Леуметтік зерттеудегі сапалы жне санды зерттеу дістерін салыстырыыз
Сапалы дістер (этнографикалы, жергілікті микросоциум талдау ретіндегі тарихи зерттеу жргізу дісі, оиалар зерттеу дісі, биографиялы діс, нарративті (баяндау) дісі ) – мліметтерді интерпретациялау(талдау) маынасы. Сапалы дістрер олдану барысында бастапы мліметтерді алу мен мазмнды талдау кезедері арасында нысандандырылан математикалы операциялар тйіні болмайды.Ол ке трде танымал жне олдабалы мліметтерді статистикалы деу дісі болып келеді.
Алайда, сапалы дістер з атарына апарат жинатайтын жне дейтін санды дістер трлері кіреді. Мысалы, жат-талдау, баылау, схбат.
Маызды шешім абылдау стінде берілген варианттарды ішінен е жасы рі наты баыт тадау шін «шешім аашы» жне «масат аашы» олданылады. Олар шешім абылдайтын мселелерді сипаттайтын схемалардан трады. Масаттарды рылымды схемасын кесте немесе графикалы тсілдер арылы кре аламыз. Графикалы тсіл кестеге араада бірнеше артышылытарымен ерекшелінеді: біріншіден, апараттарды немді трде дей алады; екіншіден, дамыту алгоритм жедел трде руа болады; шіншіден, графикалы тсіл те крнекті болып келеді. «Масат аашы» е тадамалы альтернатив сынуа жне растырылатын жйелерді жне оларды арасындаы байланысты баалау ммкіндік береді.
Д.С.Клементьев байап кеткендей, леуметтік зерттеулер сапалы дістерді тиімді орындалуы тек этикалы нормаларды леуметтік факторлара араанда басымыра боан кезінде ана іс жзіне асады. Онымен оса басару ортасында істі шындыы жайлы туралы сратарына жауап берген кезінде, наты апараттар (эмпирикалы мліметтер) жинау барысында зерттеу былысыны сипаттамаларына жгінгенде, леуметтанушы жалпы абыданан «парасатты маынаа», «деттегі логикаа» немесе діни жне саяси авторитеттерді апелляцияларына сйенбеуі ажет. Тест ру барысында леуметтанушы тек басаруды ана емес, онымен бірге манипуляцияны кздеуге баытталан брмалаушылытардан бас тартуы ажет. леуметтанушыа арналан таы да бір негіз болатын норма ол – адалды. Бл егер де зерттеуші анааттандырмацтын зерттеу нтижелерін крсету кезінде пиясыз, серлеусіз наты адал айтуын білдіреді. Сонымен бірге адалдыа деген талаптар іске атысты жаттаманы толы трде беруді осады. Зерттеу нтижелері мен дістерді баалайтын сынаушылар олданатын апараттара жауапкершілікті з мойнына алу міндетті. Ол апаратты брмалаудан орауа жне алан орытындылара деген сенімсіздіктергі жоюа лкен лес осады.
Санды дістер. леуметтік былыстар мен процестерді санды трде зерттеу арнайы тсілдер мен ралдар пайдалану арылы іске асырылады. Олар: баылау (осылан жне осылмаан), сралнама, схбат, сауалнама, жаттарды талдау, эксперимент (басарылатын жне басарылмайтын).
Баылау табии ылымны классикалы тсілі ретінде арнайы йымдастырылан зерттелін объектіні тйсіктерін зерттеуден трады. Баылау мына негіздерден трады: объектіні сипаттамаларын анытау, баылау масаты мен міндеттері, баылау жргізу трін тадау, баылауды бадарламасы мен процедурасын растыру, баылау параметрлерін орнату, нтижелерді орындайтын техникалы растыру, нтижелер мен орытындыларды талдау. осылмаан баылау барысында баылаушы мен зерттеу объектісі арасындаы зара рекеттестік минимума тежеледі. Ал осылан баылауда баылаушы баыланатын процеске атысушы ретінде кіреді, яни зерттеуді тжірибелік масатында зіді байатпауа тырысады, біра зерттелетін объектімен максимум рекеттестікке барады. Тжірибеде ол баса зерттеу тсілдерімен йлестіріледі.
Санды дістер деп жабы типті рылымды сратарды пайдалану арылы р трлі пікір срау жргізуді айтады. Санды діс - азіргі математика мен есептеуші техниканы жетістіктерін пайдалана отырып, леуметтанулы млімет жинатауда олданылатын дістер, тсілдер, процедуралар жиынтыы. Сапалы талдаулармен тыыз байланыста болады. Саясатта, леуметтік басаруда іс жзінде леуметтанулы білімді олдана отырып, статистикалы жне динамикалы задылытарды тере зерттеуде маызды рл атарады
Санды зерттеулерді ерекшелігі: «анша» деген сраа жауап алуа ммкіндігі, зерттеліп жатан параметрлерді таралуын баалауды ммкін етеді, сонымен атар, оларды клемін де: нарытаы лесін, белгілілігін жне т.б.
