ХАЛИМА АЙТАН БІР СЫР

Бл сырды Халима маан скерден босап, госпитальдан шыып, Мскеуден келген кезде айтты. Ол кезде зілхан Алматыда оуда, мен ауылды мектепті директорымын. зілхан екеуі лі ерлі-зайыпты болып осылан жо. Сонда да малім болып, зілханны оу бітіруіне кмектескісі келетінін айтып, госпитальдан шыарда Халима маан хат жазды. Сені мектебінде маан малімдік орын табыла ма деп срады.

Халимаа неге орын таппайын? Дереу ауданды оу бліміні мегерушісі Зейнеп Требаевамен аылдасып жіберіп, Халиманы з мектебіме орыс тіліні малімі етіп алатын болдым. олма-ол Халимаа хат жаздым. Оу жылы арсаында ол келді. Бізді йге орналасты. Баяы интернатта жргеніміздей бір тсекке жаамыз. Жатып алып, ткен-кеткенді айтып, сырласамыз ой баяы.

Мскеуден айтан бетте Халима Алматыа соан екен. Біра, зілханды кре алмапты. Ол жазы демалыса шыып, Семейді облысты газетінде уаытша ызмет істеп жріпті.

Халима зілхан дегенде ішкен асын жерге оятын еді. Алматыда жолыа алмай келгеніне атты иналды. Оан малім болып, зіні оу бітіруіне кмектеспек болан ойын да айтпапты. Жалпы Халима біреуге жасайтын жасылыын айтпай істейтін еді. Кісіге крсеткен ызметін ешашан блдамайтын. Жрта жасаан жасылыына млде мн бермейтін.

Халиманы ойы малім болып, зілханны оуын бітіруге кмектесу болса, зілханны да оз ойы болды. Ол Халиманы Мскеуден келгеннен кейін ЖенПИ-ге тсірсем, сйтіп екеуміз бір алада, атар оыса деп армандайды. (Кейін ол армандарына жетті де ой). Біра алдын ала айтпапты. Келгеннен кейін аылдасып шешерміз деп есептейді.

Бізді мектепке орналаса сала Халима Алматыдаы зілхана зінін жана дірісін хабарлап, хат жазды. Біра, зілханнан жауап кешігіп келді. зілхан Семейдегі уаытша ызметінен босап, тамызды аыры кні Алматыа келеді. Халиманы зілхана жазан хатын алан жолдасы оны иесіне тапсыруа лгіре алмай, елде бір жаындары айтыс болып, тыыз трде сонда жріп кетеді. айтып келгеннен кейін зілхана арналан хатты олына береді. Халиманы хатын ои сала ол бізді мектепке тыыз трде жеделхат жіберді. "Хатыды бгін алдым. толы жауап жазамын. Сені зілханы" депті.

Осы сегіз сз Халиманы андай анаттарды да десеізші! "Мен бірдееге шырап алды ма деп орып едім. Аман екен ой!" деп тыыз трде келген жеделхатты айта-айта ккірегіне ысты.

Соыс кезінде зілханнан хат кешігіп келсе, Халима жылайды екен. Бізді таубинкада хат кткен Халима жылаан жо. Біра, жылааннан бері болды.

зілханнан жеделхат алан кні кешке тсекте жатып, Халима маан мынадай бір сыр айтты.

Соыстан зілханны жазан хаттарын бірін жоалтпай жинап жреді екен. Соыс бітіп, ауруханада жатанда кездерінде сол хаттарды кн сайын біреуін асыпай отырып, айта оып шыуды детке айнлдырыпты. зілханны зіл сздеріне кейде кліп, кейде жымиып, рааттанады екен.

Сол кндерді бірінде, палаада зілханны кезекті хатын оып, балып отыран кезінде медбикелердін бірі келіп:

— Сізді сыртта бір майор ктіп тр, — дейді Халимаа.

