Тсіпова Бадангл ТАХМАНЛЫЗЫ
ШО
лан ауданы
Молодежный кенті
тел. 8-328-271-44
2005 жыл.
СЛЕМ ХАТ!
рметті зілхан аа, алыыз, денсаулыыыз жасы ма?
Мыдаан оырмандарыыз атынан сізге саулы тілей отырып, тамаша кітаптарыыз шін кптеген кп рахмет айтамыз. Біз шін рине "Мгілік махаббат жырыны" орны ерекше. Сіз таы да зіізді ержрек стамдылыыызды длелдедііз. Отан соысында зебірек расчетіні жанында азаты ара лы тайсалмай жауды танкісіне арсы трып ерлік крсетсе, Халима ападан айрылан езіліп гілмей (зі сиет еткендей) асайып айыны да ктере жріп, махаббат жырын оырмандар олына статтыыз. Бан, рине, бірінші апамызды аруаы, рухы болса, екінші біздер сол ерлігііз шін зор рметпен бас иеміз. Жуыта йге да-жекжат, туыстарым, ріптестерімді шаырып, кітапты кей жерін дауыстап оып, зімні алан серімді гімелеп, семьялы оырмандар конференциясын ткіздім (алжы). Амангелді бауырыызды сері ерекше. Алматыа баранда Халима апамызды басына неге бармады деп атты кінеді. Ендігі масатымыз апамызды а кмбезіне барып туап ету. Кітапты оуа штарлы білдіргендер кезекке трып жатыр. Бізді азіргі гімеміз тек махаббат жыры. зілхан аа, сіз бізді мірімізге андай згеріс, жасылы келгеніізді білсеіз ой. Осы ебегііз шін сізге кптеген-кп рахметімізді айтамыз. зілхан аа, бір рет ааза брін айтып жеткізу ммкін емес. з ішкі толаныс-серімді шаын мааламда жазан болдым (лде шыар, лде шыпас). Біздер шін бл кітап расында мгілік жырланатын болады. Бал-шаамыза, ел жатаы оырман-жрааттардан дай слем жолдап, алдаы келе жатан Республика кнімен шын жректен ттытаймыз. Деніізге саулы, творчестволы жемісті ебек, табыстар, за мыр, бала, немере-шберелеріізді ызыына уанып жре берулеріізге шын жректен тілектестігімізді білдіреміз.
Зор рметпен бауырларыыз:
Амангелді-Бадангл ТСІПОВТАР.
2005 жыл
АШЫТЫ ДІНІ
"Мгілік махаббат жыры" - жазушыны жан сыры. зілхан Нршайыовты кітабыны лейтмотиві: "Ойлап арасам, бкіл тіршілікті, бар мырды мн-маынасы, сн-салтанаты, ызы-шыжыы адал жар ана екен" (62-бет).
Бл кітапты у баста екі трлі керетар пікір тудыруы ажап емес. Ол бз біреулерге "Мен жазбаймын леді ермек шін, Жо-барды, ертегіні термек шін" деп Абай сйген нерді з аидасынан ошау, кркем дебиеттен тыс бір сезімге, сентиментальды саыныша толы жеке басты дниесі болып крініп, талампазды наразылыа шырап алуы бек ммкін. Авторды зіні мірлік осатына арнаан ескергіш назы, ризашылы пейілі трізді шартты нрсеге таы сап труы нанымды. Асыпаыз.
Асылында бл згеше кітапты е асыл азынасы жер астыны пия кені трізді бірден кзге шалынбайды. Оушысынан мият арауды талап етеді. Сондытан "азата Халима сияты жасы йелдер кп шыар. Ал йелін зекендей баалаан ешкім жо!" (473-бет, Манли Омарбаевты сзі) сынды кзарас бл кітапты сті жаы ана. Авторды толы субъективті алпынан танбауы задылы. Ол басаша бола алмайды. йтсе де былайы бтен жрт бл кітапты жздеген паратарыны арасынан, мемуарлы, диалогты, монологты, хат, хабарларыны астынан гауар тастай жарыраан бір бейнені тауып алады. Ол Халиманы деректі образы, ет пен сйектен жаралан адами болмысы. Расында мндаы Халима аликпарызы збаанова тарихи жеке адам алпынан биіктеп сіп кеткен. Оны жан слулыы арапайым йелді шынайы крік-келбеті. Ол образды кереметтігі сонда, азаты лтты дет-рпынан, дниетанымынан титтей алша кетпегені. Халима — азаты этносты, этнографиялы, боямасыз, оспасыз, сіресіз бет-бейнесі. азіргі деп, иба, сана дегенді ескіні алдыы кретін пиыл бел алан тста мндай адамдарды сиректегі, артышылыы білінбей сте алмайды.
