дедім мен жарымны жасты кзінен сйіп.
Содан со ол балаша клді. Клді де:
— Мен бір сз айтайын, тыдайсы ба? — деді.
— Айта ой, — дедім жас келіншегімді арасынан аып.
— Айтсам: немісті Стефан Цвейг деген жазушысы болан. Білесі бе?
— Жо.
Ол кезде мен расында да Стефан Цвейгті білмейтін едім. Кейін зімні е сйікті жазушыларымны біріне айналып кетті ой.
— Білмесе, тыда. Сол жазушы бір кні йеліне: "Мен енді мір срмеймін. лемін" депті. "Сен лсе, мен де лемін" — депті йелі. Содан кейін екеуі астарына жамылы жайып, стеріне а крпе жамылып, атар у ішіп, шатасып жатып ліпті. Осы оиа мені есімнен кетпейді. Сол сияты біз де бірімізді соымыздан біріміз кете аламыз ба?
— Кетеміз, айналайын! — дедім мен ойланбастан.
— Егер сен брын кетіп алса, мен сенен алып, бір кн тірі трмаймын, — деді ол таы да жыламсырап.
— Мен де! — дедім оны адалдыына кілім босап.
Екеуміз ол алысып, серттестік.
Алтыншы сз
Содан бері жылдар тті. Екеуміз де аман-есен келе жатты. 1997 жылы Халимаа операция жасалма болды. Бауыр мен тке жасалатын ауыр операция.
Халима ешашан да жзік, білезік, сыра салмайтын. Алтын сааттар да тапайтын. Операция жасалар алдында жрт сыйлаан сол алтындарыны брін зергерге апарып, 10-15 саина сотырды. р саинаа: "Халима. 1997" деген жазу жаздырды. Содан кейін ол саиналарды ыздарына, келіндеріне, немерелеріне таратып берді.
Ерте операцияа баратын кні Халима маан:
— Ал, папасы, енді екеуміз гімелесейік. Екеумізді баяы, жаа осылан кезіміздегі "Абзау" колхозындаы сертіміз есінде ме? — деді басымнан сипап.
— Есімде, маматай. Есімде.
— Есіде болса: мені операция стінде ліп кетуім ммкін. Ал сен алай лесі?
— Мен алай лемін?.. Маяковский атылып лген. Фадеев те сйткен. Есенин... Біра, мен атылып та, асылып та лмеймін.
— Сонда алай лесі? Мен сені жрта клкі болмай, а ліммен лгеніді алаймын ой.
— Мен оны да ойлап ойанмын. Француз Президенті Миттерана сап лемін.
— алай?
— Миттеран ауыр науаса шыраан екен. Тек дріні кшімен кн кріп жріпті. Президенттіктен з еркімен тсіп, мемуарын жазып бітіріп боланнан кейін ш кн дрі ішпей ойыпты. Сйтіп мірден тіпті. Мен де дрімен кн кріп келемін. Кніне 20 таблетка дрі ішемін. Мен де дрі ішуді тотатамын. Содан кейін жылт етіп, жаныа жетіп барамын.
Халима басын шайады.
— Жо, сен йтпе.
— Неге?
— Мен брыны сертті бзамын. Бздым!
— Себеп?
— Брын екеуміз де жас едік. Баламыз жо болатын. Енді балаларымыз да, немерелеріміз де, тіпті шбереміз де бар. Біреуіміз тірі алып, солара бас-кз болуымыз керек. Сол себептен мен брыны сертті бздым. Сен де бз. кел олыды.
Екеуміз айтадан серттестік. Біріміз лсек, біріміз тірі алып, балалара бас-кз болатын болды.
Ертеінде Халима операцияа барды. Наркозды оан екі рет беріп, ол ш кннен кейін ре есін жиды. Бізді Халимадан айырылып алады екенбіз деп есіміз шыты. Ауруханада бір ай жатып, упірімдеп йге айтты...
Халима мені шатап, олымды жібермей жатанда: "Сен лме, тірі ал, жаным!" деп жатыр ма екен деп ойладым.
Мені босатаннан кейін кзін ары ткеріп, бері ткеріп, біреуді іздегендей болды. Сол стте шбересі кішкене Халиманы ктеріп апарып, бетіне тосты. Ернін ре ыбырлатып, шбересіні бетінен сйді. Шбересі де кішкентай ернін икемдеп, жесіні бетіне тигізді. Сол кезде Халиманы кзінен бр етіп жас шыты.
