Социологиялы лшеуді негізгі белгілерін тізіп жазыыз жне сипаттаыз.

Социологиялы білім рылымында эмпирикалы зерттеуді ролі мен орнын анытаыз.

леуметтік зерттеуді теориялы жне эмпириялы («эмпирия» - грек сзі, «тжірибе» деген маына береді) типтері бар. Тжірибелік зерттеу іргелі жне олданбалыболып екіге блінеді. Іргелі леуметтік зерттеуді басты масаттарыны бірі зерттеліп аралатын пн жніндегі ылыми тсінікті жетілдіру мен дамыту болып саналады. олданбалы зерттеу наты бір леуметтік проблеманы шешуге арналады.

олданбалы зерттеуді социоинженерлік сипатта болуы оны теориялы зерттеуден айырмашылыы бар екендігін де ашып крсетеді. йткені соны нтижесінде рекет етуді наты бадарламасы жасалады. Оны жзеге асыру зерттелген проблеманы практикада шешуге баытталады. Саясаттанушылар мен саясаткерлер, загерлер мен басарушылар, экономистер мен бизнесмендер жне баса да социогуманитарлы бадардаы мамандар эмпириялы леуметтану зерттеулеріні нтижесінде алынатын апараттарды белсенді ттынушылар болып саналады. Сол апараттарды олдана отырып, олар здеріні практикалы жне теориялы сипаттаы ксіби мселелерін шешеді.

Наты леуметтік зерттеулер жалпы ылымдаы зерттеулерге тн кейбір элементтерді амтиды. Бл элементтерге, біріншіден, объект жатады, ол леуметтік шындыты (аиатты) бейнелейтін былыстар мен процестерден трады; екіншіден, субъект жатады, бл леуметтанушы немесе леуметтанушылар тобынан трады; шіншіден, наты міндеттерді шешуге баытталан зерттеуді масаты жатады; тртіншіден, ылыми, техникалы, йымды ралдар саяды; бесіншіден, зерттеу орытындылары жатады. леуметтануды эмпирикалы зерттеу объектісі – социум деп аталатын леуметтік шынды (социальная реальность). леуметтік шынды ымы леуметтануда екі трлі маынада олданылады. Ке маынада аландаы леуметтік шынды - оамны зі немесе оамды мір. «социум», «оам» деген ымдар синонимдер ретінде олданылады. Тар маынада аландаы леуметтік шынды дегеніміз – адамдарды ртрлі дегейдегі зара іс-рекетінен пайда болан былыстармен, процестермен тыыз байланысан оамды болмысты асиеті, бір ыры.

леуметтік зерттеуді баылауды е танымал ш лшемі – сенімділік, айтара зерттеу, задылы.

Сенімділік –зеттеу нтижелеріні айталамалы болып немесе болмауын адаалайтын мселемен байланысты. Термин кбіне леуметтік ылымдарды ымдарына (мысалы, жошылы, нсілдік ырымшылы, біліктілігін жоалту, ортодоксты діншіл) лшемдерді тиісті трде олданып немесе олданылмаанын тексеретін мселелерде олданылады. Сенімділік сіресе санды зерттеулермен кп байланысты. Санды зерттеуді жргізуші олданылан лшем траты ма, емес пе деген мселені де тексереді.

Сенімділік ымлшеміні жйелігін білдіреді. Тменде лшемні сенімділігін тексеруге атысты ш крнекті фактор берілген:

Тратылы.Бл тсінік біршама уаыт бойы лшемні траты болып тратынын тексереді, осылайша, атысушылар іріктемесіне атысты лшемні нтижесі ауытымайтынына кз жеткізеді. Демек, белгілі бір топа лшем олданып, рі арай айталап таы олданса арадаы уаытты ескере отырып нтижелерде азантай айырмашылытар болады.

Ішкі сенімділік. Осы арада арастырылатын маызды мселе – шкілді немесе индексті крсететін индикаторларды траты немесе трасыз екенін, басаша айтанда, атысушыларды кез-келген крсеткішіне берілген пайы оларды баса крсеткіштеріне берілген прайларымен байланысатыны немесе байланыспайтынын анытау.

Баылаушы аралы жйелік. Баылау жмысына жазба жргізу немесе деректі категориялар трлеріне келтіру трізді істерде біратар субъективті пайымдауларды болуы жне осындай істерге бірден кп «баылаушы» атысанда, кбінесе, оларды шешімдерінде жйелілікті болмауы орын алып жатады. Мндай нтижені кптеген мтіндерден кездестіруге болады, мысалы: мазмнды талдауда нтаспа жазбасындаы деректерді категориялара блу шешім абылдау; ажет деп табылан жадайда ашы сратарды жауабын категориялара блу немесе стандартталан баылауда баылаушыларды субъектілерді рекеттерді топтастырылуы жайлы шешім абылдау.

айтара зерттеу. Сенімділік пікірі зерттеуді таы бір лшеміне жаын – айтара зерттеу. Кей жадайларда зерттеуші басаларды жмыс нтижелерін айталауды тадап жатады. Блай етулеріне белгілі себептер де бар, мысалы, тпнса нтижелері арастырып отыран сраты баса аспектілеріне сай емес деген пікірді туындауы. айтара зерттеу жргізу шін зерттеу жмысы айталауа бейім болуы керек, басаша айтанда зерттеу жмысын айталап жргізуге ммкіндіктер арастыруы керек. Осы арада туындайтын те айын ой: егер зерттеуші з ойын ерекше ашып крсетпеген болса, айталау жмысын жргізу ммкін емес. Сонымен атар тжырымдаманы сенімділігін баалау шін осы баалау баса біреулер тарапынан берілеуі тиіс. айталама олданылады.

Задылы. Задылы – белгілі бір ымды тсіндіруде олданылан крсеткіш (немесе крсеткіштер тобы) дл сол ымды лшеуге, тсіндіруге арналаны тексереді. Задылыты бірнеше жолдары бар: дербес задылы; бсекелік задылыы; болжамды задылы; рылымды задылы;

конвергентті задылы. Задылыты трлері:

лшем задылыы. лшем задылыы е алдымен санды зерттеуде жне леуметтік ылыми ымдарды баалауа арналан зерттеулерде олданылады.лшем задылыы кбіне сындарлы лшемдер деп аталады. Шын мнінде, ымды алыптастыран лшем іс жзінде сол маынада сйкес келеді ме, тура сол маынаны тсінігін береді ме деген сра туындайды.

Ішкі задылы. Ішкі задылы негізінде себептік байланыса атысты мселелерді арастырады. Ішкі задылы бір немесе бірнеше айнымалылар арасында себептік байланыс орытындысыны исынды болуы немесе болмауына атысты сратарды талылайды.

Сырты задылы. Сырты задылы зерттеу нтижелеріні айын зерттеу мен мнмтінен тыс пайда болып немесе болмауымен атысты сратарды арастырады.

Экологиялы задылы. Экологиялы задылы леуметтік ылыми нтижелер адамдарды кнделікті мірінде, табии леуметтік бадарларында олданылып немесе олданылмайтыныны жайлы сратарды арастырады.