Осы Халима наыз аза. Ол оз бойында шынайы аза йеліні барша мінез-лын, ниет-пиылын кіршіксіз сатаан. лтты тектілік, адалды, сабырлылы, ерге адалды (адал ст емген дейді аза мны), демілік ("Халима пкеміз млдем боянбаан", 248-бет), момынды, ол кдімгі рухани жан шуаынан тарайтын мейірімнен туады, балажандылы, онажайлылы, жмсаты, ісмерлік трізді толып жатан далалы кендіктен, молшылы ттан, дайшылы обал-сауаптан, тіршілдіктен дарыан асыл асиеттерін айтып тауысу иын. Тал бесіктен жер бесікке тскенше отандасыны е бір ізгі, тадаулы асиетін сйіп сатау Халиманы адамзатты зін-зі аман сатау тйсігінен туындайды. Себебі бір йлі улеттен аман алан бір зі ана, сол рпаын жалау, сіру амы оны рухани арманынан анаттануы тірі былыс.
Халимаа лайы эпитеттерді кітапты н бойынан інжу тергендей сзіп алуа болады. Шынтуайтында бл бір адамны матауын асыру ана емес. Олай ойлаан жан мытап ателеседі. Расында бл бір неге. Кейінгі рпаа, отбасыны йтысы болуа жаралан йел затына сиет-сыр, игі жасыны кіршіксіз портреті.
Халиманы портреті:
"Халима те амор еді", "Бала кнінде жаны мырза еді (517-бет, рбысыны сзі), "Халима те ісмер еді", "аладаы кейбір йелдер ауылдан келген студент жаындарын йіні шаруасын істетіп, лдай ызмет еткізеді. Ал Халима жрта зі лша ызмет етуге ерінбейтін" (20-бет). азаа урбанизация жетіп, ала мен ауылды алшатыы білінгенде зін тым биік, мдениетті, арты санайтын алалы сылым йелдерді ішінде осынау мнтаздай тектілікті некен-саяынан ана кездестіруге боланы наыз шынды. Ол йелдер з йіне сл кіріптар болан жасы кішілерді, жаындарын лша, кше жмсауа арланан емес.
Бауырмалды, дегдарлы, кішіпейілдік мінез онса, рине олар бауырларын млдем лданбас еді. йтпесе, тіпті жмсауытыы елге аыз болып, айын аасын екі мрте жмсаан депсіз, кргенсіз келіндерді нашарлыына арама-арсы мінезді Халиманы осы бір жмсауы, лданыш пейілден адам табии алпынан креміз. Жалпы, бгінгі азаты ыз-келіншектеріндегі тіккз, тікбаайлыты Мке би, Мрат аындарды жазан заман туралы зар ледерінен табар едік. азіргі аза мы трмыса, замана жаба салып, мндай депсіздікті, жамандыты тым детіп, тура бтелкеден шыан жындай аптатып алды.
"Жалпы, Халима біреуге жасылы жасаса, оны жария етпейтін" (35-бет). Мсылманшылы деген осы. Мхамед пайамбарды хадистерінде осындай сиет бар. Грузинны лы аыны Шота Руставели: "Жрта бергенні брі менікі" дейді, жан жомарттыы негізінде АЛЛАшылыты е айырлысы, е ізгісі.
Жазушы з жарын жотап, ырында, жылында тебіреніп сз толайды, зге адамдара, йел мен ерлерге, жастара лгі болсын деп айтады.
Халиманы з кйеуіне жанын салып ызмет ылуы таы лтты трбиені жемісі, оны лы аналарынан бергі, ан, тек арылы берілген астерлі асиет. "Жргектегі сбидей кттім" (515-бет) дейді Халиманы зі ері ауыранда.