Сйтіп жатып, айран Халима: "ош, жары дние!" деп 27-шілде кні таертегі саат 9.40-та мірден тіп кетті.
Жетінші сз
ркім з йелін е асыл металл алтына баалайды ой. Ол дрыс! Ал Халима жай алтын емес. Мені олыма Тадыр статан сом алтын сияты еді.
Енді оны кейбір асиеттеріне тотала кетейін.
Кейбір йелдер жас басынан мытша келеді. Халима ыз кнінен те зерек еді. Орта мектепте, институтта тыдаан саба, естіген лекцияларын, шыаран есептерін артынан блжытпай айтып беретін. Барлы семинар сабатарыны лекцияларын, ол, кбінесе, дптерге жазбай-а есінде сатайтын.
йде біз зілдеп оны "Бізді компьютеріміз" деп атаушы едік. йткені ол алалы автовокзалды, теміржол вокзалыны, аэропортты, барлы дос-жолдастарымызды телефондарын жата білетін. ай мекемені, кімні телефонын сраса да мдірместен айтып беретін. Орыс, аза, европа дебиеттері классиктеріні аты-жндерін ана емес, оларды романдарыны басты кейіпкерлерін де есінде стайтын.
Егер Халима маан трмыса шыпай, баса біреуге барса, ататы алым йелдерді бірі болатын еді деп ойлаймын. Ол з бойындаы осы тамаша талантты мртебелі махаббат жолына рбан етті з талантын шіріп, мені талантымды рістетті. з бойынан неше алуан талант тгіліп трса да (ісмер тігінші, шебер кестеші, емші, етікші, электрші, монтер, слесарь да болатын), соны бірде-біріне матанбайтын: ісмерлігін, іскерлігін млде елеусіз нрсе ретінде баалайтын.
йел адамдар м шаыш келеді. Халима ондай емес еді. Ешкімні алдына барып арыз айтпайтын.
йел адамдар жылауы келеді. ит етсе жылап оя беретін йелдер болады. Халиманы кзінен жас сирек шыатын.
йел адамдар клкішіл келеді. арылдап атты клетіндері де болады. Халима а тістерін жарырата крсетіп, еріндерін сл ашатын да, жай ана жымиып оя салатын.
Кп йелдер кйеуіне кін таыш келеді. 54 жыл бірге транда Халима маан бір рет те кін ойан емес. Ол мені мінім жотытан болмаса керек. Ол оны: "Жотан згеге жармасып, жарымны жанын жараламайын" дегендігінен шыар.
Кп йелдер зін-зі аяп, згені де оны аяп, аялауын талап еткіш келеді. Халима зін аяп, аяншытану дегенді білмейтін еді. Мселен, менде 10 мыа жуы кітап бар. Халима ерінбей, жалыпай соны брін тізімге тіркеп отырды. Менде 800-ден аса жазушылар, тілшілер, ралуан авторлар олтаба жазып сыйлаан кітаптар бар. Халима соларды бірін жоалтпай жинап, арнаулы картотека жасады. Барлы кітаптардаы авторларды сый сздерін з олымен картотекаа кшіріп ойды.
Бір жолы іссапардан келсем, Халима йдегі суреттерді брін алдына жайып салып, жыл-жылымен реттеп отыр екен.
— Картотекаа тсіріп, р суретті жеке-жеке конверттерге салып, нмірлеп ояйын деп едім, — деді.
— Суреттер кп ой. Оан шаршап айтесі! — деймін йелімді аяп.
— Бл суреттерді брі заман тарихы ой. Кейін керек болар. р суретті сыртына ондаылар кім екенін, ашан тсірілгенін, кім тсіргенін брін анытап жазып отырмын, — дейді ол сабырлы алыппен.
Сйтіп, ол мынан аса суретке з олымен деректеме жазып, оларды жеке-жеке конверттерге салып, р конвертті нмірлеп, ол конверттердегі суреттерді тсірілген жылдарын сыртына жазып, йдегі лкен темір шкафты екі сресіне тізіп ойды.
азір жртты сраан суреттерін Халиманы картотекасы бойынша олма-ол тауып бере аламын. Жаында теледидарды Бауыржан Момышлы, Жайы Бектров, Ыбырай Жааев туралы хабарларына атысанымда сол кісілерді Халима реттеп кеткен суреттерін шетінен алып, крермендерге крсетіп отырдым.
