Сйлегендерді сздерінен 1 страница

Халиманы жан жары зілхан Нршайыовты

зират басында айтан сзі

ымбатты Халима!

Бгін он бес машинаа тиеліп, бір ауым адам Сені басыа келдік. Келгендерді ішінде сені достары, бауырлары, туыстары, жаындары бар. зімен бірге жетім балалар йінде, интернатта болан рбы ыздары бар. Жасы кршілері бар. зіе ет жаын бле-бауыры абдісн міне отыр. асында Мрияш келіні бар.

Сол сияты балалары, немерелері тегіс саан слем бере келді.

Мінеки, сені басыа бгін а отау орнатылды. Екеуміз е алаш осыланда отауымыз болмаан еді. Бірімізді біріміз жетектеп жріп, жеті жыл бойы жекеменшік птерінде трып келдік. Жеті жылдан кейін мені Павлодар облысты газетіне редактор етіп жібергенде ана "з йіміз, ле тсегіміз" жеке птеріміз болып еді. Саан, міне балаларыны кш-уатымен бір жылды ішінде мынадай а отау орнатылды. Бл кмбезді ктеруге балалары сонау Атаудан (Маыстаудан) алпыс тонна а тас алып келді.

азаты аралы шаыраа кмектесу жніндегі тамаша салты бойынша аайын, дос, туыстар, бейтаныс азаматтар ркім з лінше лес осты. Біз оны "Халима оры" деп атады. Сол ора осылан аражатпен осы кмбезді ктердік. Мен олара сені атынан да, з атымнан да алыс айттым. Мына дос-туыстары сені басыа орнатылан а отауа тты болсын айтуа жиналды. "Отауыны іргесі берік, жатан жері жайлы болсын!" деп айтуа келді.

Сен зі бар кезінде адамгершілігі шін, діни имандылыы шін, дниеор еместігі шін жасы крген бауыры Асылхан ажы да ортамызда. Асеке брын аардаы молда болса, азір ажы атаына ие болан. "Мен айтыс боланда жаназамды Асылхан бауырым шыарсын" деп еді. Асылхан бауыры сені жаназаа атынасты. ырында саан арнап да оыды. Міне, бгін, жылы ткізілер алдында таы да да оуа келіп тр.

Ендігі сзді зіе да оуа сйікті бауырын Асылхана беремін.

(ран оылады).

* * *

Мхтар АЙТАЗИН,

медицина ылымыны кандидаты, дрігер

Бгін апамызды кмбезін кріп, уанып айттым. Ел ызыарлытай, асынан тіп бара жатан жрт айырылып арарлытай дние болан екен. зі жасы болса, ол кісіге лгеннен кейінгі крсетілетін рмет те кшті болма ой. Соны бір мысалын осы кмбезден кріп трмын. Мадайшасына "Халима кмбезі" деп жазылса, отауды сырты ш абырасыны ддегелеріне Халима есімі ш рет жазылан. Осыны зіні крушілерге айтар біраз сыры бардай, крсетер лгісі бардай.

Апамызды ырына сйлеген сзімде ол кісіні ары аасы арахан батырды Шыыс тауыны бір бктерінде а бейіті транын айтан едім. Енді, міне, Алатауды иыында арахан аамызды шбересі Халиманы а кмбезіне жиналып отырмыз.

Сендей жасы ызды дниеге келген халы аман болсын, Халима aпa!

Ендігі сз ран оып, атым шыару шін Асылхан ажыа беріледі.

