Рметті зілхан аа! 3 страница

Бір кні арасам, Халима лгі артылып алан жіпті асына ойып алып, содан бірдее тоып отыр. олындаы тоыма киім тоитын зын инесі жалт-жлт етеді.

— Мны не жыпылдата тоып жатанын? – дедім мен оан.

— й, жай бірдее, — дей салды Халима.

— Жай боланда не?

— Мына арты жіп боса алмасын деп, содан сетке тоып жатырмын, — деді ол.

— Ол не керек, дкенде сетка кп емес пе?

— Кп ой. Біра, олар кішкентай. Ішіне 2-3 килограммнан арты ештее сыймайды. Мен ішіне 7-8 килограмм сиятындай етіп, дкендікінен лкенірек тоып жатырмын.

— Неге?

— Базара баранда азы-тлікті кбірек алып айту шін.

— 7-8 килограмм жк ауыр ой бір кола. Оны алай ктересі?

— ойшы, йел ауырлыты сезуші ме еді?! — деді ол кліп.

Сйтіп, ол алашында зіне бір торапшы тоып алды.

Кейін ыздары мен келіндеріне бір-бірден тоып берді.

Одан артылан жіпті маан сыйлады.

— М, мынаны сен ал. Біреулерге кітап жіберсе, бандерольды сыртын байлауа жасы. Поштадаылар осындай жіпті немі пайдаланады, — деп синтетикадан иірілген бір буда жіпті алдыын мені олыма статты.

Мен ол буда жіпті жазу стелімні о жатаы тартпасына салып ойдым.

Халима сол жіппен з олымен орап, мені бірнеше бандеролімді жнелтті. Енді бандерольді ол жіппен зім ораймын.

Брын, Халима ораан бандерольдер тап-тйнатай болушы еді. Мен ораан бандерольдер обыраылау болып шыады. Оны поштадаы ыздар аба шытып абылдайды. Кезекті бандерольді обалатап орап отырып, Халиманы р іске тиянаты арайтыны, олы тиген нрсе жнттай жайнап шыа келетін асиеттерін ойлап, крсінемін.

Айналайын, Халима-ай! деймін аырын.

Он сегізінші сз

Осынша за сйлегеніме афу тінемін, аайын. Бл мені шырыраан шыбын жанымны шерлі жыры ой. Соны бгін здерііздей дос, бауыр, туыс, сыйлас, сырлас аайын алдында айтып, ішімді бір босатып алуды жн крдім. Шерімді сіздерге айтпаанда, кімге айтамын? афу тінемін.

Бгін — бар, ерте жосы!

мір деген осы, ымбатты достар.

Бар болыыздар.

Баытты болыыздар.

Халиманы есімін ескеріп, оны ырына келген брлеріізге шын жректен алыс айтамыз.

Сіздер рметтеген Халима з олында барды жртпен блісуге зір тратын еді. Ал зі ешкімні аысын жемеуге тырысатын. Біреуден пайда кре оюа мтылмайтын.

Бір ысты кні Халима екеуміз кк базардан айтып келе жатып, кшеде такси ктіп трды.

Машиналар асымыздан зу-зу тіп жатты. Біра такси жо. Кп трып алды. Жай машиналар ол ктергенде тотамайды, іші толы кісі немесе жргізушіні асында бастыы отырады.

Сйтіп сарайып транымызда бір машина келіп, асымыза тотай алды. Бізге тотамаан шыар деп ойлады.

Жргізуші екейіп, о жа есігін ашты да:

— Келііздер, аа, отырыыздар,— деді.

Біз бгеліп алды. Бізді бтен біреумен шатастырып тр ма деп ойлады.

Ол ойымызды андай жргізуші:

— Келііздер, мен сіздерге тотадым, – деді.

Біз арты салона кіріп, атар жайасты.

— араым, біз саан ол ктерген жо едік ой, алай тотады? — дедім мен алда отыран жргізуші жігітке екейе тсіп.

— Сіздерді таныдым. Сіз зілхан аасыз ой! — деді жігіт мойынын сл брып.

— Мені алай танисы, алам?