аладаы кейбір йелдер елден келген студент жаындарын йіні шаруасын істетіп, лдай ызмет еткізеді. Олар институт бітіріп, елге ызметке кеткенге дейін жылпос жегелеріні ашса — алаанында, жмса — ждырыында болады.
Ал Халима жрта зі лша ызмет етуге ерінбейтін.
Павлодардан кшіп, Алматыа айта келгеннен кейін жиеніміз Баытжамал Жмаалиеваны ЖенПИ-ге тсірдік.
Келесі жылы Шыыс азастан облысынан лы Отан соысында екі кзінен бірдей айырылан заип досым рі "Махаббат жыры" повесімні бас кейіпкері ділхан сайыновты ызы арлыа сайынова зімен бірге орта мектеп бітірген Бадагл деген рбысын ертіп, бізді йге келді. Екеуі де ЖенПИ-ге тскілері келетіндерін айтты.
Таы да Халима екеуміз ол стасып, ЖенПИ-ге жгірдік. Сті келіп, оларды да тсірдік.
Біра, соларды бірде-бірін Халима йге шаырып, жмысын істеткен жо. Кір жудыруды былай ойанда, не еден сыпыртып, ыдыс-ая жудыран емес.
айта олар йге келсе, уана арсы алып, туан сілісінен кем крмей, ктіп жіберетін. Олар тама ішкен ыдыстарын жуып кетейік деп ыайланса, Халима:
— айтесідер оан уре болып. зім жуып аламын ой. Ода и да сабатарыды оыдар, — дейтін.
Халимадан аморлы крген сол ыздар: Баытжамал Жмаалиева азір М.О. уезов атындаы дебиет пен нер институтында ызмет істейді. Ол ызметке де бізді досымыз сол институтта блім мегерушісі болан филология ылымыны докторы Мырзабек Дйсеновке айтып, Халима орналастыран болатын.
Ал арлыа сайынова Абай атындаы опера жне балет театрыны белгілі ншісі, рі консерватория стазы. Бадагл болса (фамилиясы ойымда жо) збекстандаы бір аза мектебінде лгілі стаз.
Одан брын, 1950 жылдарды бас жаында, мен "Социалистік азастан" газетінде ызмет істеп, Халима ЖенПи-ді жаа бітірген кезде, ауыл аайынымызды баласы алихан Ахметжанов ойда жота йге кіріп келді. Мектептер мен институттарда оу жылы басталуа он шаты ана кн алан. Бл кезде бл бала неып жр деп а-та болды.
Сйтсек ол Ташкенттегі театр институтына тсуге барып, конкурстан те алмай алыпты. Енді азПи-ге тскім келеді дейді.
Институттарда абылдау емтихандары аяталып, абылданан студенттер жатаханалара жайасып алан кез. Мен не істерімді білмей, абыржып алдым.
Сол кезде Халима маан:
— Млік ааа барсашы. Екеуіні соыс кезіндегі достытары бар емес пе? — деді.
Ол кезде азПИ-ді ректоры Совет Одаыны Батыры Млік абдуллин еді. Мен Млікпен соыс кезінен біліс болатынмын. 1943 жылы Батыр атаын аланнан кейін Млік майдандаы бізді 100-аза атыштар бригадасына келген. Бізді блімдерді аралаан. Батыр артиллерия дивизионына келгенде мен оны "Слем сізге, Млік аа!" деген лемен арсы аланмын. Ол леім майданды газеттерде басылан. Млік мені ледерімді майданды газет беттерінен брын да оып жрді, атыма аны екен. Екеуміз діріс алысып, соыс аяталанша бір-бірімізбен хат жазысып транбыз.
Інімді олынан жетектеп, Млікке бардым. Мке ыыластана абылдады. Неге келгенімді срады. Мен мн-жайды айттым. Мке сл ойланды да, алдында жатан тізім толы ааздара ілді. Соларды сзіп шыты да:
— Жарайды, ініді абылдайы, — деді.
Содан кейін абылдау блмесінде алан інімді ішке шаыртты. Онымен слемдесті де, олындаы тініш аазын алды. Содан со маан айта брылды.
— зіні птері бар ма еді? — деп срады менен.
Мен жеке птерге олым жетпей жргенімді, жалдамалы птерде тратынымды айттым.
— Онда бл балаа жатаханадан да орын керек ой?
— И, Млік аа.