Халима а-та болады: зіні ондай шенді ешандай танысы жо. "Кім болды екен?" деп ойлайды ішінен.

Кім болса да барайын деп, аурухана халатын жамылып, корпустан сырта шыады. Аурухана айналасындаы орындыта отыран бір скери адам орнынан трып, Халимаа арсы жреді. Жаындааннан кейін байаса: Семейдегі №11 орта мектепте саба берген ысыкз малім. Иыында погоны бар, расында, майор екен. олында стаан бір буда глі бар.

Халима:

— Слеметсіз бе? деп стазына бас иеді.

Ол баса кктеп, Халиманы шатауа тылады. Халима онын шаына кірмей, кейін шегінеді. Содан кейін ол ол сынып, амандасып, олындаы глін береді. Халиманы оны алысы келмейді. Біра, стазы сынып траннан кейін глін алады.

стазы бірден гімеге кіріседі. зіні соыста лейтенант болып ызмет істегенін, соыс біткен со брыны малімдер мен студенттерді скер аарынан босату туралы Указ шыаннан кейін, скерден біржола босап, елге айтып бара жатанын айтады. ызылорда аласында ванна, туалет! ішінде ш блмелі йі бар екен. Сондаы пединститутта малімдік орны даяр екенін де айтады. скерге алынардан брын Семейден ызылорда пединститутына ауыстырылса керек.

Осыларды айтып келіп:

— Сені осында жатаныцы брын зімен бірге оыан интернат ыздарыны бірінен естіп, Мскеуге дейі тотадым. Аураханадан шыарып, азастана ала кетейін деп ойладым. Аурухана елде де бар ой, сонда емделерсі, дейді.

Халима стазыны арам ойын сезіп, ернін жымырады. Брыннан удесі бардай, баса кктеп, еркін сйлегеніне іштей ыза болады. Біра ызасын сырта шыармайды.

Халима тіс жарып, днее демегеннен кейін стазы одан сайын еріндейді.

— Осыан келістік ой. Сені ке-шеше, туан-туысаны жо. Семейде кімге барасы?Одан да маан ілесіп, ызылордаа жр, — дейді сзіні соында. — Мен сені мектепте жрген кезде-а сыртынан жасы кргенмін. Біра малімні шкіртіне сз айтуына болмайтындытан, сен он жылдыты бітірсін деп кткенмін. Орта мектепті де бітірді, соысты да аятады. Енді бізді бір-бірімізге жаындауымыза ешандай бгет жо, міне олым!

Халима басын шайайды. стазыны ашытыпен сынан колын алмайды. Содан кейін кері брылады да, олындаы глін иесіні аяына арай латырып тастап, аурухана корпусына арай кете барады.

— збаанова, збаанова, — дейді сасалатаан стазы шкіртін мектептегі дет бойынша атап.

— Мен сізге оушы ыз збаанова емеспін! — деп Халима бір-а ауыз сзбен жауап береді. Жеделдей аяндап, апаа кіріп кетеді.

Халиманы бл сзі: "Мен сізге кешегі мектеп партасында отыран кішкентай ыз емеспін. Немесе біреуді жетелегеніне жре беретін мал да емеспін. Жрер жнін, барар жолын білетін есейген азаматпын. Сіз сияты Отан ораан жауынгермін!" дегені еді.

Біра, осыны брін ашуланып, айайламай, кейбір ыздарша шбеленіп, шаптыпай, зіні кргенділігін креетіп, "Мен еізге оушы ыз збаанова емеепін!" деген бес сзге сыйызады. Осылай дейді де, кеудесін тік стап, апаа арай жріп кетеді.

Осыан арты рлік, негелік бола ма?!

стаз-майор ауруханаа ертеінде таы да келеді. Халиманы шаыртады. Халима шыпайды. зілханны хатын оып, палатада отыра береді. Майор байс Халима келетін шыар деген есек дмемен кні бойы тосады. Біра Халима арасын да крсетпейді.