— Басынан махаббат кешкендерді брі сізді тануы керек ой. Сізді "Махаббат, ызы мол жылдар" романыызды кп оырмандарыны бірімін.

— Біра, мені крген жосы ой.

— Кзбен крмесе де, кілмен танитын адамдар болады. Сізді теледидардан талай рет кргенмін. Сондытан сіз маан таныстарымнан арты танымалсыз. Тек апайды крген жо едім. Екеуіізге атар кездескеніме уаныштымын.

— діріс алай, аа?

— рманазы, 90. Интернационал кшесіні иылысы. Ал мені теледидардан крсе, апайыды алай таныды?

— Сіз сияты кісілер бтен йелмен бірге жрмейді ой. Сондытан, аа.

Жігіт машинасын бізді йді асына тотатты.

— Келдік ой деймін, аа, — деді.

— Рамет, алам, – дедім мен.

Халима смкесінен суырып, аша сынды.

— М, айналайын, кп рамет. Кнсіп, кшеде кп трып алып едік. йге жеткізіп саланыа ризамыз.

— Жо, апа мен сіздерден аша алмаймын, – деді жігіт басын шайап.

— Неге, алам?

— Сіздерден жолаы алу кн болады, – деді жігіт басын одан сайын шайап, Халиманы аша сынан олын кері айтарып.

— Онда жол аы емес, тбрік деп ал, айналайын. Балалара ата мен жені берген тбрігі деп кмпит апарып бер.

Осылай деп Халима кесектеу ааз ашаны отыран орнында алдырып, машинадан тсті.

Біз екеуміз жргізуші жігітті адамгершілігіне айран алды.

Халима кркемдеп, наыштап сйлеуді масат етпейтін. арапайым сздермен айтайын деген ойын айын жеткізуге тырысатын. Біра, оны кейбір арапайым сздеріні зі наыла сап кететін. Оны ол зі де аармайтын. Анда-санда мен ана байайтынмын.

Мен инфаркт болып ауыраннан кейін дрігерлер маан кп жаяу жруді мслихат еткен. Сондытан, Халима мені таерте, жары тсе, орнымнан трызып, кшеде серуен жасатуа алып шыатын. Кейде "Динамо" стадионына немесе Наурызбай мен абанбай кшелеріні иылысындаы балалар паркіне барамыз. Кейде одан да алыстап, брыны кімет йіні алдындаы (Абылай хан пен Тле би кшелеріні иылысы) паркке де шыып кетеміз. Ол жердей бізді таныстарымыз: лжаппар бішев, Зейнолла абдолов, Жмаали Ысмалов жне басалар кездесетін. Мен солармен гімелесіп, парк ішін аралап, ыдырыс жасаймыз. Ол кезде Халима мені жолдастарымны асына алдырып, зі таяу тстаы азы-тлік дкендеріне арай кетеді.

— 40 минуттан кейін келемін, содан кейін йге айтамыз, – дейді.

Халима, айтанындай 40 минуттан кейін келіп, мені тротуар шетіндегі орындыта ктіп отырады. асына ойан торапшыында нан, айран, ст, айма сияты азы-тлік болады.

— Мынаны брін неге алансы, ауыр ой зіе, — деймін мен.

— Ауыр деп базардан айтан кездегілерді айт. Мынау маан анатты ауырсыныдай ана, — дейді ол кліп.

Мен екейіп, торапшыты олыма алып, салматап кремін.

— Мынауы жеіл емес сияты, – деймін содан со.

— Саан солай крініп тран шыар. Ауыр салма ктеріп йренген кісіге жеіл жк аба рлы крінбейді, — деп іші толы кішірек тор алтаны жерден лып еткізіп ктеріп алды.

— айта айтшы: мына сзі наыл сияты болып шыты, – дедім жалма-жан блокнотымды іздеп алтама олымды сып.

— ойшы, йтіп наылды нарын тмендетпе. р наылды философиялы мні болады. Менікі мн-маынасы жо трмысты арапайым сз ана ой, — деп ілгері аяндады.

Мен сраан сзін айталап айтпады.