— Жарайды, жатаханадан орын да беремін, — деді Мке ыса айырып. – Кеше біз екеуміз соыста жргенде осыларды орады ой. Жасы оы, айналайын, – деп інімні олын ысты. — Халыа ызмет етідер, алам.
Сйтіп, інім студент болып абылданып, жатаханадан орын алды, демалыс кндері бізді йге келіп, кетіп жрді. Ол йге келгенде Халима айнысына брау басын сындыртан емес. Ол кезде Алматыны басты отыны сексеуіл болатын. йге келген сексеуілді мен, мен жота Халиманы зі жаратын. Халима алихан айнысына сексеуіл жарып бер деп бір ретте, тініш айтан емес.
Бір жылдан кейін біз Павлодара кшіп кеттік. Одан кейін інімізді крген жопыз.
Ол азПИ-ді здік бітіріп, Семей облысындаы Асуат орта мектебінде за жылдар директор болды. Млік аасы оан: "Халыа ызмет етіндер, алам!" деген еді. алихан стазыны ол сиетін абыроймен орындады.
Кп йелдер ят дегенді естігендерімен, ялуды білмейді. оам рсат етті деп, ашы-шашы, жалааш-жалпы жре береді. Ал Халима маан жалааш денесін крсетуге ялатын. Крсетпейтін.
Халима маан жалааш тнін крсетпегендіктен, мен "Махаббат, ызы мол жылдар" романын жазанда Метайды жалааш алпын Италия суретшісі Джорджонені "йытап жатан Венера" картинасына іліп отырып жаздым. Ал Метай бойындаы адамгершілік асиеттерді брін Халимадан алдым.
Мінеки, Халима келіншек алпынан кемпірге айналанда да сол табии ялшатыыны бір мысалын жоалтан жо.
йелдер баласын матап, байын мадатап, зін ркештендіріп отыранды натады. Кейбір йелдер рлы жасап, трмеге тскен, маскнем болып кеткен балаларын да ккке ктере матай жнеледі. Кйеулерін: "Сен пленшеден артысы, тгеншеден де биіксі. Сені талантыа ешкім те келмейді" деп олпаштап, оздырып, желіктіріп отырады. Халима мірі йткен емес. Ол жасы балаларын да, жаман емес кйеуін де не жрт кзінше, не оашада матап крген жо. Ал ішінен балаларын да, мені де шексіз сйетін, жанындай жасы кретін еді. Егер ке мен балалар бір нрсеге келіспей алса, ол нсіз отырып алатын. Ешкімді де жатамайтын. Кімні теріс, кімні о екенін сол нсіздігімен тыратын. оната, лде бір жиын ортасында отыранда зін біреу олпаштай бастаса, абаын сездірмей шытып, олайсызданып алатын.
Кп йелдер кйеулеріне кітап алуа аша шыартпайды.
— йде жз кітап тран жо па, тіреліп. айтесі оны сті-стіне ала беріп? оятын орын жо ой, — деп бажылдайды.
йтетіндер кп кітап оымаан, кітапты адірін білмейтін йелдер.
Жазушыларды да кбіні йелдері кітап бетіне арамайды. Тіпті, з кйеулеріні кітаптарына да кз салмайды.
— Маан кітабы емес, аламаы ана керек! — деп ттесінен ойып кеп алады.
Халима йтпейтін еді. зі де кітапты кп оитын. Брын классиктерді тегіс оып тауысты да, кейін детектив кітаптарына ден ойды. Біра, маан детектив кітаптарды оытпайтын.
— Бларды саан керегі жо, классиктерден ол збе! – дейтін.
Мен анша кітап сатып алсам да, абаын шытпайтын. Сол себептен де екеуміз тама пен киімнен баса бар ашамызды кітап жиюа жмсайтынбыз.
Бір кні екеуміз Сейфуллин мен Гоголь кшесіні иылысындаы кітап дкеніне кірдік. Одан жаадан шыан кейбір керекті кітаптарды сатып алды. Кітапты мен іріктеймін, Халима ашасын тлейді.
Ол дкенні екінші жа блігінде сталан кітаптар (букинистік) сатылатын. Соан да бас сты. "Дние жзі халытарыны мифологиясы" деген екі томды кітап тр екен. Мен соны р томын кезек олыма алып, р бетін атарып, арай бердім. Оны 1982 жылы "Кеес энциклопедиясы" баспасы шыаран екен. Екеуіні брыны баасы 25 сом. Ал, сатылу баасы ш есе кбейтіліп, 75 сом крсетіліпті. Удай ымбат! Біра, ола тспейтін, те сирек кітап.