Ол шінші кні таы да келеді. Содан кейін біржола жоалады.

Ол кезде зілхан университетте оып жрген студент. Болашатыны кім болары белгісіз. Басында з йі жо. Жатаханада жатады. Ал ол болса, жоары білімі бар, институт малімі. зі айтандай, "ванна, туалеті бар" ш блмелі йде трады. Жасы трмыс, жайлы орынды ойласа Халиманын атаы бар, ашасы мол сол малімге жар бола салуына болатын еді. Біра, ешбір малім зілхан болмайтын еді. Осыны оны жрегі жастайынан сезді. Сезді де оан деген махаббатын згертпеді. Онын жас жрегіні жаылмаанына тамын. Ешандай байлы, дние-млікке ызыпастан кедей зілханына осылды. осылды да сйген жарын жас баладай алаанына салып, аялап тті ой біздін Халима!

Мінеки, Алматыдаы зілханнан жеделхат алан кні тнде, сонау Суыбла стансасыны асындаы аза аулыны тоал тбелі бір йінде, бір тсекте атар жатанымызда Халиманы маан з аузынан айтан бір сыры осы еді.

Енді осыан сас екінші бір оианы айтайын.

ыз кнінде Халима слу болды. Біра, ол з слулыына мн бермейтін. Жасы боп крінейін деп ешашан снденбейтін. зіні табии тазалыын сатап жре беретін.

Бйра шашты, екі беті аппа, кзі ботаны кзіндей лкен, сабаты немі здік жасы оитын одай ыза кім ызыпасын? Оны стіне ке-шешесі жо, балалар йінде сіп, интернатта бой жеткен иесіз ыза кім мартпасын, жасы жетім ызды жетектеп кетуге кім мтылмасын? Оларды кбі Алматыдан оу бітіріп келген жас малімдер болатын. здері а кйлек, ара костюм киіп, мойындарына галстук таып, барынша снденіп жретін.

Солар жетімдер оитын интернатта малім болып, жасы ыздарды ортасына тскеннен кейін олара алай ызыпасын. Соларды бірі Халимаа кз салады. Халима ана емес-ау, жетім ыздарды олар іштей зара блісіп алады. Орынкеш, Нриша, Хабиба, Халима, Ишан сияты ыздарды пия меншік етеді. Алашында ол тізімде мен де бар екенмін. Біра мені ке-шешем барын білгеннен кейін ол тізімнен шыып алсам керек. Соларды бір сылымы Халимаа жіп таады. ыздар оныншы класты бітіре сала олар з ойындаы ыздара йленіп, бірнеше тойды бірге ткізуге уделеседі.

Соларды бір ерекше кербезіні стінен немі иісмай аып жретін. ыздар оны сыртынан клкі етіп, "Иістімай малім" деп атайтын. Халимаа кз салан осы иістімай малім болады.

Ол Халиманы крсе, кліп, жымындай бастайды. Мектеп интернат ауласында оаша кездесіп алса:

— збаанова, бері кел, — деп асына шаырады екен.

Малім шаыран со Халима ялып, оны жанынажаындайды.

— Неге шаырдыыз, малім? — дейді.

— Мен сені жасы кремін, — деп Халимаа арай олын созатын крінеді.

Халима олын статпай, шегініи кетеді.

Иістімай малім Халимаа ыли сйтіп жреді. Халима оны кзінен таса жруге тырысады.

Бір кні малім Халимаа таы да кездесіп алып, клміндей бастайды.

Халима:

— Малім, мен сізді стазым деп сыйлаймын. Маан жасы кргеніізді керегі жо. Егер бл детіізді оймасаыз директор аайа немесе комсомол комитетіне айтамын, — дейді.

Ол кезде Халима комсомолка, зі комитет мшесі. Директора да барып айта алады. Комсомол комитетіні алдына да мселе оя алады.