Бір жолы таертегі серуенімізді Республика сарайы жаына арай баыттады. Сарайдан алыстап, Алматыны шыыс жа шетіндегі Дачная кшесіне дейін барды. Бір сааттан аса жріп, йден трт-бес шаырымдай алыстап кеттік.

Сол жа шеттегі дкендерді бірінен Халима таертегі тамаа керектерін сатып алды. Содан кейін айтадан йге арай беттедік. Он шаты шаырым жол жрдік. зім шаршаан сиятымын. Оны білдірмей:

— Шаршады ба, Халима? — дедім.

— ойшы, асында кйеуі атар жрген йел шаршаушы ма еді? – деді ол.

— Осы сзіді: "Жасы кйеуі жанында жрген йел шаршаушы ма еді?" деп, тзетіп айтуыа болмас па екен? — дедім мен йеліме наз айтып.

Ол кліп:

— Мен сені сыртыма шыарып айтып, кзінше матамаймын, сен дандайсып кетпесін деймін. Ал ішімнен матаймын, нсіз матанамын! Сен соны білмейсі бе? — деді Халима.

Оны бл сзі жаныма майдай жаып, кілім судай тасыды. Жрегім елжіреп, жарымды арасынан аып, аусыра шатадым.

— Арамнан сипааны маан берген аламаы ба? — деді ол бетіме клімсірей арап. — Мен ешандай аламаы дметпейтін кісімін ой.

Ол осылай деп айтадан ала араанда анадайдан бізге арай келе жатан кісілерге кзі тсті. Содан кейін:

— ой, ана кісілерден ят болады. "Шал мен кемпірді шатасып келе жатанын ара!" деп клер бізге. олыды тмен тсір. ятты не екенін зі де білесін ой, — деді наздана сйлеп.

Мен олымды Халиманы арасынан темен тсірдім. Ол о олымен мені тмен салбыраан сол олымны алаанын еркелете ысып, оя берді.

Ол мені шаршаанымды сезді де, Кіші Алматы зеніні жаасында таяу жердегі скамейкалара арай брылды.

— Дрігерлер саан шаршамай жр. Шаршаса, олма-ол тотап, демалып ал деген, — деп орындыа келіп отырызды.

Халима жрт кзінше кп сйлемейтін. Ал екеуміз оаша аланда зара гімеміз таусылмайтын. Сондай кезде Халиманы аузынан наыл іспеттес сздер шыып жататын.

Ондай сздерді кейбіреулерін мен тра алып, блокнотыма тртіп алатынмын. Халима мен з басыма келген лдебір ойды тртіп алып жатан болар едім, мен жазып боланша, орнынан озалмай, тотап тратын.

Мені ешашан асытырмайтын. Ойымды ркітпеуге тырысатын.

Халима йел болып, мен йде жота немесе йытап жатанда ешашан алтамды атаран емес. Жасыран ашасы немесе лдебір бтен йелден алан пия хаты бар деп ойламайтын. Маан шексіз сенетін. Сондытан да ол маан келген хаттарды бірін де ашып оымай, з олыма кеп беретін. Кім жазыпты? Не депті? деп ешашан срамайтын. Мен жота келген хаттар ашылмастан стелімні стінде аттаулы тратын.

Оыаннан кейін оларды маыздыларын жан жарым Халимаа зім айтып отыратынмын.

зін жрт адірлеп, рметтеген Халима осындай кісі болатын.

Он тоызыншы сз

Бгін, Халиманы ыры кні Сіздерге оштасу олтабасы жазылан 40 кітапты шын ыыласпен сыйлаймын.

Анау тізімде бгін кітап алуа тиіс адамдарды аттары крсетілген. Ол тізімге ткен жолы кітап алан кісілер де осылып кеткен сияты. Ол адамдарды бл жолы алмауларына болады.

Бл жолы да кітап жетпей алан адамдара Халиманы жылы боланда, аманды болса, ымбатты Мхтар л-Мхаммед бауырым шыартып жатан "Махаббат, ызы мол жылдар" романын жеткілікті етіп здеріізге лестіріп беруге уде етемін.

