МГІ ЕСІМІЗДЕ САТАЙМЫЗ

Ттемні бірте скен туыстары ол кісіні жасы асиеттері, слулыы ата анасына, наашыларына тартан дегенін кп естідім. Бан длел: біз 2001 жылы Семей облысы Жарма ауданы апанбла ауыл советіне арасты Егінбла ауылында жерленген бізді аамыз (Халима ттемні наашы аасы) Ыдырыс /Амола/ ааны басына зират ктердік. Сол зираттаы кк таса жазылан бір ауыл ескерткіш ле Халима ттемні ататегін сипаттаандай:

Шипагер молла атанды,

Жайылды елге атаы,

мытпайды рпаы

олдап жрсін аруаы.

Осындай дарынды аамызды рпаы Халима ттем туралы былай деп айтым келеді:

Жасыдан туып баа алды,

Адал жар, ана атанды,

Артыда шпес із алды

Болса да тадыр атал тым.

Бабаларымызды бір ауыз лемен айтан мына сздері те тере маыналы ой:

Кнні жылы-суыын,

ыс тскенде білерсі,

Кісіні алыс-жаынын

Іс тскенде білерсі! –

дегендей, зілхан аа, Сізді туан-туыстарыыз жбату сздерін айтып, асыызда болып ттемні бейнесін, асиетін есте стайды деп білерсіз. Жатан жері жары, топыраы тора болсын! Жаны жннетте болсын!

Келінііз Мрияш білызы Жаып немересі, зііз де сіруге кмектескен рпатарыыз алым, Глмира!

Наурыз, 2002 ж.

Алматы аласы.

Фермехан ШОЕВА,

журналист

КЕЙБІР СТТЕР

Мен Нршайыовтар отбасымен алпысыншы жылдардан таныспын. Алаш зілхан аа мен Халима ттені зімні йлену тойымда кездестірдім. Халима тте жбайым Жмаали анияновтарды (суретші) апайы Олжаспен Семейді балалар йінде трбиеленіпті. Екеуі бір сыныпта, ал бізді Жмеке олардан екі-ш сынып тмен оыан крінеді.

Аа мен ттені мен сол алашы кездескен кнімнен бастап етене жаын кріп кеттім. Мені ол кісілерді зор адамгершілігі, лкенге, дос-жарана деген сый-рметі ана мес, зінен кішіге ілтипаты, аса бауырмалдыы тнті етті. Ааны ашан да ол шын беруге дайын тратын дархан кілі, айтар апейіл аылдары кейбір тарыып жрген сттерде кілге медет, бойа уат берсе, ттені ашан келсе де шын жрекпен іштара жымиып арсы алатын жібектей мінезі бізді осы йге барса, кріссек, гімелессек деп зіне тартып трады. Мен зім адамдар арасындаы жасы, ізгі арым-атынасты, досты сыйлау, туан-туыстарды, жалпы кпшілікті адірлеу сияты ндылытарды осы кісілерден кріп алыптастым. йелге тн й жмыстарын (ас пісіру, она кту т.б.) істеуді де негізінен Халима ттеден йрендім десем арты айтпаспын.

Жуырда бл кісілер мені таы бір тамаша ырларымен та алдырды. Ол — екеуіні зара сыйластыы, жан елжіретер татулыы, зін де, згені де баалай білуі. "Біз осылалы 54 жыл болды" — дейді ттем. Ал екеуіні бірін-бірі ктуі, аморлыы, аялап-баптауы жаа осылан жас жбайлар ызыарлытай. дай-ау, жасыратын несі бар, за жыл бірге мір срген жасамыс кісілерді арасында бір-біріне балаларымны анасы, яки баларымны кесі деп ана салынандылыпен арайтындар аз емес ой. Ауруханада ттем екеуміз бір палатада жатты. Ол кісіні р сзі аадан басталады. "Балалар кте алды ма екен, жрегі ауырып алмаса болар еді, салына шытып кетіп жрмегей" сияты амор кіл. Аа да кн ратпай келіп, бар жай-кйін біліп, зіні де, балаларды да, жадайын тптіштеп айтып, ттеге дрі-дрмекті алай сер еткенін дрігерге дейін барып срап, анытап жатаны. Келген сайын екеуі кптен кріспеген адамдардай бірін-бірі аялап, демі зілдесіп, екеуара еркелей сырласып отырандары андай кілді болса да елжіретпей оймайды. Кішіге неге етерлік тамаша крініс!

Бізді балалармыз да бірін-бірі кріп, сыйласып сті. Енді сол балаларды кейбір ылытарына тоталайын.