— Мен сізді абыройынызды тсірмейін деп осы кнге дейін ндемей келдім. Енді тотатыыз, — деп сзін аятайды.

Иістімай малім жым болады.

1938 жылы ол малім жне баса бір-екі стазымыз скерге шаырылды. Бірсыпыра ыздар ол малімдерді шыарып салуа вокзала барды Халима баран жо, кітап оып, йде отырып алды.

Кейін оларды орнына жаа жас малімдер келді. Сол Иістімай малімнен кейін келген мектеп-интернат стаздарыны бірі болатын. Сйтсе ол байс та Халимаа кілмен ры салып жрген екен ой. Соыс біткеннен кейін жетім ызды оп-оай жетектеп кетемін деп ойлаан ой. айтсін, есек дме деген сондай болады.

1939жылы сол зіміз оыан№ 11 орта-мектеп интернатыны ауласында Халима алаш рет зілханмен кездесті. Сол кездесуден бастап, екеуі біріне-бірі атты ашы болды. Алашында ол ашытыты екеуі де сезбей жрді. згелерге де сездірмей жрді. сіресе екеуіні соыс кезінде бір-біріне жазан хаттарыны ажаптыы андай десеізші! Халима зілханнан алан бір хатын да жоалтан емес. Ал зілхан Халимадан алан хаттарын иын соыс кезінде жоалтпай Халимаа жіберіп отыран. "Мен лсем осы хаттар саан мгілік ескерткіш боп алсын" деген.

Мектепте оып жрген кездегі сырларын Халима маан айтпайтын. Кшеге шыып, кп ыдырмай, жатаханада отырып, кесте тігетін. Немесе Гоголь кітапханасына барып, кітап оумен болатын. Ол кезде Халимадан баса ешайсымыз кітап оуа уестенбейтінбіз. Сабаымызды лгеріп, келесі класа кшсек болады дейтінбіз.

Мені ойымдаы Халима жніндегі бір айтылмай келе жатан естелігім осы еді. згелерін Халиманы ырында, жылында айтан болатынмын. Айттым ой деймін. Оны брін Халиманы немерелері диктофона жазып алан. Оларды айталамай-а ояйын.

Бірде Халимадан:

— Сен неге зілханды сонша жасы кресін? Кемпір боланда да ыз кезіндей ашысы оан. Осыны себебі не? Мен Мулітке 25 жасымда осылдым. Бізде махаббат деген болан жо: Ол "осылайы" деді, мен "жарайды" дедім. осыланнан кейін ерлі-зайыпты кп отбасыларыны бірі болды. Сендер сияты болып, бір-бірімізге немі мешеміз рыан жо. Ол еркектік, мен йелдік ызметімді атарып жре бердік. Ал зілхан екеуі бір-біріе кн сайын ашы болып отырасыдар ой. Осыны мн-жайын тсіндірші, — дедім.

— Оны зім де аны білмеймін, деді Халима. — Біз бала кнімізден бір-бірімізге тнті болды ой. Жаында болса, крісуге асыып, алыста болса, бір-бірімізден хат алтанша дегбіріміз алмайтын. Ал косыланнан кейін зілхан іс сапара кеткенде маан ас батпайтын. Кндіз клкім, тнде йым келмейтін. зілхан да баран жмысын тез тындырып, йге жетуге асыатын. Ал алада бір-бірімізден бір ст ажыраспауа тырысатынбыз.

Мны негізгі себебі екі адамны жаны, адамды болмысы, ой рісі бір-біріне усас боп жаратыланнан ба деп ойлаймын. Жандары сас емес адамдар да болатын шыар. Оларды бір-біріне здігіп трмайтын сондытан болар. Біріне бірінін жаны сас адамдар ана ашы болатын шыар. Жынысты марлытан жоары дрежеге ктерілетін шыар деп ойлаймын.