* * *

Асылхан МІРЗАЛЫ,

ажы, молда

Халима апамызды жаны жннатта болады деп айтуымыза толы ммкіндік бар. Мен пайамбар немесе кріпкел улие емеспін. Жннатта болады дейтін себебім: Расул Алла алайсслем дниеден ткен адамдарды жнната баратындарыны ш белгісі болады деген екен. Бірінші белгісі жан берерде айайлап, ойбайламау, баырып-шаырмау болса керек. Тек жаман адамдар ана айайлап, ойбайлап летін болса керек. зін де, згені де инамай жан тсілімін жасау дейді. Екінші белгісі — лген адама жаназа оыланда оан жиналан адам ш саптан аз болмауы керек екен. Ал Халима апамызды жаназасына жиналан жртты кптігі сондай: лкен аулаа сыймай, арт жатаылар кшені кернеп трды. ш ана емес, он ш саптан асып, отыз сапа жететіндей болды. Оны здерііз крдііздер. Ал шінші белгісі – лімді мойындау екен. Халима апамызды бала-шаасымен оштасып, пленше сйегіме тссін, тгенше жаназамды шыарсын деп айтып кетуі шінші шартты орындалуы, апамызды ш шартты да орындауы деп ойлаймын.

Ал енді зілхан аамызды Халима апамыз туралы жазан "Мгілік махаббат жыры" татулыты, достыты, сыйластыты, махаббатты нрыдай шалыды. Жрт бл тамаша жырды теледидардан тыдады, радиодан естіді. Бкіл аза халына лгі, неге болып таралды. лгі болды.

Бл дние жалан. Сондытан жалан дниеде адамдар бір-бірімен жааласпай, тату дос болып туі керек. Осыны да негелі лгісін Халима апамызды мірінен креміз. Бріміз де Халима апамызды ажап мірінен лгі алайы.

Сізді махаббатыыз, достыыыз, тату-ттті мір кешуііз кішіпейілдігііз, сыпайылыыыз, кепейілдігііз лтымызды рпаына дарысын, Халима aпa!

(ран оылады).

* * *

Мыбай РШ,

аын

Біз университетте оыанда Мхтар уезов сынды лы стаздардан дріс алды. Бір лама стамыз Темірали Нртазин болды. Сіз сонау Павлодарда жргенде, очерктеріізді оып, бір кні сабата бізге былай деген еді: "Тбінде осы жігіт е мыты жазушы болып шыады!".

Сол кісіні айтаны келді. Сіз ататы жазушы болдыыз. Сіз халыа керексіз: Халы Сізден таы да жасы, жаа шыармалар ктеді. Халыты осы мітін орындау шін Сізді берік болуыыз керек, з аа.

Халима апамызды мгілік махаббаты Сізге уат берсін. Асеке ажыны жааы айтанындай: апамызды жаны жннатта болсын.

* * *

Керейхан АМАНЖОЛОВ,

профессор, скери ылымыны академигі

Кей адам мірден тсе, артында бітпейтін дау алады. Енді бір адам ткенде артында береке алдырады. Біреу балаларына лгі-неге алдырады. Таы сол сияты.

Халеке — бізді адірлі даиымыз. Біз да болалы отыз жыл болып алды. Халима даиды олынан талай рет дм татты. Береке, бірлігіміз болды бгінгі дейін. азір де трге шыып, даиды бар кезіндегідей отырмыз.

Ac абыл болсын дейміз бгінгі. Алла риза болсын дейміз. даиды нры екі дниеде шалысын дейміз. Артында алан ел-жртына, туан-туысанына Алла береке, бірлік берсін дейміз. Бала-шаасы, рім-бтаы аман болсын дейміз. дамызды дені сау болсын дейміз. Сол жасылыты бріізге де тілейміз.

Енді бгін аралы кнні аыры кні. азаты дстрі бойынша бгін дамыза шапан жабуа рсат етііздер. рашан ауырмай-сырамай, лтыыза айрат беретін тла болып жре берііз, ымбатты дамыз, з аа!

* * *

абдолсн САДЫОВ,

техника ылымыны кандидаты

Мен Халима апайды бауыры боламын. Мені кем мен Халиманы шешесі бірге туан. Халима апай мірдегі парызын молынан атап, мірді неше алуан иыншылытарын кріп ткен адам. Біра, артында жасы балалары алды. з аа алды. з аа барда Халима апай жо деп айта алмаймыз. Сондытан, з аа, Сізге дай уат берсін! Балалар баытты болып, за мір срсін!