ызымыз Глжанны туанына 6-7 айдай болып алан. Ол кезде лі жаспыз ой. Киноа, театра барымыз келеді. Глжанды кімге алдыру керек? Ойланбастан, рине, Халима ттеге дейміз. Ал ол кісіні зіні трт баласы барын, ааны зімен бірге бір топ жолдасын ерте келетінін ескермейміз. Оны рескелдік, ят екенін кейін уаыт биігінен араан кезде ана тсіндік ой. Сйтіп Глжанды ттеге келесі бір жолы таы тастап кеткенбіз. Айтандай-а йге бір топ она келеді де, ттем баланы ратып, бота пісіріп бтелкеге йып "жасылап ара, жылап алмасын" деп бірінші сыныпта оитын кіші лы Жаннрды асына отырызып ояды.

онатарды кте жре балалар жаа ла треді, ол жатан дыбыс шыпайды. Блара не болды екен деп есіктен сыаласа Жаннр Глжан енді ынылдай бастаса оны аузына емізікті бере ойып, "не плачь, Гуля, я твой маленький дядя" деп жбатып отыр дейді.

Бізді лымыз Жан туанда атын ойдырайы деп зілхан аа мен Халима ттені, жбайымен марм Мырзабек Дйсеновті т.б. туыстарды шаырды. ртрлі есімдер аталып жатыр. Ержан, Елжан, Нржан, Жан деседі. Жеребе тастама болды. Шиыршаталан аазды Мырзаке ауырды. Атанын атаан "Жан" деген есімі болып шыты. Сйтіп лымызды атын аа мен Мырзаке ойып еді. Сол Жанды да ара тура Халима ттеге алдырып кететінбіз. Бір жолы лдебір себеппен лым балабашаа бармай алды. Таы да ттеге апардым. Ол кезде ыздары Жанар, Жаннат, лдары Арнр мен Жаннрлар ержетіп алан. Аа мен тте "Целинный" кинотеатрына киноа билет алып ойан екен. Балалар келе оймаан со бес жасар Жанды здерімен бірге киноа алып барыпты. Фильм Отан соысы жайында болса керек. Атылан мылты, немістерді скери формасы балаа да сер еткен ау, кинодан шыан со мен де солдат боламын депті. йге жаындаанда ттем нан ала кетпек болып, Жанды жетектеп тама дкеніне брылыпты. Жке средегі конфеттерді кріп, маан мынаны брін пер деп иылы салады ой. Ттем бір-екі трінен переді де, йге айтады. Есік алдында тосып тран атаны жанына келген со бала кшейіп, "ана маан конфетті брін пермеді, жааы кинодаыдай атып тастаймын" депті. Жанды кргенде соны айтып аа лі кледі.

уаныш бізге ашан да орта еді. Аалар сондай бір лкен жасылытарына шаыран. Бл йді лкен ызы Жанардан туан тыш немересі Сабина апыл-тапыл басып жрген-ді. уыршатай демі сбиді алдыма алып ойнатып отыранмын. лденені крсетіп, клдіріп оямын. Ойыншытарды атын атап "мынау аю, мынау оян" деп жатырмын. Кішкентай Сабинам бір кезде жерге тспек болып аятын ктеріп алды. "Бл не, Сабина?" дедім кліп. Сйтсем зім "апа, аа, мама, пападан" арты сйлей оймаан шыар деген ббегім ап аны "бл ая" дегені. Брі мені мазатап кліп жатыр. Сол Сабинаны азір дл зіндей Халима атты ызы бар. Тте оны "уыршаым" деп аайды. Айта берсек балаларды да, мірді де ызыы таусылар ма!

Бізді Жмакен екеумізді бл отбасына деген сый рметіміз, айтар алтысымыз ерекше. мірде осындай жайса кілді жанашыр жандар барын кргенде, оларды з отбасы ана емес, бкіл айналасына тигізер шапааты, зор кісілігі, жан жылуы барын білгенде не бойы жадырап сала береді. Клекесінен кнгейі мол болана не жетсін! Аа мен тте мені жрегімде сондай имас, ымбат, сезім тудыран жандар!

Алматы, 2001 ж.

Баыт МЕРЕКЕНОВА,

Алматы алалы кімшілігіні

Ішкі саясат департаментіні

бас маманы, журналист

ІЗГІЛІК ШУАЫ

зілхан аа мен Халима ттеге тым бауыр басып кеттім. Кішкентайымнан кітабын жаттап скен, сйікті жазушы зілхан аа лы Отан соысы кезінде кеммен бір майдан жерінде болан со ба, йтеуір кем абылхан айтыс болан со, "ке лсе де, кені кзін крген лмесін" деген азаты ежелгі маалы тегін айтылан ба, з аа мен Халима ттеге туан ке шешемдей йреніп, меншіктеп алам.