Сенін ашы болмаан себебі жас кнінде жаны сас адама жолыан жосы. Жасында кездеспегеннен кейін жаны сас емее кісіге осылды. Жаны сас болмаанымен, жаратылысы, табиаты сас. Сен табиат заын орындады. Ал жаны сас зілхан екеуміз махаббат заына баынды. Жанымыз бізді бір-бірімізге тартты да трды. Физикада тарту кші деген бар емес пе? Сол осыан да келетін шыар.

Аны білмеймін, осылай шыар деп ойлаймын, деп Халима мені сраыма жауабын аятады.

орытып айтанда, Халима елден ерекше жан еді. Оан кз салан малімдер боланын жоарыда айттым ой. Біра, Халима зілханнан кз жазан жо. Снді киінген, сымбатты малімдерден киімі нашар, кзге ораш зілханды арты крді.

Бл екеуіні бір-біріне алай ашы боланын ауызбен айтып жеткізе алмаймын. Мндай ашытарды крген де, естіген де емеспін. ашыты жырларынан оыан махаббат бл екеуінікіні астары трай, дібіне жарамайды. Осы тратылы екеуін де мрата жеткізді. азата бірін-бірі жасы крген ерлі-зайыптылар бар. Кп те шыар. Біра, оларды ешайсысы біріне-бірі тоыз жыл ашы болып осылан жо. Ашаршылы, ауру, жетімдік жне соыс бейнетін тартан жо. Бдан былай мндай ашытар бола ма, болмай ма кзім жетпейді. Айта алмаймын. Алайда "жастар осы ашытытан лгі алса-ау!" — деп ойлаймын.

Алашында мен не жазамын, не айтамын деп ойлаан едім. Енді Халима туралы естелігімді тотаа алмай жатырмын.

Айналайын Халима, бл дниеден терде сол зілханы ия алмай, атты иналды ой. Он ш кн реанимацияда жатты. л стінде жатса да зілханны жан шырып жазан хаттарына жауап жолдаумен болды. Он тртінші кні ауруханадан шыарып, йге келіп зілханды, балаларын, немерелері мен зі аттас Халима есімді шбересін кргеннен кейін ана зілді. міріні соы стінде мен жан досымны асында болдым.

Жаны жннатта болсын, асыл рбым, айналайын!

зілхан да аянан жо. Халимаа олынан келген бар жасылыын жасады. Басына Атауды а тасынан а отау орнатты — а кмбез ктерді. Оан арнап зіні жан жырын ткті. Сйтіп, Халима атын Алаша жайды. Тек азастандаы азатар ана емесе, Халима атын екі миллиона жуы ытайдаы азатар мен Монолиядаы алы аза ауымы білді. Дниежзіндегі баса азатар да хабардар болды.

Енді, міне, Халимаа арнап жеке кітап шыарайын деп елден естелік жинап жатыр.

Арты ХІ-ХІІ тасырларда Айша бибіні басына ескерткіш орнатан ардаты аамызды аты кім екенін білмейміз. Блкім Индиядаы Тжмахал трізді ажайып ескерткішті орнатан Жахан шах сияты аза хан-аандарды бірі болар. Оларды з жарларына деген шексіз махаббатын рмет ттамыз.

Ал соы ш-трт асыр ішінде йелін зілхандай ардатаан аза сирек шыар деп ойлаймын. рине, зілханны Халиманы басына ктерген кмбезі Айша бибі кмбезіні — жзден бір, Тж-Махалды — мынан бір блігіндей-а болар. Ал айда зілханны Халимаа деген махаббаты белгісіз аланны — Айша бибіге, Жахан шах патшаны — Мнтаз слуа деген махаббатынан титтей де кем еместігіне сенемін. Бл шін досымны досы — мірге екі келмейтін ымбат Халиманы жан жары зілхана мы рахмет!