* * *

Мрияш ЖАЫПОВА,

медицина ылымыны кандидаты, дрігер

Мен Халима ттемні келінімін.

Аа мен ттем баласын ертіп, Павлодардан кшіп келгенде бізді йге тсті. Он трт шаршы метр кішкене йге он адам бірнеше ай бірге транбыз. Брын араласып крмеген кісілермен алай бірлесіп трар екенбіз деп, мен ысылып жрдім. Сол уаытта ттемні адамгершілігі, сабырлы, салиалы кісі екенін крдім. Ттем зіні трт баласын ана трбиелеп ойан жо. Оны стіне бізді екі баламызды да оса трбиеледі. абдол екеуіміз де ттемнен неге йрендік. Бір рет аба шытанын бір рет те ренішті сз сйлегенін кргеніміз жо. алым деген кішкене баламызды ттемні олына тастап, мен де ызметке шыып кеттім. Сонда ттем екі йді жанына тама жасап, тсте, кешке ктіп отырады. Сонда "шаршадым" деген сз бір рет аузынан шыан жо. айта, кейде, жмыстан ренжіп айтанымызда, ттемні асына келгеннен кейін жмыстаы барлы реніш, иындыымызды мытып кететінбіз. Ттемде айналасындаы адамдарды жанын жадыратып жіберетін керемет бір асиет бар еді. Біз ттемні сол асиетін з жрегімізге сііруге тырысты.

Ал, енді мына жолдасым айтады: зіні кесімен ттемні шешесіні кесі Амолда деген кісі те лама алым, керемет шипагер болан кісі екен. Шптен дрі жасап, емдеп, жазып жіберетін, жоалып кеткен малды да, адамды да ай жерде жргенін тауып айтатын аасына сайтын еді. Біра, ттем бойындаы ондай асиеттерін жрта жариялап айта бермейтін. н-тнсіз жре беретін.

Аа кп ауырып жрді. Ттем жаны алмай ктті. Біз ттем ліп алады деп ойлаанымыз жо, аадан айырылып аламыз ба деп орушы едік. Ттем ааны барлы сыратынан сауытырды да, ааны артына тастап, зі кетіп алды." Аалары лгенше мен лейін" деп маан бірнеше рет айтаны бар еді. Ттемні сол тілегі абыл болды.

Ал, аа, сізге айтарым: – азаты ешбір азаматы йелін сіздей ардатаан жо. Ттемні а ниетіне Сізді адалдыыыз йлесіп, ттемні атын бір жыл ішінде жалпа жрта жайдыыз. Брыны ткен ататы ашытардан асырмасаыз, кем тсірген жосыз. Ттемні адамгершілік асыл асиеттері барлы аза йелдеріне, сізді ттеме деген махаббатыыз барлы аза еркектеріне лгі боландай.

Балаларыыз Жанардан бастап, зііз сан рет шпілдетіп сйген, аыры стіізді титімдей ернін бетіізге тигізген ттті шбереіз кішкене Халимаа дейін зііздей негелі, жігерлі, дарынды болсын, ардаты тте, аяулы тте!

* * *

Шадыбай АБДУЛЛАЕВ,

медицина ылымыны докторы, профессор, академик

рметті аайындар!

Мені зекеді білгеніме 52 жыл болды. "Социалистік азастан" газетінде бл кісі ызмет жасады. азастанны е ардаты, адірлі аламгерлерімен тізе осып, ебек етті. Содан сті. лемге йгілі болды.

зекені аса зор атаа ие болуыны себебі Халекені мір бойы жрдемі болды. Мен арты айтамын ба деп орып та трмын. Біра, арты болмас. Халеке зекені е бірінші оушысы, редакторы, аылшысы болды.