Халима тте табиатында мінезі жібектей, ашан крсе де бота кзі жудіреп, Баыт ызымыз келді, деп туан баласын кргендей клімдеп арсы алады, мен аамен слемдескенше, дастаран мзірін зірлей бастайды. Сонымен, а самаурынны буы брырап, дмді таматы хош иісі тбеті тартып, бріміз кптен крмеген жаалытарымызды айтып, дастаран басында мз-мейрам боп отырамыз.

лі есімде, бірде 9-мамыр, Жеіс кні арсаында "азастан" телеарнасынан азаты ататы батыр ызы Мншк Мметова туралы хабар жасадым. зілхан аа Мншкті жасы біледі, майдандас болан, сондытан аза телевидениесіне жаын орналасан з ааны йіне бейнекамерамды ала келдім. Ондаы ойым бейнетаспаа зілхан ааны Мншк туралы естелігін тсіріп алу. Кптен крмегесін бе, аа мен тте ша жайып, уана арсы алды. Соы кезде бейнекамерамды зім тсіретін боп, йреніп алам. з аа гімешіл, соыс кезіндегі жайларды аса крегенділікпен, жазушылы шеберлікпен наышына келтіре гімелеп, сол кезді айна-атесіз суреттеген кезде, кз алдыа блжытпай, тп-тгел майдан даласыны елесі кинодаыдай келе алады.

Бірде ауыр шайас болды, сол тні кп майдандас жолдастарымыздан айырылды. Ертеінде сл-пл тыншу тауып, жау аяы саябырлаан стте бріміз жертлеге жиылып, он сегіз бен он тоыздаы жас жігіттер ауылды сатына еске алды, арамызда жалыз ыз Мншк бар еді. ткен тнде айтыс болан жап жас жолдастарымызды ойлады ма, Мншкті араат кзіне жас тнып, майып, рбылармыз ай, жауды жеіп, елімізге аман-есен айтар кн туар ма екен, — деді жабырау нмен. араат кзіне млдіреп жас толан, даусы дірілдеп, толана шыты. Бріміз бір стке н-тнсіз ойланып алыппыз. Мншкті дл осы мды трі мгілік есімде алыпты, азаты аракз бойжеткені, айран Мншк.

з ааны сезімтал жрегі шыдамады, кзіне млтілдеп жас толды, сонан со "тсірмей тра тр" деген ишарат жасап, біраз, ксігін басып, ыршын кеткен жас ызды имай еске алып, біраз жылап мауын басып, кз жасын срте бастады. Мен бейнекамерамды тотатпай тсіре бердім, ішімнен "зілхан аадай ататы жазушыны он сегіз жаста ыршын кеткен Мншк секілді батыр ызды жотап жылааны ерсілік пе, мндай ержрек аарман ыз енді айтып тумас, айталанбас ерекше тла емес пе?" — деп іштей ойладым да, ары арай камераны тотатпай тсіре бердім.

Дастаран басында з аа Мншк туралы гіме айтып, сол е соы шайастан со, батыр ызды мерт боланын айтып, бір кезде маан арап: — Жаа Мншкті еске алып, жылап отыранымды таспадан алып таста, — деді з аа.

— Жеіс арсаында Мншк апайыды еске тсіріп, ааны кілі босаан екен ой, зеке, сізге атты толуа болмайды, дрі ішетін уаыт болыпты ой, мытып кетіпсіз, — деп з ааны жрегі ауыратын, дрісін келіп берді, аа ауырып ала ма деп, Халима тте бйек бола бастады.

— Баыт, мытып кетпе, — шегелеп айталады.

— Жарайды, аа, — десем де, кілімде кмн бар. аза телевидениесіне келіп, хабарды монтаж жасай бастаам, з ааны Мншк Мметованы ойлап егіліп жылап отыраны, те серлі, шынайы жрек тебірентерлік. Абай аамыз айтпап па еді, "Жректен шыпаса, жрекке жетпейді" деп. зілхан ааны дл осы жерін иып алып таста дегеніне арамай, сол алпында тиіспей жібердім. Сол кні кешке эфирде хабарды крсететін.

з ааны йіне телефон шалып едім, Халима тте екен, детінше дауысымды бірден тани ойды.

