Леуметтік зерттеуді басты кезедерін сипаттаыз. Наты бірізділікті саталуы міндетті ме крсетііз.

Негізгі кезедері:

Жалпы зерттеу бадарламасын растыру (масат- міндетін жазасыдар);

Мселесін анытау – эмпирикалы баылау жргізу. Басты масаты – зерттелетін объект туралы апарат жинау;

орытынды – нтижелерді деу талдау жне жинатап, сыныс жасау жне олданылан дістерді тиімділігін баалау.

Зерттеу жмысын бастау шін оны бірінші кезеінде дайынды жмыстары ола алынады, леуметтанулы зерттеуді бадарламасын зірлеу жмыстары басталады. ылыми ізденісті жолдарын крсететін жне дістеме шарттарын амтитын жаттарды зерттеу бадарламасы деп атайды. Бадарлама діснамалы, дістемелік, зерттеуді йымдастырутарауларынан трады.

- діснамалы тараудапроблема жне оны тжырымы, зерттеу масаттары аныталып, міндеттері белгіленеді, объектісі мен пні айындалады, зерттеуде олданылатын негізгі ымдары аныталады, кземел (гипотеза) рылады;

- дістемелік таруындазерттеуге тсетін адамдарды срыптау негізделеді, мліметтерді жинатау жне оларды деу жне талдау дістері белгіленуі тиіс;

- зерттеуді йымдастырутарауында зерттеушілерді жалпы саны жне оларды арасындаы ебек блінісі, зерттеуді мерзімі, реті т.б. крсетіледі. Бадарламаны атаратын міндетін оны осы ш тарауында амтылан мселелер анытайтын болады.

леуметтану зерттеуіні нтижесін деу, талдау жне орыту бірнеше кезеді амтиды. Бірінші кезеде эмпирикалы міндеттерді жйеге келтіру, диаграммалар, схемалар, кестелер, т.б. растыру жзеге асырылады. Екінші кезеде алынан апараттарды топтастыру, яни оларды белгілі бір белгілеріне, проблемаларына, сратарына, т.б. арап жинатау орындалады. шінші кезеде былыстарды суреттеу негізінде алынан апараттарды топтастыру жргізіледі. Тртінші кезеде теориялы типологиялау ісі атарылады.

Наты бірізділікті саталуы, яки саталмауын з ойларымен жазыдар!

Леуметтік зерттеуді діснамалары мен бадарламаларына анытама берііз жне эмпирикалы зерттеу процесіндегі маынасын анытаыз.

леуметтік зерттеуді теориялы жне эмпириялы («эмпирия» - грек сзі, «тжірибе» деген маына береді) типтері бар. Тжірибелік зерттеу іргелі жне олданбалыболып екіге блінеді. Іргелі леуметтік зерттеуді басты масаттарыны бірі зерттеліп аралатын пн жніндегі ылыми тсінікті жетілдіру мен дамыту болып саналады. олданбалы зерттеу наты бір леуметтік проблеманы шешуге арналады.

олданбалы зерттеуді социоинженерлік сипатта болуы оны теориялы зерттеуден айырмашылыы бар екендігін де ашып крсетеді. йткені соны нтижесінде рекет етуді наты бадарламасы жасалады. Оны жзеге асыру зерттелген проблеманы практикада шешуге баытталады. Саясаттанушылар мен саясаткерлер, загерлер мен басарушылар, экономистер мен бизнесмендер жне баса да социогуманитарлы бадардаы мамандар эмпириялы леуметтану зерттеулеріні нтижесінде алынатын апараттарды белсенді ттынушылар болып саналады. Сол апараттарды олдана отырып, олар здеріні практикалы жне теориялы сипаттаы ксіби мселелерін шешеді.

Наты леуметтік зерттеулер жалпы ылымдаы зерттеулерге тн кейбір элементтерді амтиды. Бл элементтерге, біріншіден, объект жатады, ол леуметтік шындыты (аиатты) бейнелейтін былыстар мен процестерден трады; екіншіден, субъект жатады, бл леуметтанушы немесе леуметтанушылар тобынан трады; шіншіден, наты міндеттерді шешуге баытталан зерттеуді масаты жатады; тртіншіден, ылыми, техникалы, йымды ралдар саяды; бесіншіден, зерттеу орытындылары жатады.

леуметтанулы зерттеуді мні, кезедері жне бадарламасы.оамда болып жатан леуметтік былыстарды, процестерді жете тсіну, жан-жаты тсіну наты фактілерді жинаумен, талдаумен байланысты. Бл леуметтанулы зерттеулерде олданылатын арнайы кешенді дістерді кмегімен жзеге асады. Наты леуметтанулы зерттеуді масаты леуметтік процестерді, оларды даму задылытарын, наты крініс беруін тереірек зерттеу болып табылады. Эмпирикалы леуметтану процестер мен былыстарды мнін теориялы трыдан тануды, зерттеуді толытыра тседі. Бл оамдаы леуметтік шындыты тсінуге ммкіндік береді. Сол себепті эмпирикалы талдау теориялы білімні бастау кзі жне негізі болып табылады.