"МАХАББАТ ЫЗЫ МОЛ ЖЫЛДАР"

АВТОРЫНЫ АСЫЛ ЖАРЫ

И, таырыбымыз айайлап айтып трандай, халы жазушысы, аза ССР Мемлекеттік сыйлыыны лауреаты, белгілі жазушы, соыс ардагері зілхан Нршайыовты бала ма-хаббаты, мір-баи ол стасан асыл жары Халима збаанова — оырмандарымыза сынылып отыран суреттегідей кркем жзді, нрлы кісі.

— Мен 1922 жылы Абай ауданында дниеге келіппін. кем алиакпар 1932 жылы аштытан лсіреп кз жмды. Соынан іле-шала анамыз Зуила да о дниелік болды, — деп бастады гімесін Халима апай, — Аягзде 1-класта оып жргем. зімнен екі жас кіші Ханымхан есімді сілім екеумізді жетімдер йіне Семейге алып келді. Сілім балалар йіне келгеннен кейін айтыс болды.

гімеміз осылай басталды.

— 70-80 жылдары "Махаббат, ызы мол жылдар"романын аза жастары ана емес, лкен-кішісі тгел оыды десек те боландай. Содан "Метай жазушыны йелі екен " деген сияты талай болжам, топшылау айтылды. Шындыында, з аамызды зіізге деген махаббаты туралы не айтасыз?

— 1936 жылы Семейде №11 орта мектеп ашылып, азаша білім алуа кштім. Класымыза Жарма ауданыны, Абзау ауылынан Орынкеш деген ыз келді. зілхан деген дос жігіті бар екен, екеуі бір ауылдан. зілхан жеті жылды мектеп бітіріпті. Педучилищеде оиды. Орынкешке ырындап келіп тратын. Бірде:

— Халима, Орынкешті шаырып берші, деп тінді.

— Орынкеш, сені жігіті іздеп келіп тр десем, шыпайды. алаа келген со кілі згелерге ауан ба, йтеуір лысыз. зілхан да келуін кілт тотатты.

Мен кітап мар едім. Сол кезде Гоголь атындаы алалы кітапханада кешкі 10-а дейін сарыла кітап оимын. зілхан да кітап сйер жігіт екен. Екеумізді Семей кітапханасы табыстырды. Кнде кешкілік шыарып салады. Алаш бозбала зілханны олыны ысты табын, жрек жылуын тла бойыммен сезінген стте ып-ызыл болып, ялып тмен арадым. олымды тартып ала ойдым.

— Кейіннен зі де мені олымды стап еді ой, соыс кезінде, — деп гімеге араласа кетті зілхан аамыз.

— Е-е, ол 1944 жылдары ой, Мскеуге Чистопрудная кшесіндегі, Грибоедов ескерткіші жанындаы Бас почтамда кезіккенімізде ой. Соыс бастылысымен зілхан майдана аттанды. 1942 жылы мен де соыса срандым. Балалар йлеріні барлы ыздары лы Отанымызды орауа аттанды. Радист мамандыын игердім. Чита облысында, Борзя стансасында талай скери тапсырмалар орындадым. Кейіннен денсаулыым ауырлады да, скери цензураа жіберілдім. Мскеуде, Бас почтамтта ызмет атардым. зілхан ш жолдасымен бірге Мскеуге делагат боп кепті. гімелесіп отырмыз. Сонан со стел астынан ол стасты. Бір жаы жігіттерден ялдым, біра:

— зілхан олыма снаряд жарышаы тиді деп еді, жарасы жазылды ма деп арап отыртаным ой, — деп аталдым.

— Сол кездегі студенттік тойлар алай туші еді? Соыстан кейін отбасын руды иыншылытарын еске алсаыз.

— 1945 жылы зілхан соыстан аман-есен оралып, аза университетіне оуа тсті. Соыстан кейін "уелі зілхан оысын, маманды алсын" деген оймен, зара келісіммен Суыбла ауылына аттандым, мектепте орыс тілінен саба бердім. зілханны сйгені де, жанашыры да зім, сондытан аша салып трдым.