Ажалмен алысып мені
лімге имаанын шін! (203-бет), яни бл екі адамны, ерлі-зайыптыны мірі зара имасты пен сыйластыты, сйіспеншілікті уатымен баурап алары аны.
Кітапты жанрын тап басып айту масат емес. Рефрен, градация кп. Бір адамны портреті жртшылы ауымны ккірек кзімен де, мірді реальды кезе-кезеімен де аны берілген.
Тегінде мемуарлы кітап боландытан мірде болан, ткен адамдар, замандастар туралы наты деректер болмаы зады былыс. Сондай тланы бірі крнекті алым Мырзабек Дйсенов. Сонда оан атысты деректерден енді келіп авторды з автопортреті шыады. зілхан аа за кткен Халимасын іздеп, поеза отырар тста азаты эпосты жырларына перифраз болып рылан оштасу жыры зіл алжымен атар, шынайы реалистік суретке рылан. Бл ауыла аттанып бара жатан, кешегі Отан шін шайасып, ан тккен жауынгер ендігі студент аладаы ыры ызды арасынан ешкімді місе ттпай, ыры ызды арасындаы аудай крінетін Халимасын асап, іздеп бара жатыр. Сондытан ол зін Тлегенге, сйгенін ыз Жібекке теейді. Болаша дебиетші алым Мырзабекті жолдасы зілхана баа беруі де азаы дниетанымды ардатау, "жасы сз жарым ырысты" растыы.
Екінші блім — "Халимаа хат" ледермен тзілген. зілхан Нршайыов "Махаббат, ызы мол жылдар" атты романын Абай леіні бір жолымен атааны млім. Бл жолы да Абай поэзиясын рухани айнар блатай абылдайды. ледер лы итальян аыны Ф.Петрарканы Лаурасына арнаан сонеттеріне серленіп жазылса да Абайды стиліне тскен. Мндаы шынайы махаббат сезімі таы да авторын эпитонды деген ата айыптан орап алары даусыз.
Шынында жас зілханны соыста жргенде суретін сраан ыздара з портретін лемен беруі наыз ле болатын.
лгенге ашы болу жо,
Тірілерге штар кп.
Мен алармын тарихта
лгенге ткен ашы боп!
"лгенні беті ары" дейді аза. Авторды 54 жыл тату отасан з жарын жотауы бл ойды терістеп, зіне лайы міріні философиясын тйіндейді, "лі разы болмай, тірі байымайды" дегізеді.
Автор Абайды махаббат лирикасынан толанып, сер алып, кейде ашыта айтады.
Беатриче мен Лаураны
Данте, Петрарка жырлаан
Крмей махаббат ызыын,
Тек сыртын олар сырлаан
дейді ол, "балалар мен немерелерді мені сйгені де сені аран", деп спеттейді жазушы жан жарыны рухына тазым етіп (152-бет). "Алтын басты йелден баыр басты ер арты" дейді аза халы даналыы, сйте тура, "жасы йел жаман еркекті зор етеді" деп стейді.
Біра кітапты контекстінде жасырын тран бір мезет: зілхан ааны з Халимасына бек лайы алпы. Халиманы тадаан адамын орашсынып сйлегендерді ойы да рашан аз-алпында беріледі: "Мына ауды кгілдіріндей ызды шйкедей ара жігітке ішімнен имадым" (378-бет) дейді марм Трсынхан бдірахманова, аын апамыз.
Авторды зіні слу жарына шын лайы, адал, мейірімді, бауырмал, жмса мінезді адам екенін байамау шін аыма болу керек. йтпесе, ріп ауыза саландай крікті Халима зіне ерекше ынтыан зге жігіттерді крмей алатын крсоыр емес ой. Оан бгетте болмаан.
Алайда, бл кітапты ои отыранда таы бір діретті персонаж алдымыздан ыдыр атадай кес-кестеп шыады. Ол Тадыр. Жаратанны жазуы ертегі емес. Олар бір-біріні мадайына жазылан адамдар екен. Сол себепті екі жас ішкі дауыс ораушы періштелеріні нін абыл алды. Халима сондытан зілханды алтысыз тадап алды, айнымады, бгдеге мойын брмады. Замана зарын, алапат аштыты, мірді тепкісін кріп жетім скен Халима анды соыс дл зіндей жетім ылан, ке-шешеден, аадан айыран жігітті жазбай таныды.