Махаббат демекші, Халима екеумізді бір-бірімізге махаббат жаластырды. Бір кездегі бала махаббатымыз мгілік махаббата айналды.

з ойымша, махаббат деген адамзат сезіміні алтын сы сияты. Махаббат бірін-бірі білмейтін алыс жата дниеге келген екі жасты жрегін я еткен алтын сты (немесе ау сты) а рпек балапанына сайды. з яларыны трінде талпынып скен екі алтын балапан есейгеннен кейін, жректері дірілдеп, кілдері алабртады. лдекімді іздегендей болып, жан-жаына аранып, таранып, талпына бастайды. з жанымен ндес біреу бар екенін іштей сезеді. Біра, оны айда екенін, ашан кездесетінін екеуі де білмейді. Олар ядан шыып, райсысы з тіршілігімен, аспан кеістігін самап ша бастайды.

з яларынан лдебір алыс жерде немесе атамекен з тоайыны шетінде Тадыр ол екеуін ойламаан жерден кездестіреді. Бірі шін бірі жаратылан екі жрек нсіз йлесіп, бір ырапен соып, атар тзеп, мір деген кк аспанны иырына арай бет тзеп, анаттарын атар сермеп, шаттана шырай жнеледі...

ыз бен жігіт те сол екі алтын балапан сияты. Олар да бірінен бірі аулата сіп, аыл толтырады. Бой тзеп, ер жетеді. Крік, келбетін, тртіп, трбиесін жрт матап, кпті аузына ілінеді. Оларды жрегі жасы сыар іздейді. стіп жрген екі жас кездейсота кездесіп, ойда жота танысып, табысады. ос жрек жымдасып, бкіл дене бір бітімге айналады. Содан кейін ол стасып, мірді белгісіз бел-белестерін бетке алып, ілгері мтылады. Бірінен-бірі бір елі ажыраспай, тадыр айыранша тату-ттті тамаша мір среді. Мгілік махаббат деп осыны айтатын болармыз.

Мені шан ям Семей облысыны шыыс жаындаы Абзау ауылы болса, Халиманы алтын ясы сол облысты батыс жаындаы Шыыс тауындаы (Абай ауданы) Жрекадыр ауылы еді. Екеуіміз 1939 жылы Семей аласында кездестік. Жанымызбен жанымыз жаласып, артынан тніміз бен тніміз табысты. 9 жыл бір-бірімізге ашы болып, 54 жыл ол стасып мір сргеннен кейін, екеуімізді тнімізді ажал айырды. Ал жанымыз жптасан кйінде алды. Мгілікке жптасан бл екі жан мен лген кні ана тірілік тласынан айырылады. Біра, Абай:

— Аыл мен жан мен зім, тн менікі.

"Мені"мен "менікіні"маынасы екі.

"Мен" лмекке тадыр жо уел бастан,

"Менікі" лсе-лсін, оан бекі, деген ой.

Сол кемегер айтандай: Халима екеуімізді аылымыз бен жанымыз — мгілік махаббатымыз ешашан шпес деп міттенемін. Басымыздан біз кешкен мгілік махаббаты лт рпаыны жрегінде мір сретініне сенемін.

Соы айтар сзім:

— Еркектер! йелдеріді адірлеп, рметтедер. Бл ыса мырда саан тиетін мгілік баыт, байлы, лылы — з йелі ана! Одан айырыланда кеуденен жаны шыып, салдырап у сйегі аландай кй кешесі!

— йелдер! Кйеулеріді ктідер, аялап ардатадар. мір деген ткінші дниеде ерлі-зайыпты екі адамны татулыынан ттті, достыынан кшті, махаббатынан биік ештее жо.

— Жастар! ыздарды адірлеп, рметтедер: аяладар, ардатадар, абыройын ткпедер. зі шін жаралан "алтын балапанды" тауып, мгілік махаббата жетуге тырысыдар.

2-4 ыркйек 2001 жыл

Алматы, Абай даылы, 26

"Транзит " кафесі.