Ол кезде мен М.уезов атындаы дебиет пен нер институтында кіші ылыми ызметкер болып жмыс істейтінмін. Айлы жалаым 140 сом болатын. Кеше айлыымды алып, Халиманы олына берген едім. Бгін, сенбі кні, сол ашаны олымыза алып, дкен аралап жргенбіз.
Орнына ояйын десем, кітапты имаймын. Алайын десем, азантай ашамды имаймын. йткені бл екі кітапты баасы мені айлы жалаымны жартысынан асады.
стіп, дел-сал болып транымда Халима:
— Баасы анша екен, айтшы, — деді.
Мен басымды шайадым.
— анша сонда?
— 75 сом.
Халима дереу бмжнігін ашып, алан ашасын санай бастады.
— Жетеді екен. Кассаа тлеп келейін, — деді содан со.
— ой, алмай-а ояйы, — деп айтуа аузымды ашып лгіргенше, Халима кассадан 75 сомны чегін алып келді.
райсысы екі килограммнан келетін ауыр кітап дкен сресінен мені олыма кшті. Мен уана шатап, екі томды екі олтыыма ыстым.
Халима алаш алан кітаптар салынан торды аузын ашты да:
— Екеуін де мынаан сал,— деді.
— Біреуін зім ктерейін, — дедім мен.
— Жо, жрегіе жк тсіріп айтесі?! — деді Халима.
— Саан ауыр болмайды ой.
— ойшы, кітап ауыр болушы ма еді? — деп брін зі ктеріп алды.
Бл ріректе болан оиа. Одан бертінде заман згерді, ашаны ны тмендеп, таршылы кезе келді. Брын 7 сома сатып алатын кітаптар 700 тегеден асып, кітап алу иындап кетті.
1998 жылдан бастап "деби кейіпкерлер энциклопедиясы" шыа бастады. 10 том. райсысы 740 теге. Ол зейнетаы да ола уаытылы тие оймайтын ысылша кез болатын. Соан арамастан, осы энциклопедияны он томын тгел сатып алдым. Халима соан титтей де аба шытан емес. Оны кендігіні арасында блардан баса "Все шедевры мировой литературы" сериясыны бірнеше томына ие болдым.
Бларды брі де: "Біреуі бір аралы!" дейтін кітаптар. Ал блар мен шін бір аралы емес, райсысы он аралы дниелер.
Егер жиан дниені брыны азатарша мал санымен есептесек, онда екеуміз жинаан кітап 30-40 мы жылыа парапар болар еді. Осынша "мала" — рухани байлыа Халиманы аморлыы арасында олым жетті.
Трмыс тапшылыынан андай иындыа кездессек те, айда жрсек те Халима жанын жасты, жрегін тсек етіп отырушы еді маан.
Мені рухани ажетімнен бір тиын аяан емес.
айран Халиманы осындай мінездері болушы еді.
Сегізінші сз
йелдерді кпшілігі ора келеді. Олар клекелерінен орып, жотан згеден ркіп трады. Осыан орай, Халиманы бір ер мінезін ерекше атап айтым келеді.
1987 жылы КПСС Орталы Комитетіні азатарды лтшыл деп айыптаан аулысы шыты. "Правдадан" бастап, барлы газеттерде басылды. Мен сол аулыа арсы болып, КПСС Орталы Комитетініні Бас секретары Горбачева хат жаздым. азатарды лтшыл емес, наыз интернационалист, патриот халы екенін длелдедім. аулыдаы "аза лтшылдыы" деген сздерді шіріп, оны жрта жариялауды тіндім.
Хатымды алдымен Халимаа крсеттім. Ол оып шыты.
— Не айтасы? — дедім содан со.
Ол ойланып за отырды. Содан кейін:
— Бл хаттан кейін сені трмеге жабады. рып-соып, орлы крсетеді. Мен сені ондай инауа имаймын. Мені ерім де, кем де, шешем де сенсі! Біра, сен мені кйеуім ана емес, лтыны лысы ой. Ендеше мен саан мені кйеуім ана бол, лтыны лы болма деп айта алмаймын. Туекел, мен кндім, – деді.
Одан кейін трт баламмен аылдастым.