Бгінгі кнні назар аударарлы леуметтік былыстар трысында жаа білім алуа баытталан ызмет трін леуметтану ылымыны зерттеуідеп атайды. леуметтік былыса ндірістегі жадай, айсыбір мселелер жніндегі оамды пікір жатады.Мндай былыстарды зерттеу нтижесінде оларды пайда болу себептері жнінде жаа апарат алынады. ылыми ізденіске кіріспестен брын нені зерттейміз, кімдерден апараталамыз, зерттеуді ай жерде ткіземіз жне т.б. осындай сауалдара жауап зірлеуіміз керек. Осыан орай зерттеу жмысыны бірінші кезеінде оны бадарламасы мен дістерідайындалады. ылыми ізденісті бкіл процесін йымдастыру алдын-ала мият ойластырылады, срыптау (кімдер зерттеледі?) белгіленеді. Екінші кезеінде адамдарды сол мселе жніндегі пікірлерін анытайтын апарат жинаталады. шінші кезеде алынан апарат олмен немесе машинамен деуден ткізіледі. Тртінші кезеде алынан апарата ылыми талдау жасалады. Бесінші кезеде алынан апарат орытындыланып, соны нтижесіне орай шешім абылданады. Зерттеу жмысыны барлы кезедері зерттелетін процестер мен былыстар жнінде аиатты анытайтын мліметтер алу масатына баындырыландытан олар бір-бірімен те тыыз байланыста болады.

- зерттеуді йымдастырутарауында зерттеушілерді жалпы саны жне оларды арасындаы ебек блінісі, зерттеуді мерзімі, реті, т.б. крсетіледі. Бадарламаны атаратын міндетін оны осы ш тарауында амтылан мселелер анытайтын болады.

Бадарламаны зірлеу зерттеу проблемасын анытаудан басталады. Шешім дайындау масатында жедел талдауды талап ететін жадайды леуметтік проблемадеп атайды.

леуметтануда леуметтік проблемалар бес белгісіне арай топтастырылады: 1) зерттеуді масатына орай; 2) проблеманы ала арай алып жрушілерге сйкес; 3) проблеманы таралу клеміне арай; 4) арама-айшылыты рекет ету уаытына арай; 5) оны тередік дегейіне байланысты.

Жиналан апараттарды талдап, орытындылауды нтижесінде зерттеуге ылыми баа беріліп, проблеманы шешуге сыныстар жасалынады, ылыми есеп беріледі. Зерттеуді орытындысы бойынша жасалатын есеп беруді рылымы кбіне-кп негізгі ымдарды рекетіне сйкес келеді. Алайда, зерттеуші бл жатты дайындау кезінде индукцияа бой алдырады. Есепті тарауларыны саны детте зерттеу бадарламасында крсетілген кземелді санына дл келеді, жауап е алдымен басты кземелдіге беріледі. детте есеп беруді бірінші тарауында зерттелетін леуметтік мселені зектілігі, зерттеу параметрлеріні (срыптау, апарат жинау дістері, зерттеуге атысушылар саны, жмысты жргізу мерзімі жне т.б.) сипаттамасы ысаша баяндалады. Екінші тарауда зерттеу объектісіне леуметтік-демографиялы белгілері бойынша (жынысы, жасы, білімі, т.б.) сипаттама береді. Бдан кейінгі тараулар бадарламада сынылан кземелдерге жауаптар іздестіруді амтиды. Есеп беру тараулары ажет болан жадайда параграфтара блінуі ммкін. рбір тарау немесе тіптен рбір параграфты тйінмен (орытындымен) аятау те орынды саналады. Жалпы орытындылара негізделген есепті орытындысын практикалы сыныстар трінде жазан дрыс. Есеп беру 30-40 немесе 200-300 бетке жазылуы ммкін. Ол материялды клеміне, зерттеуді масаттары мен міндеттеріне байланысты. Есеп беруді осымшасы зерттеуді бкіл методологиялы жне дістемелік жаттарынан трады: бадарлама, жоспар, ралдар, нсаулар жне т.б. Сонымен атар, осымшаа кбіне-кп таблицалар, графиктер, жеке з пікірлері, есепке кірмеген ашы сратара айтарылан жауаптар енгізіледі. Себебі бл жатты мліметтері, жауаптары жаа зерттеу бадарламасын дайындауда пайдалануы ммкін.

Содан кейін леуметтану зерттеуіні орытындысын практикаа енгізу процесі басталады. Зерттеу нтижелерін практикаа енгізуді р трлі формалары мен дістері бар, олара: практикалы сыныстар жасау, зерттеуді орытындысын жариялау, алымдарды радио мен теледидардан сйлеуі, зерттеушілерді басшылы органдары шін жаттар мен материалдарды жобаларын дайындауа атысуы, ылыми-практикалы конференциялар, семинарлар, симпозиумдар ткізу жатады.