Санды зерттеу дісіні артышылыы:
Зерттеу объектіліерін лкен клемде амту (респонденттер, орындар жне т.б.). біра та ол жеткізуге иын тсетін сегментерді (мысалы, жоара/тменгі абаттаы халы) дстр бойынша сапалы зерттеу дісін пайдаланады (case study)
Срау атысушыларыны анонимді алу ммкіндігі бар. Санды срауды ткізуге арналан сауалнама анонимді сипатта болуы ммкін. Санды срау ткізу кезінде интервьюер респондентті аты-жнін, оны мекен-жайы мен телефонын біледі, бл з алдына интервьюерлерді жмыстарын сапалы тексеру жргізуге жадай туызады.
Крнекті материалдарды пайдалануа болады (карточкалар, фотосуреттер, жарнама плакттары жне т.б.).
Санды зерттеулерді трлері
ртрлі форматтаы алашы апаратты жинауа ммкіндік беретін санды зерттеулерді бірнеше трлері бар:
- Жеке срау
- Кшеде жргізілетін интервью
- Сатып алу орындарындаы интервью
- Птерлік интервью (іріктеуді максималды репрезентативтілігін аматамасыз ете алатын боландытан, е ке тараан діс болып табылады)
Іріктеу мен сауалнама
Респонденттерді іріктеу процессі те маызды болып табылады. Репрезентативті іріктеу кезінде респонденттерді іздеу белгілі адам бойынша кездейсоты жолмен жргізіледі. Мысалы, р бесінші птер срауа атысады, птерде кімні туан кні срау ткізу кніне сай келген адама ана сратар ойылады (бл діс кездейсотыты амтаммасыз етеді).
Масатты іріктеуде, респонденттер арнайы дайындалан квоталар бойынша срастырылады (мысалы, айына сн салонына бірден жиірек баратын, 30-40 жастаа йелдер). Жыл аымындаы жалпы Республикалы статистика негізінде дайындалан квоталы жоспарлар р интервьюерлерге беріледі (мини-модель дайындалады, мысалы, алалы йелдері).
Бір жобаны шеберінде сралатын респонденттерді клемі, масатты нарыты масштабына байланысты. Ол 300-ден 2000 адама дейін згеріп трады. Срауа, респонденттерді аз клемде атысуы, алынатын мліметті дрыстыына кері серін тигізуі ммкін, демек, зерттеу нтижелеріні негізінде абылданан маркетингтік шешімдерді длдігіне кмн тууы аиат.
Санды зерттеуді ткізу шін сауалнамаа жинаталан сратар тізімі дайындалады. Сауалнама зінде жабы сратар (сынылан варианттарыны ішінен жауап беруді талап ететді) ана емес, ашы сратарды да кіргізеді (респодентті ашы жне толы жауап беруін жорамалдайды).
Санды зерттеуді ткізуде сауалнама мен іріктеуді дайындау мселесі те маызды болып табылады. Санды мліметтерді жинауды жартылай табысты болуына дрыс растырылан сауалнама мен дрыс іріктелген респонденттер амтамасыз етеді.
Сапалы дісапаратты сапалы сипаттау жне оны стандартты емес трде жинау арылы жргізіледі. Бл діс баылау, тередетілген схбат, фокус-топтар, бейнежурналдар жне гімелер олдануа негізделген.
Сапалы зерттеулер зіне, алашы деректерден жиналан мліметтерді жинау мен талдауды амтиды. Сапалы зерттеуді ке тараан дістеріне фокус-тобы мен тередік схбат дістері жатады. Олар адамдар мінез-лыны санды емес, сапалы сипаттамасын анытауа баытталан.Егер санды зерттеу трі «анша?» деген сраа жауап берсе, сапалы зерттеуді олданан кезде, біз «неге?» деген сраа жауап алу ммкіндігіміз болады. Сапалы зерттеу бірінші кезекте зерттеліп жатан праблемады бар, р трлілік пікірлерді жинауа ммкіндік береді.
Соншалыты сирек болып крінбесе де, зерттеушілерге бар пікірлерді бкіл спекторын жинатап алса ана сапалы зерттеу берік жне толы болып саналады.
Сапалы зерттеу дісіні трлері:
1. "Фокус" дісі
2. "Мселелі дгелек" дісі
3. "дельфи" дісі
4. "Миа шабуыл" дісі
5. "БОУ" дісі
6. "Кейс стади" дісі