"Сені кімге теерім" (155) бл да, лемді кллі аындарды сйікті йелдеріне баа беру арылы Халимасыны нын асатату жазушыа зге шін емес, зі, жрегі шін керек.
Ардатасын йелін солай,
Кндеушілер болса мыты!
Басыа а кмбез ктердім,
Осыан мені кілім то.
XX . батыс дебиетінде Д.Г.Лоуренс, Пристли, т.б. жазушыларды шыармашылыы отбасылы йтыны бзылуын анытап берді. Лев Толстойды шіркеуден аласталса да XIX . йгілі романдарында айтпаы осы еді. Христианды некені бзылуын ол бірінші болып жаны кйіп айтты.
Бл кітапты оырманын бір себептен жіпсіз жетелеп отыруы да тума тны, млдір бастаулардан ажырамаан отбасылы идеальды баытты лытауында жатса керек.
Бл зі ызы кітап. Автор Ирак соысы туралы айтанда лкен азаматты позициясы, адамды жрегі беріледі. Бір кезде екінші дние жзілік анды ырында от кешкен арт солдатты ар-ожданы.
Жазушы марм жарын еске aлy арылы тарихи деректерді оса млімдейді. скери архивтерді атаран. Соыста шейіт болан аза ерлеріні наты деректері бар (469-бет).
Халиманы балалы дурені туралы ет жаын туыстары еске алан тустардан (оны немере апайы Тоан зіханова айтан) атамекен туан жерімізді сем поэтикалы табиаты суреттелген. Ел-жрт лі кнге дейін бл жерлерді Жреадыр, ндызды деп атайды. "біге таяй бергенде алы шілік бар. Соны ел араханны шілігі деп атайды", — деп жаздым мен прозалы бір кітабымда наашы аам Оразханны аузынан естіген деректерді айнытпай келтіріп. Ол кісі туан жерін алаандаыдай р тасын, р талын тгел білетін, ат стінде тмыр бойы жрген жерлері ой. араханны шілігі аталан Халима ттені аасыны ыстауы.
Кітапта элегия, ода, жотау, шер тарату ледері бар. йткенмен бл шыарманы е нды, тамаша тстары Халиманы балалы шаы туралы естеліктер. Ол р илы жандарды, туыстарды аузымен айтылады. Оларды кдімгі лкен прозадаы "гіме ішіндегі гіме" десе арты емес. Сондай гімені бірегейі кішкентай ос жетім ызды біреуіні айылы тадыры. Оны лкені сексенге тааан шаында а ліммен фниден баиа озан, басына Атауды лутасын Алатауа кеп, а шаала кмбез трызылып, есімі еліне тараан Халима.
Екіншісі — бес жасында шетінеген бейкн сби, Халиманы туан сілісі — Ханымхан. Ол-даы 1932 жылы азаты басына тскен лы злматты-аштыты, ткерістерді рбандыы. Заманадан жазысыз жазып, шола дниеден жылап ткен бір млы бала. Осы бір титімдей Ханымхан кітаптаы кшті образды бірі. Кіршіксіз періште сби. Трагедиялы образды слулыы. Кейіннен оны зирата ойылан томпиан орны да жер боп жоалып кетеді. Екі трлі тадыр, біра екеуі де азаты, лтымызды басынан кешкендері.
Айгл КЕМЕЛБАЕВА,
жастарды Мешекеттік "Дарын " сыйлыыны лауреаты.
"Абай " журналы, №4, 2005 ж.
ЗІЛХАН АА!
Сіз Т.Жргенов атындаы аза лтты нер академиясына студенттермен кездесуге келдііз. Біз сонда Сізді адал да, аяулы жарыыз Халима апаа арнаан "Мгілік махаббат жыры" атты жаа кітабыызбен танысты. Кездесу те серлі тті.
Ал зіме келсем, ерекше тебірендім. Себебі: мен ызылорда облысындаы М.Мметова атындаы гуманитарлы колледжіні тлегімін. азаты Батыр ызы Мншк апаны 80жылды, колледжіні 70 жылды тойы ткенде Алматыдан кптеген онатар келді. Біра сіз болмадыыз, біз Сізді асыа кткенбіз. Дегенмен, бізді стазымыз Шермаханова Роза апай Сізді Мншк жайлы жазылан естеліктеріізбен таныстырды.