Жиырмасыншы сз

(Халиманы жылын бергенде айтылан)

Бгін мені жан жарым Халимадан адасып, сыарынан айырылан аудай аырап аланыма 360 кн болды. Халиманы Жер-ананы шаына берерде абір басында сйлеген сзімде:

— Мен бгін кеудемдегі жарты жанымнан айырылдым — жарымжан (жарты жан) болып алдым, — деген едім.

Сол жарты жан алпымда 360 кн мір срдім. Жыл тсе де жарты жаным бтінделген жо. Бтінделмейді, жарымжан алпымда жазылмастан мірден темін.

Бгін 360 кн. 360 кн бойына Халиманы жотаумен келемін: кн сайын крсінемін, кіренемін. Оны ойлап уілегенде ккірегім арс айырылады. Ол айтыс боланда 20 шаты газетте азанама (некролог) жарияланды. Ол айтыс боланнан бері бір журнал, 3-4 газетте жотау сзім шыты. аза радиосынан Халиманы асиеттерін айтып 4 рет сз сйледім. Бір рет теледидара шыып, жарты саат ол туралы гіме айттым. рине, оны бар жасылыын айтып жеткізе алам жо. Біра аз сзімні зін кіліме медеу еттім. Бл 360 кнде кнделік дптеріме Халиманы жотап 500 жол ле жаздым. Екеуміз бір-бірімізді е алаш крген кннен бастап, е соы саатымыза дейінгі оиалар тізбегіні тізімдерін ааза тртіп, бастыларын дараладым. Сйтіп, ол туралы жазуларды екшеп, лкен романа зірлік жасадым. Роман жазсам деймін. Жазып лгірермін деп міттенемін.

Мен Халимаа 9 жыл ашы болдым. Одан кейін екеуміз осылып, 54 жыл тату-ттті, лззатты мір срдік. Жбымыз жазылан жо. Дниежзіндегі кп ашытарды (Петрарка мен Лаураны, Данте мен Беатричені, озы Крпеш пен Баянны, ыз Жібек пен Тлегенні т.б.) олы жетпеген мгілік махаббатты алтын тжін біз басымыза кидік!

Мен университетте отыз ызды ортасында оыдым. Оан дейінгі бозбала кнімде де, соыс кезіндегі солдатты шаымда да, студенттік уаытымда да бірде-бір ызды кеудесіндегі ос анарына олым тиген емес.

Мен журналист, жазушы болып жріп, талай елді араладым. Талай крікті йелдерді крдім. Біра, оларды ешайсысына ол созан емеспін.

Халиманы ана алмасын уыстадым. Тек Халиманы ана етегін аштым. (лы сзде ят жо!).

Біз Халима екеуміз бір-бірімізге пк кйімізде осылды. Пктігімізді мгі сатады. Пк алпымызда бір-бірімізден кз жазып алды. Мінеки, бізді махаббатымызды мгілік болан себебі сол!

Сол мгілік махаббаты жібек жібіні зілгеніне бгін бір жыл болды, аайын.

Халима адамды дуренін басынан ткеріп, затылан ыздай болып, мгілік мекеніне арай аттанды. Ол былтыры жылды 28 шілдесі еді... Халима мінген пуеске-катафалканы соынан 3 автобус, 27 жеіл машина тізіле сап тзеді. Осы зын кшті алдында бір, сол жаында бір ызыл белбеуі МАИ машиналары ошемет крсете ілесіп жрді. ызыл белбеулі машиналар алдан арсы келе жатан кліктерді брін тбеге рандай тотатып, жол шетіне шегелеп тастады. Осыан кз тотатан жігіттерді бірі:

— Апырай, мына Халима жегеміз министрді йелінен кем болмады-ау зі! — депті.

Сонда оны асында отыран екінші бір ініміз:

— Тіпті, кейбір министрді зінен кем емес десе де болады! – дейді.