Халеке е алдымен, зекемен ол стасып жріп, ЖенПИ-ді бітіріп алды. Салт басты, сабау амшылы ыздар сияты емес, трт баламен жріп бітірді. Институтты р курсын бітірген сайын зекее бір перзент сыйлап отырды. Жана айттым ой "салт басты ыздар" деп, сол ыздарыны кбінен озы оып, ойдаыдай диплом алды.

Жеке меншікті суы йде птерде транда бл кісілерді бірінші баласы Жанара суы тиіп, кпесі абынды. Ол кезде е кшті дрі, рі кола тспейтін дефицит дрі пенициллин еді. Соны таба алмай зекедер атты иналды. Мені бір таныстарым арылы (жездем дріхананы мегерушісі болатын) ре тауып, баланы зора дегенде аман алып алды.

Сол оианы Халеке мір бойы мытан жо. Мені крген сайын: "Жанарымны жанын алып алан Шадыбайым!" деп шатап бетімнен сюші еді. Халекені осындай, жасылыты мытпайтын ерекше бір асиеті болушы еді. Бгін крген жасылыын ерте мытып кететін йелдер аз ба? Ондай еркектер аншама!

Трт баламен жріп, институтты жасы бітіруі Халекені бірінші ерлігі дер едім.

Институт бітірген жоары білімді йелдер аз ба? Кп ой. Біра, соларды кйеулеріне Халима апамыздай кмектескен айсысы бар? "Жо!" десем, тірік айтанды болмас деп ойлаймын.

Дипломды йелдерді кпшілігі мансапор болды. Кйеулерімен жарыса мекемеге барып ызмет істеп, ызмет дрежесін ктеру шін жанталасты.

Ал Халима апамыз айтті? Біраз жыл ызмет істегеннен кейін малімдікті тастап, бар мірін зекее кмекші болуа арнады. аза аын-жазушыларыны йелдеріні ішінде кйеуіне Халима апамдай кмектескен ешкім жо шытар деп ойлаймын.

Біреуге кмектесе білуге де білім, парасат керек. Жеті жасынан жетім алып, немі жошылыта ссе де, дниеор болмаан. Киім, тама, кітаптан зге ештееге кіл аудармаан. Бар білімін, санасын, ажыр-айратын балаларын трбиелеп, зекеді лпештеуге жмсаан жне жемісті етіп жмсаан.

Мінеки, Халекені екінші ерлігі деп осыны айтамын!

Екеу ана ма? Жо, Халекені будан баса оттай лаулаан патриотты ерлігі жне бар. Ол Халекені онжылдыты бітіре салып, зі тіленіп скерге аттануы. Бл азаматты рі патриотты ерлік. Жасы он сегізге толар-толмаста Отан орау шін ан майдана лшынуы осы кні жастарды бойынан табыла ояр ма екен? й, – табылмас та. рбір йел осындай ш ерлік жасай берсе, азатарды мртын балта шаппас еді деп ойлаймын!

Мінеки, ждырытай аза, йеліні осы ш ерлігіне алай бас имессі?! алай тнті болмассы?!

* * *

Месафа ІЛИЯШЕВА,

арт стаз

Мен де Семейді ызымын. Халималар №11 аза орта мектебінде оыанда, мен №16 аза орта мектебінде оыдым.

1941 жылы соыс басталды. Екі мектептегі л балаларды брі скерге кетті. ыздар ана алды. Екі мектепте де бала саны азайды. Оны стіне скерден жіберілген жаралылара Семейден госпиталь ашу керек болды. №11 мектепті госпитальа айналдырды да, ыздарын бізді мектепке келіп осты. Екі мектеп бір мектепке айналды. Мінеки, Халима екеуміз сол 1941 жылдан жолдас болды. Бірге оыды, бірге жрдік. Ол интернатта жатты, мен аамны йінде болдым. Соыстан кейін Алматыда жне табысты. Мені Халиманы білгеніме 60 жыл болды. 1942 жылы интернаттаы ыз балаларды брі здері тіленіп, скерге кетті.