Енді "Мгілік махаббат жыры" жайлы айтсам: кітапты екі кнде оып шытым. Екі кн оыан себебім: те серлілігі сондай, сізді кейбір естеліктеріізді 2 айтара оыдым. Мен анамды жасы кргендіктен бе білмеймін. Сізді жара деген, анаа, жалпы ыз балаа деген махаббатыыз атты тебірентті. Біз кбіне жасы ойлар ойлаймыз, біра жеткізе алмаймыз. Сол Сізді з ойыызды, Халима апайды асиеттерін еш серлемей, табии трде жеткізгенііз мені тнті етті.
Сол кітап туралы бір апай: "Бл кітапты барлы ыздар оып шыуы керек" депті. Меніше, тек ыздар ана емес, бкіл жігіттер ауымы оуы керек жне де рбір оырманны осы кітаптан зіне деген жасы асиет сер алатынына кмнім жо.
зілхан аа!
Мен сізге зор денсаулы тілеймін. немі жасы кіл кйде болыыз, себебі: кіл-кй денсаулыа атты сер етеді. Балаларыыз аман болсын. Оырмандарыызды ызыты да, нды гімелеріізбен уанта берііз.
Сізді Халима апайды бойындаы патриотты асиет бізге, жастара дарысын деп тілек тілеймін.
Еліміз тыныш болсын.
13.01.2006. жыл. (Ескі жаа жыл)
Глхан Сіргебаева САТЫБАЛДЫЫЗЫ.
аза лтты нер академиясыны 3-курс студенті.
Наым САЙЫНЛЫ
арт стаз, зейнеткер.
"МГІЛІК МАХАББАТ ЖЫРЫ"
азастанны халы жазушысы зілхан Нршайыов жаа туындысын прозалы поэма деп атапты. ара сз жне а лемен жазылан бл туындыны р тарауы поэма тріздес оиалара толы. Олар бірінен со бірі оырманды тартып, тебірентіп, толытып отырады. Кілді озап, кзге жас келтіреді.
Трбиелік мні зор бл шыармасын автор жан жары, деби серігі, аза халыны тамаша ызы Халимаа арнаан. Мен осы "Мгілік махаббат жырын" оыанымда, кзіме жас алып, егілгенімді жасырмаймын. Крі адамны кілі боса болатыны белгілі ой. Кітапты бірінші блімі Халима апайды ырында жиналан жрта з ааны имас жары жайлы толана айтан гімесі. Оан Абай атындаы аза лтты педагогика университеті студеттері алдында айтылан сзі мен кейбір деректі материалдар жаластырылан.
Екінші бліміні аты "Халимаа хат". Бл авторды жан жарын жотап жазан, барлыы 80-дей мды хаты. Халима з ааны тоыз жыл ашы болып, 54 жыл бірге баытты мір срген жан жары, мгі ашыы. Кітапты "Мгілік махаббат жыры" аталуы сондытан. Автор кітапты алты сзінде: "азата ас жаман атынын матайды" деген сз бар. Ол сзді мен де білемін. Біра зім "жаман" атансам, атанайын, алайда йелімні жасылыын жасырмайын деп шештім", деп еске алады. Наыз махаббат осындай-а болар. "озы Крпеш-Баян слу", "ыз Жібек пен Тлегендей" аыз ылып айтуа трарлы дние екен. Мен аза тілі жне дебиет пні бойынша бала оытып, трбиелеген арт стазбын. дебиет тарихында бір-біріне мндай ашы болып ткен адамдарды естіген емеспін.
Бл кітап Халима апайа ана емес, азаты аяулы ыздарына, барша адал жар, асыл ана, ардаты жеге орнатылан мгілік ескерткіш ой деймін. Саыныш дастаны дерсі.
Халиманы азасы алты рет инфаркт алан з ааа ауыр жк боланы аны. з аа Халима апайды бар болмыс-бітімін, адал махаббатын ікр кілмен жыр ып айтанда, кптен туындаан, кптен сйсінбеген жан бір тебіренетіні аны. Оны оыан ер-азамат та ойланар, ыз-келіншек те толанар.
