Ресми жне биресми топтарына мінездеме беріп, састытары мен айырмашылытарына сипаттама берііз
Марвин Шоуды айтуы бойынша: топ дегеніміз – бл екі немесе одан да кп адамдарды, рбір баса адамдара ыпал етіп жне здері де басаларды ыпалында жретіндей бір-бірімен арым-атынас жасауы.
Кез келген клемдегі йым бірнеше топтан трады. Басшылы клдене (блімшелер) жне тік (басару дегейі) ебек блінісі болан жадайларда з еркімен топтар райды. Кез келген лкен йымны блімдерінде кптеген басару дегейлері болуы ммкін. ндірістік процесті йымдастыру шін басшылы еркімен рылан топтар – ресми топтар деп аталынады.
йымдарда ресми топтарды ш негізгі трі бар. Олар:
1. басшы топтары;
2. ндірістік топтар;
3. комитеттер.
Басшы топтары – басшыдан жне оны тікелей баынушыларынан трады, ол баынушылар з кезегінде топты баса мшелеріне басшы бола алады. Компания президенті мен оны вице-президентін басшы тобына мысал ретінде келтіруге болады.
ндірістік топтар – блар жмысшы немесе масатты топтар деп те аталынады. Бл топтар негізінде бір тапсырманы орындап жатан адамдардан ралады. Олар бір басшыа баынышты боланымен де басшы топтарынан айырмашылытары бар, яни оларды жоспарлау кезінде де жне ебегін жзеге асыруда кп млшерде дербестіктері бар.
Комитеттер– бл андай да бір тапсырманы немесе тапсырмалар кешенін орындауа кілеттілігі бар йым ішіндегі топ. Кейде оларды кеестер, масатты топтар, комиссиялар деп те атайды. Біра, олар арастыран жадайларды барлыында да шешім абылдау мен оны жзеге асыру іс-рекеттерін топ болып шешеді. Ал ол – комитеттерді баса йымды рылымдардан айырмашылыы болып табылады.
Комитеттерді дрыс олдана білу – наты масаттара жетуді тиімді ралы болып табылады. йымдарда комитеттерді негізгі екі трі жмыс жасайды:
· арнаулы комитет;
· траты комитет.
Арнаулы комитет – бл наты, белгілі масаттарды орындау шін рылан топ. Мысалы, йым басшысы німні сапалылыын арттыру жолдарын жетілдіру шін арнаулы комитетті рамын белгілейді. Мндай комитеттер сол крсетілген баыт бойынша ызмет жасайды.
Траты комитет – бл йым ішіндегі наты белгіленіп крсетілген масаты бар, здіксіз ызмет жасайтын топ. йымны маызды сратарын шешу процесінде мліметтермен амтамасыз етелуі – траты комитеттерді басты міндеттеріні бірі ретінде арастырылады. Бл комитетті тріне мысал ретінде йымдарды басару кімшілігіні жалпы жиналысын келтіруге болады.
Ресми топ — занды трыдаы мртебесі бар, мшелері оамды ебек блінісі жадайында оларды ебегін йымдастыратын леуметтік тапсырысты іс-рекетпен біріккен наты не шартты леуметтік ауымдасты. Ресми топты рашан белгілі бір нормативпен бекітілген рылымы, таайындалан не сайланан басшылыы, мшелеріні нормативпен бекітілген ытары мен міндеттері болады. Ресми емес (бейресми) топтар — наыз леуметтік йыма жатпайтын, тек ызыушылытары орта екендігіне байланысты арым-атынас жасайтын адамдар жиынтыы.
Басарудаы адамды арым-атынастар мектебіні масатын анытап жне оны басару теориясына осан лесін баяндаыз
Басаруды ылыми пн, маманды ретінде арастыру идеясы оамны капиталистік рылысыны соы дуірінде пайда болды. Капитализмні ХVІІ-ХVIII ..-да пайда болуы басарудаы революциялы згерістерді тудырды. Бл кезеде таза басару ызметтеріні блінуі болды. Басаруа ерекше, ксіби ызыушылыты оздыран себеп XVIII асырды аяында лыбританияда басталан нерксіптік революция болды. Басарушыларды дайындауа ерекше назар аударыла басталды. Алайда бл кезедегі басты тла ксіпорын иесі - капиталист болды.
ХІХ асырды ортасынан бастап жйелі басару тжырымдамасы дами бастады. XX асырды басында бл тжырымдама жаа сапалы мнге ие болып, басару йыма жетістік келуі ммкін дербес ызмет рісі ретінде арастырыла бастады. детте басаруды зерттеуді дербес саласы мен ылым ретінде тануды басы деп есептелетін Тейлорды «ылыми басару аидалары» атты кітабы (1911) жары крген со менеджменттегі жаа революция кезеі басталды. Бл кезе ксіби менеджерлер тобы блініп шыып, оларды капиталистер тобын «ыыстыруымен» сипатталады.
ХХ асырды бірінші жартысында басару ойыны 4 айын ерекшеленетін мектебідами бастады:
1) ылыми басару мектебі;
2) кімшілік немесе классикалы басару мектебі;
3) адамды арым-атынастар мен мінез-лы ылымыны мектебі;
4) басару ылымыны мектебі (санды тсілдеме).
20-асырды орта шеніне арай ылыми басару жне кімшілік мектептерді адам факторына жеткіліксіз кіл блуіне жауап ретінде жаа баыт- адамды атынастар мектебі пайда болды. Оны зі классикалы кзарастаы кемшілікті шешу масатында пайда боландытан адамды атынастар мектебін кейде неоклассикалы мектеп деп те атайды.Адамды арым-атынастар(1930-1950) мен мінез-лы ылымыны мектебін(1950 жылдан азіргі кезге дейін) дамытуа негізгі лес осан алымдар Мэри Паркер Фоллет (1868-1933) пен Элтон Мэйо (1880-1949) болып табылады. Олар дл жасалан жмыс операциялары мен жасы жалаы рашан ебек німділігіні артуына келмейді, адамдар ылытарыны себептері экономикалы кштер емес, трлі ажеттіліктер болып табылады деп шешті. Оларды пікірі бойынша ебек німділігі ебек жадайы мен кімшілікті рекетіне ана емес, сондай-а жмысшы ортасыны психологиялы жне леуметтік ахуалына да туелді болады, демек з ызметкерлеріні жадайын ойлаан йымны німділікті арттыруа ммкіндігі мол.
Крис Арджирис, Ренсис Лайкерт, Дуглас МакГрегор, Фредерик Герцберг сияты бихевиоризм кілдері леуметтік рекеттестік, уждеме, билік пен беделді сипаты, йымды рылым, лидерлік, жмыс мазмныны згеруі мен ебек сапасын зерттеді. Бл мектепті айрыша ерекшелігі оны психологияа, соны ішінде XX асырда кеінен таралан рі жете зерттелген психологиялы теорияларды бірі - бихевиоризмге (мінез-лы туралы ылым) баытталуы болды. Мінез-лы ылымыны мектебі е алдымен жекелік атынастарды жнге салу дістеріне жмылдырылан адамды арым-атынастар мектебінен едуір алшатады. Жаа тсілдеме ызметкерге з ммкіндіктерін сезінуіне кмектесуге тырысты. Мектепті негізгі масаты адам ресурстарыны тиімділігін арттыру есебінен йымны тиімділігін арттыру болып табылады.