Халима сондай адамгершілігі мол, жзі жылы, жрісі салматы ыз болды. ыз болып шошадауды, жеілтектік жасауды білген жо. Сол бала кнінен мейірбан, мейірімді еді. Халимамен бір сйлескені кісіге уаныш беретін еді.

Алпыс сегізінші жылы біз Семейден Алматыа кшіп келдік. Сонда Халима бізді йіне шаырып, ерулік берді. Бізбен оса осындаы Семей ыздары мен лдарыны брін шаырды. Орынкеш Мысырова жолдасы Жаанмен бірге, абдісілм Есіркегенов брын политехникалы институтты ректоры болан, йелі Меке екеуі. Осы Ишан Жаыпарова (Ишаыны біз брын Ишан деп атайтынбыз), осы Ски Бекбаева жолдасы Муліт марм екеуі. Таы біреулер бар, и, Аылбай Насырханов келіншегі Зрмен. Сонсо мен, жолдасым Хамит Аужанов екеуміз. Айтпашы, Аманов Тлеубай бар, Нрсипатпен бірге. Айтпашы, бізді досымыз Мкен Кріпжанова кйеуі шім екеуі бірге болан. Барлыы жиырма шаты адам.

Ерулікке шаыран Халиманы йінде бас осып, бріміз Семейде ткен балалы шатымызды еске тсіріп, мз-мйрам боланбыз.

Халиманы ерулігінде боланымызда зекені айтан зіл гімелері лі кнге дейін есімде. сіресе, "ызыл крпені" ызыын тыдаанбыз. Сол "ызыл крпені" аыры "Махаббат, ызы мол жылдар" деген романа айналдырды ой зеке. Роман жасы болып шыты. Жасы болуына Халиманы кмегі аз болан жо. Ол романды бріміз кйеулерімізбен таласып отырып оыды ой.

Енді Халиманы зім ааран кейбір асиеттерін айтайын.

Халима ешашан дниеор болан жо. ыз кнінен сондай еді. Дниесін біреу рлап жатса, оан да кйіп-піспейтін.

Бір жолы мейрам арсаында мектепті здік оушысы ретінде Халимаа кйлектік 5 метр ымбат мата тиді. Ол кезде жасы матаны атын да білмейміз ой.

Халимаа тиген сол сыйлы матаны зімен бірге блмеде жатан ыз рлап алды. Оны рлаанын Халима да, брімізде білдік. Білсе де Халима ол ызбен шаылдап рыс шыаран жо.

Бар айтаны:

— зімнен сраса да мен ол блды саан беретін едім ой, сима, — деді.

сима деген бір судыра, су жпас, сумаай ызымыз болатын.

рлаан ыз ол матаны бірнеше кннен кейін айтып берді, бір жаын йіне апарып тастаан екен.

— Мен ойнап алып едім, — деді ялмастан.

Біра, ол матаны Халима айта алмады.

— Сен ызыан екенсі, зі ала ой, — деп Халима айтып келген матаны ры ызды олына статты.

— зі айтесі? — деп біз шу ете тстік.

— Алда таы да мейрамдар бар ой. Сонда таы да бл тисе кйлек етіп тігіп алармын, — деді.

Халима немі здік оитындытан отан мейрам сайын, тосан сайын сыйлы берілетін. Ол сыйлытарын Халима дос ыздарымен немі блісіп отыратын. Аша тисе "Киноа барыдар" деп ыздара беретін. зі ешайда бармайтын.

Жааы ры ыз не болды дейсіздер ой? Ештее болан жо. Ыржаладап ортамызда жре берді. Егер Халимадан баса біреу болса, ол ызбен шаштан жлысып, шаылдасып рысар еді. Одан кейін оны комсомол жиналысына салызар еді. Немесе директора шатым жасап, ры ызды оудан шыартуа тырысар еді. Халима йтпеді. Оны осындай мінездері дос-жолдастарыны арасында беделін арттыра тсті.