— Папа, хатыызды Горбачева жіберііз, — деді Жанар, Жанат, Арнр, Жаннр тртеуі бірауыздан.
Осыдан кейін Халима екеуіміз Горбачева жазылан хатты е жаын досымызды йіне апарып оыды. Оып боланнан кейін досыма:
— Сен осы хата менімен бірге екінші болып ол ойса айтеді? — дедім.
Досымны йелі баж ете алды.
— Ойбай, з аа, сізді осы йді шаыраын ортасына тсіргііз келе ме?! Жо, мндай хата мені кйеуім ол оймайды. лсем де ойдырмаймын! — деді.
Мен досыма арадым. Оны Брежневше тамсанып отырып сйлейтін деті бар еді. Ол тамсанып отырды да:
— Болмайды! – деп басын бір-а шайады.
Мен ол хатты жалыз з атымнан Мскеуге жібердім. Ол кезде Алматыдан Мскеуге баратын хат ата тексеруден тетін. Сондытан ол хатты поштаа салмай іні-досым Олжас Слейменовтен беріп жібердім. Ол Мскеуге баран сапарында КПСС Орталы Комитеті йіндегі ебекшілер хаттары тсірілетін лкен жшікке апарып салды.
Мені ол хатым артынан азастан Компартиясыны Орталы комитетіне келді. Оны Колбин, Машев, Камалиденов, Назарбаев, збеклі Жнібеков брі оыды.
КПСС Орталы Комитетіні Мищенко, Захарченко деген екі инспекторы йіме телефон соып, "Сен неге ондай хат жазасы?" деп тбеме гір тая ойнатты. Сені партиядан шыарамыз деді. Біра, азастан Компартиясыны Орталы Комитетінін бюросы Мишенко мен Захарченконы дегенімен жрген жо. сіресе, збеклі Жнібеков марм мені орауа аянбай атсалысты.
КПСС Орталы Комитетінін "ерекше баылауда тран" ("На особом контроле") бл хатынан мені орап, оан азастан Компартиясыны бюросы атынан з олымен байыпты жауап жазан да Жнібеков болды. зеке марм ол хатын Мскеуге жнелтер алдында йге телефон соып, маан оып берді. Сол стте йімізде рметті достарымыз Кбіра мен Трсынбек екеуі отыр еді.
— Кіммен соншама за сйлестііз? — деді Трсынбек.
— збеклі Жнібековпен, — дедім мен.
— Бойына арамай бан ЦК-ны секретары телефон соады, — деді, ол зіл-шыны аралас мысылдап. Трсынбек мені бойымды мысылдамай жре алмайды. Ол кісіні мені бойыммен баталастыы бар. аза бірімен-бірі баталаспай жре ала ма?
Мені ол хатымды Олжастан кейін оыан шінші адам дос інім Софы Сматаев болатын.
Мінеки, аайын, Халиманы осы ересен моральды, йелдік, аналы, даналы ерлігін мен ешашан мытпаймын!
Тоызыншы сз
Халима жрегін жайлаан махаббат кшіні таы бір тарауын айта кетейін.
Мен 6 рет инфаркт болдым. Сол ауыр сыраттардан Халиманы маан деген махаббаты сйреп шыарды. Олай дейтінім сол кездерде мені баып-аып, аурухана палатасында асымда жатып, аузыма су тамызып, жаныма жігер, бойыма уат беріп, аяымнан тік трызып, олтытап, сан рет йге алып айтты. Аса ауыр жрек ауруына шалдыан мені отыз жыл ктіп, осы кнге аман-есен жеткізді.
Ауруханада жатан кездерде кні-тні кірпік апай монитора адалып, жрегімні соуын санап, оны минут сайын срінгенін ааза тізумен болды. Жрек аысы нашарлай бастаса, жаншырып, дрігерге арай жгірді. Кардиология институтында бізді осындай ыл стінде жатан сттерімізді, сол кездердегі Халиманы жаниярлы ебегін Трсынбек Ккішев, алмхан Исабаев інілеріміз бірнеше рет з кздерімен крді. Халиманы кндіз-тні асымда отыранына, оны монитор иректерін санап берген мліметі бойынша мені жрегіме шипалы ем жасап, лденеше рет ажалдан арашалап алан медицина ылымыны кандидаттары Глзада Мкейызы Кшімбаева мен Марат бдірахманлы Баязитов жне баса дрігерлер ку.