— Тте, бгін маан з аа ренжитін болды. Хабарды бтін кешке крсетеді, — дедім.

— Баыт ызым-ау, не болып алды? Аа неге рсады? — Халима тте сыырлап клді, — Баытжан, тсіндіріп айтшы, жаным.

— Мен з аа Мншкті ойлап жылап отыран кезін иып тастамай, сол алпы хабара салып жібердім. йткені те серлі, Мншктей батыр ызды ойлап, аза халыны ататы жазушысы егіліп жыласа несі айып, тте. Атанын айтан сзін мірімде бірінші рет орындамадым, аа сізді кзіізше алып таста деп атты тапсырып еді, ал мен сол кйі экрана жіберіп, ата ренжитін болды-ау деп уайымдап отырмын. Тте, халыны ататы жазушысы Мншктей асыл апамызды жарты асырдан астам уаыт тсе де, имай иналса, арта тартан жасына арамай, жас баладай шын кілден атарыла жыласа, елімізді мадайына біткен жлдызын мытпай, жрегінде мгілік сатааны емес пе? Тте, сіз алай ойлайсыз?

— Баытжан, айдан білейін, сен телевидение саласында жиырма жыл ызмет істеп келесі, з жмысынды жасы білесі, ммкін сені ойы да дрыс шыар. Аа біраз ренжіп, ашуы басылр, уайымдама ештее етпес, — деді Халима тте мейірімді нмен. йткенмен, алабртан кілім басылмай, йге кілсіз келдім. зілхан аамды абылхан кемдей жасы кріп, те атты сыйлайтынмын, сезімтал жазушыны кіліне аяу салдым ба, ер адамны кз жасын бекер крсеттім бе десем, енді бір ойым — ыршын кеткен азаты батыр ызын ойлап, жазушыны жылааны — асан парасатты азаматтыын, халы шін рбан болан аршадай аза ызын ойлап толауыны зі адамгершілікті асан белгісі емес пе, ккейдегі ойлар тыным табар емес. Мен кешкі саат алтыда ааны хабарды кріп отыранын сезіп, одан сайын дегбірім кетті.

— ап, туан кемдей аяулы жанды ренжітіп аланым-ай,

— деймін амыып, детте мені хабарларымды кріп, з атан жасылыын айтып матаса, тбем ккке жеткендей уана алатынмын. Кейде кемшіліктерін тптіштеп айтып, сол жатын жетілдіре тс деп пікірін айтып, аморлы жасайтын. Бгін не деп айтар екен, — деп, жрегім лпілдеп, телефон шыр ете тссе, з тадырым шешілгелі трандай атты толыдым.

— Баытжан, сен бе айналайын, — Халима ттемні биязы, жмса дауысы екен, — балалар алай, Нрланны сабаы жасарды ма? Мен жауап беріп жатып, есіл-дертім ааны ойлап, — Аа хабарды кргесін маан ренжіп жатыр ма? — деппін абдырап. — Аамен сйлесе ой, — деп з атаа трубканы бергені. Мадайымнан сп-суы тер шытып, — Аа, — дедім даусым ре шытып. — Баыт,'айналайын, сен бгін таы бір ерлік жасапсы, мен шыарма деп екі рет ескертіп айтанымды тыдамай, е сезімтал тсын хабара осып жіберіпсі, деп, баана тте айтанда, алашында саан ренжіп алтам, жаа хабарды крсем, те табии, шынайы дние. рине, Мншк апайын бріміз жотауа лайы азамат.

Мені стімнен лкен бір жк тскендей бойым жеілдеп, рахаттанып алдым. зілхан аа сабырлы нмен сзін жаластырды.

— Осы жолы атанды тыдамай, наыз тележурналист маман екеніді крсетті.

з атанын бл сзі маан е жоары награда алумен бірдей болатын, "Рахмет аа" деймін шын кілден риза болып,

— Баыт, ттемен сйлес, — деп Халима тте трубканы алды.

— Баытжан, ерте балаларды алып йге келіндер, кп болды немерелерді крмегелі.

— Жарайды тте, ерте барамыз, — деймін уанып.

— Алаай, аам мен апама онаа барамыз?

Балаларды уанышында шек жо, йткені апасы ттті- дмділерін пісіріп, жасы кріп, тым еркелетеді.

— Мен апамды сатынып алып едім, — дейді кішкентай лым кзі жудіреп. Ертеінде 9-мамыр Жеіс кні болатын. Халима тте балаларды бетінен сйіп бауырына басып шатап жатыр. Сол жылы Ерлан мектепке бірінші класа бармашы еді.

