Мектеп жасына дейінгі балалара арналан лтты ойындарды топтау, жйелеу.

лтты ойындарыны ел арасында ке тарауыны арасында бір ойынны р жерде ртрлі тртіппен ойнауы жне оларды аттарыны ртрлі болып келуі жиі кездеседі. Осы жадайды ескере келіп ойындарды жйелеу, топтау жне атау беру мселесі шыады, олай болмаан жадайда ойындарды тжірибелік трыдан олдану, ережесін айындау ммкін болмайды.

лтты ойындарды жйелеу, топтау ісімен алымдар кптеп шылдануда. лтты ойындарды жйелеуге байланысты жазылан ебектерге з таы бір крделі мселе ойынны атауына байланысты, оан себеп бір ойын тріні азастанны р жерінде ртрлі атпен аталуы. Осыан байланысты бір ойын тріне нерлым дл атау беру арылы ойынны бір трін алыптастыру.

Халы ойындарын азіргі заманы жйелеуде алымдар ртрлі жолдар мен кзарастар сынады. Мысалы Б.Ттенаев аза халыны лтты халы ойындарын екі лкен топа блген жн деген пікір айтады. Оны біріншісі салт-трмыс негізінде пайда болан лтты ойындар, екінші жастар ойындары мен имыл-озалыс ойындары [1].

лты ойындар классификациясына кіл блген ылым Т.Ж. Саындыов халы ойындарын спортты жаттыулармен штастыра отырып он топа бліп, натылай олара:

1) ойыншытармен ойналатын ойындар;

2) латыру, жгіру жне секіру элементтері бар лтты ойындар;

3) крес жне арсыласу элементібар лтты ойындар;

4) кзді байлап ойнайтын лтты ойындар;

5) дала кеістігінде ойнайтын лтты ойындар;

6) суда ойналатын лтты ойындар;

7) скери-нерлік элементі бар лтты ойындар;

8) столдаойналатын ойындар;

9) ат-спортына атысты лты ойындар;

10) атракционды ойындар;

Дене трбиесі жне спорт йлесімді жан-жаты адам трбиелеуге баыттаан. Бл міндеті шешуге лтты, хала интернационалды трбиені барлы дістерімен ралдары баытталан.

лтты негізбен, сана сезімме,лтты пікірмен байланысты лтты спорт мдделері, бл дегенііз лкен спорт саласына тартылан, лтты эготстік сезімдерден жоары тан, азіргі оамда мір сретін обьективтік шындыты тсінуге зін мжбр ете алатын белгілі бір лт кілдеріні соншалыты бір дегейге ктерілгенкрсеткіштер болып табылады.

Дене шынытыру-спорт ойындарын екіге блген:

v жедел имыл денешынытыру-спорт ойындары:

v баяу имыл денешынытыру-спорт ойындары.

Жедел имыл денешынытыру-спорт ойындары зат олданылып ойналатын ойындар болып блінеді оны таы да тртке блген:

Ø атпен ойналатын жедел имыл ойындар;

Ø ата байланысты емес жедел имыл ойындар;

Ø допен ойналытан ойындар;

Ø сйекпен ойналатын ойындар.

Бны ішіндегі бастауыш сыныптарда топ ойын трлері атпен ойналатын жедел имыл ойындар, ата байланысты емес жедел имыл ойындар, допен ойналытан ойындар бірігіп-дене кбастауыш сыныптардаін сомдап, адам азаларын шыдап, дене саламатылыын арттыруанегізделген ойндар деп жекелеген.

Ал сйекпен ойналтан ойындарды зін екіге блген:

1) асыпен ойналатын ойындар ,

2) сйекпен тнде ойналатын ойындар.

Бастауыш сыныптарда ойлау арылы орындалатын ойындарды трке блген:

ü логикалы оймен математикалы сызбалара негізделген ойындар. Оны ары арай: зі–ойша санауа, ауызша есеп, амалдара олдануа, ойлауды дамытуа негізделген ойындар;

ü тез ойлау жедел шешімді талап ететін ойындар;

ü феласофиялы ой жйенідамытуа негізделген ойындар деп атап оны аыл-ойды шыдауа арналан ойындар деп топтаан.,

ü абстракциялыойлау мен тіл дамытуа негізделген ойындар деп топтаан ойындарды зін жануарлара байланысты абстракциялы ойды реттеп жйелейтін ойындардеп келтірген. Трт ойын топтары да аыл-ойды шыдауа дние танымды дамытуа арналан ойындар деп топталып, тйінделген [2].

Біз з зерттеуімізде азаты лтты ойындарын дене трбиесі сабаындаы жгіру, секіру, тепе-тедік сатау, ебектеу, рмелеу имыл-озалыс, латыру жне аып алу, жалпы даму жатыулары бойынша жеке-жеке бліп, оушыларды азасын шынытыру барысындаы сабаты ызыты рі пайдыалы ткізуді кздедік.

Мектеп жасындаы оушылара ажетті лты ойындарды топтау барысында ойынны мазмны мен орындалысы, ойын таырыбы, оны озалыс ызметі мен ережесін мегеру ажет. Себебі осы лтты ойынны мазмны оны трбиелік маызын анытап, баланы ойын имылын аншалыты абылдайтынын крсетеді. Ойын мазмнынан имыл-озалыс тапсырмасын аншалыты йымдасып орындаланы крінеді.

лтты ойындарды ел арасында ке тарауыны арасында бір ойынны р жерде ртрлі тртіппен ойналуы жне оларды аттарыны ртрлі болып келуі жиі кездеседі. Осы жадайды ескере келіп ойындарды жйелеу, топтау жне атау беру мселесі шыады. Топталып, жйеленбеген ойындарды тжірибелік трыдан олдану ережесін айындау ммкін болмайды.

лтты ойындарды жйелеу, топтау ісімен алымдар кптен шылдануда. Біз тменде осы кнге лтты ойындарды жйелеуге байланысты жазылан ебектерге тотала отырып з тарапымыздан ойындарды жйелеуді жаа жолын сынды, ондаы масатымыз лтты ойындарды мегеру, оны лтты ерекшелігін мейілінше ашып крсетуге сптігі болсын деген масатты станды (1-сурет).

Оушылар ойын ережесіне сйкес ойынны мазмнды сюжетіне сйкес озалысты тотатады немесе имылын згертеді. Сюжетті ойына атысушылар имыл трлерін жиі айталауын детке айналдыранда ана лтты ойындарды мегеру з нтижесін береді.

Мазмнды сюжетті озалмалы лтты ойындарды бір ерекшелігі оушылара сомдалан бейне кейпіндегі ойындарды барлы ойыншылара бірдей атысты ереже арылы орындату естерінде жасы саталады. Мазмнды сюжеттік ойындара негізінен топты раммен ойналады. Ойыншылар саны ртрлі болып келеді жне ойынды жылды р мезгілінде ойнауа болады.

Мазмнды сюжеттік ойындарды пайдасы оушылар адарды, старды, заттарды бейнелеп йренеді. Оушыларды имыл-озалыс рекеттері бір-бірімен тыыз байланысты болып келеді.