Менеджмент тсінігіне, оны мазмнына, пайда болуыны алдын-ала жадайларына тсініктеме берііз

Менеджмент— дстрлерді, тарихты, концепцияларды, институттарды, теория мен практиканы амтитын бкіл адам мдениетіні элементі. Блталассыз длелденген аида. йткені, тиімді басару проблемасы адамдарды йымдастыру (тайпалар, рулар, ауымдар т. б.) басталан мезетте пайда болды.

Басару практиасы, йымдастыру секілді те кне. Басару ісіне жетілдіруге мыдаан жылдар бойы ажырлы ебек, оны тиімді йымдастыру ажет болды, бан з уаында е озы аыл-ой жетістіктері жмсалды. Бізді заманымыза дейінгі шінші мы жылдыта сазбалшытан істелген табличкаларда кне жйелерді коммерциялы келісімдері мен задары туралы деректер жазылан. Мны зі оларда басару практикасыныд боландыын длелдейді.

лкен Клод пен кіші Джордты «Басару аыл-ойыны тарихы» кітабында бізді заманымыздан 5000 мы жыл брын, шумерлер сына жазуды (клинописьті) ойлап шыаран кезден бастап менеджментті дами бастаандыы айтылады.

Кне египеттіктер (мысырлытар) бізге жазбаша ескерт-кіштер алдырадьь Онда гіме басару туралы болады- Осы-дан 4 мы жылдай брын жазылан «Птаххотепа йретуі» кі-табында азіргі басарушылар шін лі кнге мнін жоалтпа-ан мынадай ойлар айтылады: «Егер сец басшыболсанбайсал-ды бол. тініш айта келген адам саан ойындаысын айтып біткенше сезін блме. Баытсыздыа тап болан адам, з м-селесін дрыс шешкеннен грі, атарыла сйлеп, іштсті шерін таратанды жн санайды».

Ебекті басару проблемасына кне гректер де кіл белді. Платон ебек блінісіні, жмыс трлеріне арай маманданды, руды ажеттілігі туралы пікір айтты. Сократ басаруды іс-ре-кетті (мемлекетті, ебекті, сауданы, скерлерді басару) ерекше саласы ретінде арастырып, ол да осындай пікірді ажетті адамды з орнына оюды, сйтіп олара берілген тапсырманы орындалуын талап етуді жатайды.

Жмыскерлер арасындаы бірлесіп рекет етуге ол жеткізу, сейлеу мдениеті жніндегі ылыми аидалар Марка Тулия Цицеронны «Шешендік нер жніндегі уш трактатында» амтылады,

Кне римдіктерде мемлекеттік басару жунесіндегі ызмет сатысында темеи шелділерді жоары шеиділерге баыну тр-тібі енгізілген. лкен атбн басару міндетін діл атару тура-лы пікірлер айтан. Жер ожасы зіні басарушысыа бір жылды жазбаша жмыс жоспарын (калспдарлык жоспарлау) беріп, міндетті айын оюы, белгілеген жоспарды нтижесімен иемі салыстырып отыруы, талдауы жне корытынды жасауы тиіс. сіресе, жедел трде басаруа ерекше кіл блген. Бас-арушыдан; «Жмысшыны біразы ауру, басаларын аладаы жмыса алып кетті, ауа райы бгет жасады….» деген секілді баяндаманы аланнан кейш, ожайыны жадайды айындап, ажет болан жадайда тиісті шешім абылдайды: тапсырмаа тзету енгізеді, жмыс істейтіндерді айтадан бледі, оларды жабы имарата ауыстырады т. б.

Кне нді алымдары «Артхамастра» трактатында (IV— III гасыр) шаруашылы жне басару туралы біркатар. ызылы-ты ой-пікірлер айтады. Басаруга атысты дрыс жне дрыс емес, зады жне засыз, пайда жне зияи ымдары зерттеле-ді. Шыыс алымдары басаруды кш олданумен байланысты-рады: санекритте (ежедаі жоне орта аеырдаы нділерді де-би тілі) «басару нері» «данданити» ден аталады, мны дл-ме-дл аударанда «таяпен (данда) тпелеп басару» болады.

Дегенмен, шыыс ойшылдары баыныштыларды ктермелеуге де зор кб)н,іл бледі («Сиасет-намэ» кітабы).

Ресейде елді жне ндірісті басаруды біратар маызды идеясы Б Петр заманына байланысты. Ол мемлекеттік билікті жне тере экономикалы згерісті біркатар реформасын ж-зеге асырды. Петр самодержавиелік басаруды бас идеясын усынды. «Государь з ісі туралы жары дниеде ешкімге жа-уап беруге тиіс емес». Трешілдікті альштасыруда Габелидін, рангтар туралы пікірі ерекше орын алады. Біра сол кезді з-інде де кштеп, міршіл-ектем діс ана олданылып ойан жо. Сол кездегі ндірісті басару туралы Сібір мен Уралды бас заводтарыны бастыы В. И- Генинні «Урал жне Сібір заводтарыны жазбасы» атты кітабында ызылыкты матери^л келтірілген. Онда былай деп жазылан: «Басарушы мейірімді, аморшы, ебекор, салауатты болуы, істі жан-жаты білуі, арамаындаы мастерлерге ольшан келетін істі тапсыруы, рі оны айтылан саатта орындалуын адаалауы тиіс». Атал-ан кітапта осы уаыта сйкес келетін ой-пікірлерде бар: «Бас-шы наты істен грі бйрыкты алынандыы жне орындал-андыы, жауабы мен. тсіиіктемесі туралы бірыай рапорт абылдаумен шылданса — бдан келер ешандай пайда жо… Мны барлыы ааз жзінде алады».

ндірісті басаруды дамытуа XVIII асырдаы ірі ксіп-орына ауысан нерксіптік революцйя кшті озау салды. олнершіні бармаынан бал таман шеберлердін, орнына. кбінесе жнді мамандыы жо жалдамалы жмысшылар келді