БАЯН СЛУА АРНАЛАН МОНОЛОГ НЕМЕСЕ СЙЛЕНБЕГЕН СЗ
("озы Крпеш Баян слу" эпосыны 1500 жылды тойында айтуа арналан лебіз)
Бл той — лы той. йткені, махаббат тойы. Махаббата арналып дниежзінде тыш рет ткізіп отыран ой.
Махаббат адам жаныны жалауы. Ол: адамгершілік, адалды, ділдік, апейілділік, пктік, млдір тазалы, лы ікрлік. Махаббат — адам жрегіні ен асыл азынасы.
Махаббата адалды асиеті аза халыны жрегінен ерекше орын алан. Соны лдары мен ыздарыны жрегінде мгілік мекен тепкен. Сол себептен де сені атынды 1500 жылдан бері туан халы аузынан тсірмей атап келеді, ардаты Баян!
Біз Сен туралы дастанды бала жасымыздан жаттап стік. Студент кезімізде махаббатты лы жыршысы абит Мсірепов аамызды Сен туралы жазан тамаша туындыны сахнадан сан рет крдік. Крдік те ккейімізді алтын сандыына сатады.
Содан со соыс кезінде де (1941 -1945) Сен бізді жрегімізде жрді. йткені, Сен жас жректі здіксіз ытытайтын махаббат деген лы сезімні символы болды. Анаа, кеге, балаа, бауыра, жолдаса, доса деген барлы махаббатты бастауы Сен болды, Баян!
Бала кнімізден санамыза сіген Сені аза ызы екеніді білетінбіз. Сйтсек, Сен аза ішінде Найман еліні ызы екенсі ой, ардаты апа. Сааынан зіліп тскен ызыл алма зі скен аашты тбіне лайды. Сен де сол ызыл алмадай болып з жерінде Найман еліні Сыбан руы ту тіккен Аягз алабында жатырсы. Сондытан да дние жзіндегі е лы той махаббат мейрамы Аягз лкесінде тіп жатыр.
Слу ыз, кркем йелдер кп ой азата. Кп! Соларды ішінде е слу, е сымбатты, е сйкімді, е демі, е аылды ыздар Найманнан шыан. Жрегінде оттай лаулаан махаббатымен арты рпаа тарихи жыр болып алан асыл аруларды кбі Найман слулары. Осы асиеттеріне арап ш жзді жасы жігіттеріні брі Найман ыздарына мартан, ашы болан. лы Абайды зі Найман еліні бір тарауы Сыбан жртынан шыан рі аын, рі шешен, рі демі, рі аылды уанды слуа ашы боланы айдай лемге аян.
Есімі бкіл бір тайпа елді атына айналып кеткен Мрын анамыз — Найман ызы.
аза Халыны мадайына біткен лы данамыз алып Абайды жесі Зере анамыз Найман ызы.
"Ту тіккен Тобытыны олбасшысы Тотамыс Жуантая деген кісіні" аяулы інісі кемегер Кебек батыр лай сйіп, шатасып лген ару Елік Найман ызы.
Тіпті, лы Шкрім жазан "аламан — Мамыр" поэмасындаы Мамыр слу да Найманны жиені екен деседі.
Ал, аза йелдерінен шыан е ататы аын, лы Біржанмен айтысы лтымызды мгілік мдени мрасы болып операа айналан Сара да Найман ызы.
Сол сияты Трсынхан бдірахманова, Марфуа Айтожина, Глнр Салыбаева, Азия Маыпарызы, Айнр Трсынбаева, Амарал Ілеубаева жне ралай лкенбаева сайрап тран сандуаш, шырап тран блблдар емес пе?! Тек Найман ыздары ана емес, Фариза Оарсынова, Клш Ахметова, Аштап Батыгереева сияты азаты аын ыздарын кім кеміте алады? Осыларды брі дниежзіні ай аын йелдерінен кем? Кем емес! Тіпті арты та!