— Мектепке баранда здік оисы ба? деді Халима апасы Ерланны мадайынан сипап.

— Білмеймін, — дейді Ерлан аба жзі ызара ялып.

— Білмегені несі? — зілхан аасы аыл айта бастады, — генерал болмаймын деген жауынгер, наыз жауынгер емес. ой, оны жарамайды, балам.

— "Беске" оисы ба? — деймін мен де шыдамай.

— Білмеймін, — дейді Ерлан одан сайын ялып.

— Ерлантай, сен йтіп жасы болма, — дейді з аасы. Халима апасы Ерланды шатап, бетінен біп, — Кішкентай бала лі мектеп табалдырыын аттаан да жо, сондытан айдан білсін. Ал біз жан-жатан аумалап, "здік оушы боласы ба, екпінді боласы ба?" деп, жас баланы есін шыарды, — деп сыырлап клді. Халима ттені кілді клкісі брімізді жадыратып жіберді.— Расында лі білмейді ой, шынын айтып тр ой, — дейміз бріміз Халима ттеге осыла кліп.

Халима ттені табии мейірімді мінезі, имандылы йірілген сйкімді бет-бейнесі, биязы, депті сзі баланы да, лкенді де бірден баурап алатын. Бота кзі жудіреп, клімдеп іш тарта араанда-а, адамны ішкі жан-дниесін рентгенмен кргендей, сл ас-абаынан а уаныш, ренішіді жан-тнімен та оятын. Брын мен ызмет істейтін аза телевидениесінде Саат шімбаев, амал Смайылов, Шерхан Мртаза, аділбек Шалахметов сынды лкен тлалардан лгі-неге алып, бірге ріптес болса, соы кездері дікен деген "Жаа аза" бастытар аптап кетті. Оларды айсібірі келе алып, жасы жиырма-отыз жыл жмыс істеген ардагер журналистерді "ысартуа" тсіріп, заман талабына сай жастармен жаалап жатаны, "кре-кре ксем боласы" демекші, отан да кз йренді. Сондай бір мезетте аза телевидениесінде жиырма жыл ызмет істеген маан да тыыр таянып алыпты.

Бірде з аамен гімелесіп отырып, сол жайлы айтып алтам. Ертеінде телефон шыр ете алды, алсам Халима тте екен.

— Баытжан, алы алай, айналайын? Балалар аман есен бе? Кеше сен "жмыста "ысарту" жріп жатыр, мен де ырытан асандарды ішінде ілігіп трмын" деген жаалыыды естіп, кйеу баламыз Оар марм жаында ана айтыс болды, енді сен жмыссыз алса балаларды кні алай болар екен деп тнімен йытай алмадым, — деді.

— Тте, маан ызмет табылар, оны несіне ойлап уайымдайсыз, сіз зііз ауырып жрсіз, сйте тра тнімен йытамай немерелеріізді жайын ойлайсыз. Тте, брі дрыс болар, ештее уайымдамаыз.

Балалар мен мені жайымды Халима ттені ойлап мазасыздананы — аналы шексіз мейірбандыы кіліме уаныш, адама деген сенімділік, жылылы ялатты. "Шіркін, жер бетіндегі адамдарды брі Халима ттемдей ізгілік нрын шашып трса, жртты брі азірді зінде-а жма баында турар еді-ау. азіргі белес ала бастаан мемлекетаралы, лтаралы соысты рті шіп, ой стіне бозторай орнаан мамыражай заман орнар еді-ау," — деймін Халима ттемні мншама мейірімділігіне риза болып. "Мына заманда баса ызмет табу алай болар екен" деген мазасыз ой да млде жоалып, кеудемді уаныш кернеді. Тіпті, ызметтен ысарту да са-тйек ткке трмас шаруа болып крінді. Халима секілді аяулы анамыз тн йысын трт бліп, мені, балаларды ойлааны — мндай биік адамгершілікті жанында баса кнделікті кйбе кнкрісті брі са-тйек болып крінді.

айран Халима тте бкіл аза балаларыны анасындай мейірімді жан еді-ау. "Бетегеден биік, жусаннан аласа" биязы, мейірбан мінезі андай тамаша! лкенге ізет, кішіге амор, згеше айталанбас тла еді. зілхан Нршайыов секілді аамыза ос аудай жарасан Халима збаанованы жарын бейнесін ізгілік нрын шашып, жанымыза жылылы шуаын бергендей.

("Дала мен ала" газеті,

№19(44), 14-мамыр, 2004 ж)