Бл тлім алам дегенге трбиелік мні зор мір жыры екені даусыз. Адам, Азамат, жазушы жарын, досын, жан серігін жотаанда, оыан кісі селт етіп оянбауы, др етіп сілкінбеуі ммкін емес. Мен осы мырнаманы жбайыма, байыры дос-жолдастарыма, бала-келіндеріме гімелеп айтып бердім.
Адамны ішкі дниесі керемет лем ой. з аа мен Халима апайымызды махаббаты кейінгі рпаымыза дарысын.
Махаббат жыршысы атанан зілхан Нршайыов ааны осынау эпистолярлы хикаяты мір ымыны махаббатпен діптелген тере мнін, айшыты туынды екенін оыан барша оырман мойындайды.
Трбиелік мні зор бл кітапа демеуші болан азамат, Р Парламенті Мжілісіні депутаты Нртай Сабильянов мырзаа кітап оырмандары атынан шын жректен ризашылыымды білдіріп, алыс айтамын. Осындай жаны жайса, жрегі жомарт азаматтар кбейе берсе екен! Пк сезімні ны тспей бгінгідей оамда адал махаббат, адамдыты ту ып ктерген осындай кітаптар кбейсе игі. Тек сол шыармалар оырман жрегіне жол тапсын дейік.
"Орал ірі" газеті.
27-мамыр, 2006 жыл.
СЛЕМ ХАТ
Слеметсіз бе, рметті зілхан аа!
Сізге хат жолдаушы Семейлік сби Халиманы ата-анасы.
Сби Халиманы апаларыны айтуымен, кішкентайды ырынан шыараннан кейін Сізге хат жазып отырмыз. Кішкентай Халима 8-наурыз халыаралы йелдер кні ырынан шыты. ырынан шыарып, аасы (яни Сіз) сыйа жіберген ит кйлегін ырымдап кигізіп, конвертіне жатызып, фото суретке тсірдік. Отан оса, сіз жіберген сби жасауын рметпен ашып жатан кезіміздегі стте тсірілген фотосуреттерді де зіізге сынамыз.
адірлі зілхан Аа! Сізді отбасыыздаы адамдарды есімдерін з балаларына ою бдан брын да боланы белгілі. Сол сбилерге арнап Халима апамыз бала жасауын жіберіп отырыпты. Халима апамызды дстрімен ерекше ілтипат крсетіп, сби жасау жібергеніізге шын жректен рамет айтамыз.
"Мгілік махаббат жыры" кітабыызды, кітапты алашы беттеріне жазылан "Сбиге слем хатыызды", сби жабдыыызды кішкентай Халиманы Бойтмары ретінде абылдады. Бл заттарды отбасымызды нды ждігері ретінде сатау ниетіндеміз.
"Слем хатыызда" жазан:
— с, с, с, Халима! с, айналайын с! — деген сздерііз мені (яни анасыны) сби лдиіне айналды. Кішкентай Халиманы суа тсіргенде, жаттыу жасатанда, йытатанда мен:
— "с, с с, сби Халима!" деп айтан Аасы. — "с, айналайын, с!" деген. Сен бой жетесі. Сол кезде Акмбезге, Халима жее барасы, слем бересі. "же, же! Мен кішкентай Халимамын. Сізге слем беруге келіп трмын, — деп Акмбезді сипайсы" деген сздеріізді кішкентай Халимаа сби лдиі ретінде жеткізіп отырдым.
зілхан аа! "Болмаса да сап ба" деп Абай атамыз айтандай, кішкентай Халиманы Халима апасындай негелі тла ретінде трбиелеп сіруге тырысамыз. Трбие жолындаы лкен кмекшіміз Сізді "Мгілік махаббат жыры" кітабыыз болары сзсіз.
Аа! Семейге жолыыз тссе, Халиманы келіп крііз. Хатты за жазып, уаытыызды аланымызды айып етпеіз.
Аман-есен болыыз, зілхан аа!
Хат жазушылар: кесі Бешімбаев Руслан НАЗАРБЕКЛЫ
Анасы алдыыз Есболатызы ЖОЛАНОВА БЕШІМБАЕВА.
дірісіміз: Семей аласы, Найманбев кшесі, 220 й, 13-птер.
Телефонымыз 64-12-15, 12.03.2007жыл,
Сізге керек болар деп, Халиманы туу туралы кулігі
мен кейбір суреттерді оса жіберіп отырмыз.