Айтыс аындары Айнр мен ралайды, селхан мен Тушенні немесе Амаралды жер бетінде ешандай тедесі жо. йткені, айтыс нері тек азаа ана тн. Бл тек ана аза халыны жеке меншігіндегі асыл нер! зге ешбір халыты олы жетпеген ажайып нер!
Тек аын ана емес, найман ыздарыны аыла кенен, ылымда кемел, сзге шешен, іске шебер, ойа озы, баласын батыр, кйеуін батыл етіп шыаратын арапайым дана йелдері аншама! Сол себептен де XX асырдаы аза басшыларыны, алымдар, аын-жазушыларыны кбі Найман ыздарына йленген. Найман ыздарына ызыушылар азір де аз емес!
лы жзді Домала анасы, Орта жзді лаатты лпаны, Кіші жзді ыз Жібек аруы трізді е ататы, йгілі аза йелдеріні брі сені сілілері болан, Баян aпa. Соларды брі Сені а, адал, асыл махаббатынан лгі алан. Саан мы рамет, миллион рамет, ардаты Баян!
1952 жылы мен жас жарым Халиманы ертіп, Алматыдан Аягзге келдім, аяулы апа. Ол кездегі "Мыбла" совхозында тратын жарымны жаын туыстарына слем бердік. Бірнеше кн Аягзді шарлады. Мен ол кезде республикалы "Социалистік азастан" (азіргі "Егемен азастан") газетінде партия трмысы бліміні мегерушісі болып ызмет істейтінмін. Аягз аупарткомыны бірінші Хатшысы Бейсенбаев деген кісі клік беріп, асымыза кісі осып, Сені бейітіе ту етіп айтуымыза бізге ммкіндік жасады.
Біз Сізді бейітіізді шатап ту еттік. Сонда йелім:
Сейфіл Млік — Жамалдай
Бейнетіе кнсем-ай!
озы Крпеш — Баяндай
Бір молада лсем-ай!
— деп аырын сысып н айтты. сетті осы бір шума леі бізді Саан оыан, озы жездеміз екеуіе баыштаан ранымыздай болды. Сендер озы екеуі азаа мсылман діні келмес брын мір сргендіктен, сет ніні айырмасын айтып, бет сипауды орынды крдік. ннен кейін келіншегім:
— Біз де лгенде Баян апамыз бен озы жездеміздей болып, бір молада атар жатса-ау! — деді.
— рине, — дедім мен йелімні арасынан аып.
Сол жан жарым, деби серігім, зіізге нмен аят оыан Халима сілінен айырылып алдым. Былтыр кз жазып, сыарынан айырылан аудай аырап, жалыз алдым, Баян aпa. Біз Сіздерден лгі алан, Сіз екеуііздей бір-бірімізді шексіз сйген ашы едік. мір бойы бір-бірімізге ашы болып ттік. Осыдан 28 кн брын 21 шілдеде (19 тамызда Тасы стансасынан тсіп, озы Крпеш пен Баян слу бейітіні басына баранда сйлермін деп есептегенім ой) мгілік ашыым Халиманы басына сонау Маыстаудан алдырып, ракушка (лутас) деп аталатын аппа а тастан Алатауды Кесай деген биігіні тбесінде а кмбез орнаттым. з кмбезін тріздендіріп, лтты лгімен алты анат киіз й трізді етіп ктердім. Бізді кмбезді (дм таусылан кні мен де, Сіз сияты, жан жарымны жанына жайасамын ой) Сенін 1500 жылды тойы арсаында біткенін жаныма уаныш, жасы ырым еттім. Енді зіні жатан жерінен бір уыс топыраты орамалыма тйіп алып, сіліні абіріне апарып себемін.
азір сол сілі туралы роман жазуа кірістім. Соны жазып шыуыма медет бер маан, ашытарды асиетті пірі Баян aпa!
(Жрта арнап):
Ардаты аайын!
Егер сіз Алматы аласыны а ортасындаы Панфилов паркіні ішіндегі Мгілік алауды асына бара алсаыз, брылып, сол жердегі Офицерлер йіні арасына арай кз салыыз. Сонда ар жата, Алатау иыында тран аппа саана кзіізге шалынады.