1947 жылы зілхан академиялы демалыс алып, Семейге келді, "Екпінді" газетіне орналасты. 9 жыл бойы бір-біріне ынтыан ос жрек мір-баи бірге болуды армандап, Абзауа келдік. "Мынау, жеті жыл бойы аырап тран й — кемні шаыраы. Осы йге келін боп тсесі", — деді зілхан.

Алашында "жаяу келін" атандым. Колхоз бастыы лсейіт Мсалов деген кісі жйрік ла атын, крессорлы транспенкесін алып шыып, арсы алмашы екен. Удесінде трмапты. 9разъезден тссек, ешкім жо. зілхан жаны ждеп, атты кейіді. олымызда чемодан, 9 шаырым жаяу жрдік. Осылайша Нршайыовтар шаыраыны ттінін ттеттім. Ски атты жолдасыммен бір бидон араы бар зілхан тойа кірісті. Ат бермеген басты жарты пут бидай берді, оны жартысын талан етіп, той дастаранына ойды. Той басталды, жрт а батасын бере бастаанда, сары ешкісін мйізінен жетектеп бір ана келді.

— Тотасын апам, — деді зілхан.

— й, зілхан, сой мынаны тойа. Аяын байла! — деді бйырып апа.

— Апа, зіізге керек болады, рахмет, — деді сыпайы ана зілхан.

— Соыста аштан лген жопын, енді соыс бітті, елге енді ашты жо, осы ешкісіз де лмеспін. Сол, тойа, — деп алан бетінен айтпады айсар ана. Сосын лсейітке арап:

— Соыста шейіт кеткендерді аруаынан орыса айтеді, басты? Тойа бір тотыды имады ой,— деді.

Келе-келе, жасы келін-атандым. йткені, бкіл ауыла йы тоимын, киім тігемін, нер иесі ашан да сыйлы, адірлі ой.

ашаны ауылда отырамыз, оуымызды жаластыру шін Алматыа келдік. Алматыда айсыбір аайынымыз ктіп тр, трмысты тауыметін кп крдік. Тышымыз шетінеп кетті. Жанар, Жаннат, Арнр, Жаннр атты л-ыз сйдік, Сбина, Дина, Скен, Алма, лия деген немерелеріміз бар.

— Жазушыны жары болу да оай емес болар ?

— зілханны барлы шыармалары мені олымнан тті. олжазбаларын оыдым, машинкаа бастым. Магнитофон таспасына тсіріп аландарын кшірдім. Архивтерге бірге бардым. Талай дптерлерге нды олжазбалар кшірдім. 1978 жылы Брестке барды, зілхан трт дптер деректер жинады.

Жазушыны жаны нзік, сондытан жрек сыратына шырау аын-жазушылар арасында жиі кездеседі. зілханны жрек тамыры алты рет жарылды, 40 тн кзеткен, кз ілместен та атыран кездерім болды. сіресе, 1994 жылы жргектегі сбиімдей кттім. 40 кн шыдаан басым, 41-кні талысып, йытап кетіппін. зілхан "дрс" еткен дыбыстан шошып ояныпты, араса, мен йыа басыппын. Осылайша жан жарымны уат-кші сарылса, сыраты мен десе, жрегіне жігер остым, дертіне дауа болуа тырыстым. Азаматты мірбаи аптал кш иесі болып, асайып, ара нарша жре беруі ммкін емес, сондытан тарыса — шыда, торыса — сйеніш, тірек бол, ауырса — мадайынан сипа деймін ыздарыма, "келінім сен тыданы" керін келтіріп.

"Солдат" газеті лы Жеісті 55 жылдыы мен жеісті жаындатан егіз жрек, екі солдатты ттытайды. Махаббаттарыыз мнді де, мгі болсын!

гімелескен Клн Берікболова, журналист.

"Солдат " газеті, 9.05.2000.