Бл диалогты мен артынан естідім. Мінеки, сондай салтанатпен барып, азаты асар Алатауыны Кесай тбесіне жайасан Халиманы басына бгін сонау Маыстаудан арнайы келінген лутас деп аталатын сттей аппа а тастан рілген алты анат а отау ктерілді. Осыдан 1500 жыл брын салынан махаббатты мгілік кмбезі озы Крпеш пен Баян слу бейітіне сайды. зіндей емес, рине, пішіндес. Мен сол састыына уанамын. йткені ол бейітті алаш кргенімізде Халима: "Кейін екеуміз де осылай атар жатса-ау!" деген еді. "Адаспай, алжаспай, ажыраспай!" дегені болар. Оны ол арманы орындалды. (Бір кні мен де жанына жайасамын ой).

— Бізді олтытасып келе жатанымызды абанбай батыр кшесінен кргенде Тманбай бауырымыз (Молдаалиев):

— Бізді заманны озы Крпеші мен Баян слуы! — деп масаттанушы еді.

Бізді зара зілдесіп, жарылдап кліп келе жатанымызды Абай даылы бойынан кргенде Мзафар пен Шапау достарымыз (лімбаевтар):

— Бізді ыз Жібегіміз бен Тлегеніміз! — деп уанушы еді.

Трсынбек пен Кбіра марм достарымыз (Ккішевтер) бізді анаттаса шып келе жатан ос ауа теейтін еді!

Бізді Алматыда, Семейде, Павлодарда, Мскеуде, Невельде, Подольскіде (скери мраат), Киевте, Бресте (аарман ала) жп жазбай ол стасып жргенімізді кргендер кп. Соларды бірсыпырасы Халиманы жылына жайылан осы лкен дастаранны басында отыр.

Жаында, "аза дебиеті" газетінде жарияланан мааламда мен "Жасы жара жан пида!" деп жаздым. Халима мен шін жанын пида етті. Тірлігіні р секундін, р стін маан арнап мірден тті. Мені: "Аз уаыт болса да артымда ал, балаларымыза басшылы ет!" деп бл дниені босаасына байлап кетті.

Біз тірлікте жп жазбай мір срдік. лгенде де атар жатамыз. озы Крпеш пен Баян слуды аспанмен таласан зулім мазары Шыыс азастан облысыны Аягз ауданыны жерінде тр. Ал сол облысты Абай ауданында туып, амсыз сбилік шаын Аягзде ткізген, жетімдік асіретті кндерін Семейде ткерген, лы Отаны соысы кезінде иыр Шыыста, Мскеуде скери ызмет атаран, алан мірін, аналы лы міндетін Алматыда аятаан Абай ызы, Аягз аруы, Семей слуы, Мскеу жауынгері, Алматы трыны Халиманы, — мені Халимамны, баа жетпес баытым болан Халима аликпарызы збаанова — Нршайыованы, кешегі Баян слу мен Елік аруды сілісі Халиманы кмбезі кмістей жарырап, абас Алатауды иыында тр!

Биыл кзде "озы Крпеш — Баян слу" жырыны 1500 жылдыы ке-байта азастан жерінде кеінен аталып теді. Осы лтты рухани лы мереке арсаында Аягз жерінде жерленген Баян слуды сілісі Халиманы басына а кмбез ктерілуін рі лтты ырым, рі адами матаныш етемін!

Матанды деп айыпа бйырмаыздар, аайын. Скпеіздер. Ханны ызы емес, патшаны бйбішесі емес, арапайым аза ызы, мені момаан Халимамны басына мндай ескерткіш орнатыланына алай уанбайын. аражат амдап, жара латары жастыа тимей, осы кмбезді ктерілуіне аянбай ызмет еткен балаларыма мгі разымын! Халима жегесіні айтыс боланын газеттен естіп, сонау алыста Атауда жатан ардагер азамат, белгілі сулетші, ататы аын, аяулы философ інім Сайын Назарбеклы ыылас білдірді. Алыс Атау аласынан арнайы келіп, жегесіне да баыштап, жатан жерін кріп, осы бой ктерген кмбезді жобасын жасады.

Сол жоба бойынша Маыстаудан келінген шгіп жатан а тйе трізді а тастарды з олымен нанша тіліп, Есберді Олжабаев інім кмбезді ктерді.