Ол — Баян слуды сілісі Халиманы кмбезі.
Егер сіз Алматыдан лкен тас жолмен Талара арай кетіп бара жатсаыз немесе I, II Алматы стансасынан шыып, пойызбен Семей, скемен жаына жол тартсаыз, онда о жаыыза кз салыыз. Сонда шааладай а кесене Сізді назарыыза ілінеді.
Ол — Баян слуды сілісі Халиманы кмбезі.
Егер Алматы аэропортынан аттанып бара жатсаыз немесе Алматы уежайына оналы келе жатсаыз, Сізге ша терезесінен тменде тран а мазар крінеді.
Ол — Баян слуды сілісі Халиманы кмбезі.
Ол да, озы Крпеш пен Баян слудікі сияты, махаббат кмбезі.
Мгілік махаббат мрасы!
(Баяна):
азата: "Той дегенде у бас домалайды" деген маал бар. Оны зі де талай естіген шыарсы бала кніде, асыл aпa. Бірнеше рет инфаркт болып ауырандытан мен соы 10-15 жылда азастанда ткен ханны, биді, батырды тойларыны бірде-біріне бара аланым жо. Тіпті, Туелсіздікті он жылды тойына да атыса алмадым.
Біра Сізді тойыыза атыссам деп ынтытым. йткені, бл махаббат тойы ой. Ааран у бас ана емес, лкенді-кішіні кеудесіндегі ызыл жректер тегіс домалайтын той ой. Мртебелі махаббат туралы немі жазып келе жатан жазушыларды бірі боландытан бл тойдан мен алай алмапын? Сондытан сырат жрегімді олыма алып, мен де жетуге тырыстым бл тойа. Махаббат тойыны стінде лсем ліп-а алайын деп ойладым.
азаты ескі дстрі бойынша мндай лы тойа сойыса мыыртамалайдап, ішуге саба-сабаымыз келер еді.Жазушыны жылысы да, ойы да, ымызы да жазан кітабы ой.
Аты мгі шпейтін Баян aпa, мен сізді тойыыза шашу ретінде сонау Алатаудан аралап, 150 дана кітабымды келдім. (1500 жылды р он жылына бір кітаптан). Бірнеше мектептерге компьютер, автомошина сатып перген, бірнеше аындар айтысына демеуші болан, сондытан да осы заманны Атымтай жомарты атанан осы Аягз ауданыны перзенті, халымызды ардаты азаматы Нртай Сабильянов з аражатына шыарып берген "аламгер" мен "мір рнектері" деген з кітаптарым.
Бл шашу кітаптарды зіні осы лы тойынды лгілі етіп ткізіп отыран Аягз кімі, аяулы бауыры Марат кірмов інімні олына табыс етемін, Баян aпa. Марат бауырым оны тойа келгендерге тбрік ретінде таратып берер.
Махаббат тойы — мгілік той. Тойларыыз тты болсын, ардаты Баян aпa, аяулы озы жезде. Жатан жерлерііз жайлы, топыратарыыз тора болсын, махаббатты ос періштесі, ос Тірі!
Осы тамаша тойды ткізуге рылан арнаулы комиссия мшелеріне, Аягз ауданыны халына, Шыыс азастан облысыны басшыларына жне дниежзінде тыш рет ткізіліп отыран махаббат тойына келген брлеріізге мы рамет. Аман-сау, баытты болыыздар.
Махаббат тойы мгі жасасын.
16.08.2002 жыл.
Алматы.
ЕСКЕРТУ:
Бл сз сйленбей алды. "озы Крпеш Баян слу" дастаныны 1500 жылды тойына баруыма дрігерлер рсат етпеді. Тойа апарма болып зірлеген шашу кітаптарымны бір блігін бара жатан жігіттерден беріп жібердім.
(Шыыс азастан облысты "Дидар" газеті, 10 желтосан, 2002 ж.)