Мен де дебиет малімі болдым ой. деби образ дегеннен хабарым бар. Образ оймен жасалады. Жазушы бас кейіпкерді жаымды бейнесін жасау шін оны басына барлы жатымды ылытарды йіп-тгеді.

Ал Халиманы тла бойы тнып тран образ еді. Оан ештее оспай-а жріс-трысын, мінез-лын сол алпында айтып берсе, образдан лдеайда арты болып шыар еді.

Біз, оны достары, Халиманы лгенді тірік матайтын детпен матап жатанымыз жо. анша матаса та бойындаы бар асыл асиеттерді айтып жеткізе алмай жатырмыз.

Сені асыл бейне бізді жрегімде жреді, Халима!

Таы бір мысал айта кетейін.

Халималар скерге алынанда бкіл мектеп болып, оларды эшелона шыарып салды. Майдана кетіп бара жатан кейбір ыздар маан кін ойды.

— Сен аа обком секретарь! боланнан кейін бізден блініп, йде алып барасы ой. Бізді шыарып салуа не бетімен келді? — десті.

Мені аайым Рымбек Ілияшев ол кезде облысты партия комитетіні екінші секретары болатын.

Пойыз озаларда олар маан олдарын да бермеді.

Халима йткен жо. асыма келіп, зі олын сынды. Содан кейін бетімнен сйді. Мен оны шаыма алып, еіреп жылап жібердім. "Жылама" деп Халима кзімні жасын сртті.

ызыл вагонды эшелон ырала озалып, достарымды алыса алып кетті. Мені ішім удай ашып, олардан алып ойаныма кіндім.

Мені денсаулыым жасы еді. Ал Халима сыратын сездірмей, ыздара бас болып, майдана кетті. Оны жрегіндегі патриотты сезім менікінен лдеайда кшті екен! скерге негізінен балалар йіні ыздары ана кетті. ке-шешелері бар ыздар алып ойды. Соларды бірі болып, Халиманы затын рлаан сима да йде алды.

Бізді бірсыпырамыз, Ски екеуміз сияты, асаалдарымызды алдыа салып, алдаашан "жтып" алды. Ал сен зекеді арта тастап, барар жерге брын кетті, баяы майдана кеткеніндей. Бл да сені аылдылыы ой, Халима!

Сен артыа трт бала, бес немере, бір шбере алдырды. азаты р йелі артына осындай рпа, лгі, неге алдырса, лтымыз сіп, нжыртамыз жоары болар еді. рпаы, негелері ркен жайып, рістей берсін, ымбатты дос, адірлі Халима!

Ал енді зеке туралы бір ауыз сз айта кетейін.

Бріміз де кйеуімізді рметтедік ой. Олар да бізді жасы крген шыар. Біра, біз брын лсек тірі алан кйеулеріміз бізді, Халиманы жотаан Сіздей жотай алмас еді. "атын лді — амшыны сабы сынды" деп жре берер еді. Жанталасып, жаа "амшы" іздер еді.

Ал енді сізді Халиманы жотауыыз лта неге боландай болды.

Мен зім аза теледидарыны "Ажніс" бадарламасыны бірде-бір хабарын бос жібермеймін. Кріп, тыдап отырамын. Сонда Сізді Халима туралы сзіізді тыдаанда тбем ккке жеткендей болды. Мы рахмет Сізге.

Бріміз де бладап стік. Жігіт тадады. Жігітіміз слу, сымбатты, бойша болса екен дедік. Халима, сен слу еді, крікті еді. андай керемет жігіт болса да, сен кіл рыын салса, ешайсысы тырп етпес еді. Сол кп сымбатты жігіттерді ішінен сені кзге ораш, бойы да биік емес, шынашатай зекенді тадай білгеніе та аламын.

Бл да Сені саралыы еді, Халима! Енді сен сйген, Сен ана емес, бкіл аза халына сйікті болан жан жарын — зілханы — зеке аман болсын, Халимам!

* * *

Ски БЕКБАЕВА,

арт стаз