Мгілік ел» идеясындаы отбасы институтын дамытуды менталды саяси тетіктері

2.«Мгілік ел» идеясы жне конфессияаралы толеранттылы

 

Елбасымыз Нрслтан бішлы Назарбаев зіні халыа жыл сайыны Жолдауында «азастанды жол», «Жалпыа орта ебек оамы», «Мгілік ел» секілді тйінді тжырымдар арылы халымызды ерікжігерін дамуды дара жолына баыттайтын бірегей бадарламалар сынаны млім. Дегенмен, елдігімізді негізгі тірегі болан, азастан халыны басым блігін стайтын мемлекет рушы лт - аза лтыны тйіткілді мселелеріне лытау схбаты біршама аныыра жауап берген секілді. «Мгілік ел» - азастан халын йыстырушы идея. «лттымемлекеттік идеологияны оамны барлы мшелерін, сіресе, р трлі леуметтік, этникалы жне саяси топтарды біріктіруде, билік пен халыты бір-біріне жаындастыруда маызы айрыша. лы тарихымыз крсеткендей, андай идеологиялы жйе болмасын ол бірттас болан жадайда ана оам з ттастыын сатайды. Бір оамда ртрлі идеологиялы жйені атар орнауы оамды ыдыратып ана оймай, сз жо,мемлекетті идеологиялы айшылыы нтижесінде рдыма кетуіне себепкер болатындыын да тарих крсетті». Елбасыны лытау тріндегі схбаты «азастан жолы - 2050: бір масат, бір мдде, бір болаша» атты стратегиясымен тыыз байланысты. Жолдауда Президентті жалпылтты идеясы - болаша табыстарды негізі екені баса айтылды. Ал е бастысы - елімізді рухын ктеретін, лы масаттара жеткізетін «Мгілік ел» лтты идеясы жарияланды. «Мгілік ел» идеясы - елімізді з масатына талай дуір сынынан сріндірмей жеткізетін тырлы идея. Осыны барлыы дамыан 30 елді атарына кіруімізге жаа серпін беретіні сзсіз. Елбасы ктеріп отыран «Мгілік ел» идеясы бл брыны заманнан бері ата-бабаларымызды асаан арманы болатын, осы арманды біз бгінгі аза еліні жастары аиата айналдыруымыз керек. Ол шін рине кптеген ебекті, талмай тек ала арай анат ауды ажет етеді.

Елбасы Жолдауында мірді баа жетпес ндылыы – балаа, бала трбиесіне, болашаына кп кіл бліп отыр. Отбасы, ке мен бала, бала мен ана мселесіне – «Бала трбиелеу - болашаа лкен инвестиция» деуінде лкен мн жатыр. Бны барлыы лтты ндылытарды сатап, дамытуа баытталан рекет. Адамзат зіні байыры ндылытарынан ажырамауы шін ат салысып, адамдарды ізгілік пен аморлыа шаыруы кілге онымды. Отаасыны серігі отанасы демекші Елбасы Жолдауында леуметтегі йел адамны рлі, оны келешегі жнінде айтылан. йел адам е алдымен - ана. Ал ана - отбасы, мемлекет шамшыраы. ыз баланы – лтты дстрде трбиелеп, рметтеу керектігін, оны зорлы – зомбылытан сатау, замана сай білім алып, кейін ызмет етуіне ылы екендігі айтылан. Баланы жалыз трбиелеп жатан аналара кмек крсету, олар шін икемді ебек трлерін алыптастырып, йде жмыс жасауларына жадай туызу перспективасы уантады. Халымыз ежелден жаняда з рпаын адамгершілікке, инабаттылыа, ізгілікке, имандылыа трбиелеуді е басты масат санаан. Сондытан атабабамыз кшіп-онып жріп - а рпа амын жеп оны болашаына жеткілікті мн берген. «Жеті Жарыдан» бастап ата-салт, дет-рпымыз бан дейінгі талай рпа шін тедесі жо, трбиелік маызы зор адамгершілік кодексіміз бар. лтты салт-дстрлер белгілі бір халыты адамгершілік асиеттерін, мінез-лытарын, рухани жне материалды болмысын алыптастыра алады. Бгінге келіп жеткен аза салт-дстрлерлерінен негелік асиеттер, дет-рып, жн-жоралы, т.б. аза халыны асан даналыы мен ажайып зердесі, аыл-парасаты аны крінеді. азаты аыл-ой дамуыны дегейін крсететін, болмысыны зіндік бейнесі болатын рухани материалды зіне біріктіре алан аза салтдстрлеріні лтты дниетаным мен кзарасын алыптастыруда рпаты трбиелеуде атаратын ызметі зор екені даусыз. аза халыны кптеген салт-дстрлерін топтауа болады. Авторларды басым кпшілігі оларды ш лкен топа бледі: бала трбиесіне байланысты салт-дстрлер; трмыс салт-дстрлері; леуметтік – мдени салт-дстрлер. азаты ойшылы, алым Ш.Улиханов халыты салт - дстрі мен рпын дниеге кзарас ретінде баалап тиісті талаптарын орындауда ерекше крсеткен болатын. рпа трбиесі – бгінгі оама лайыты азаматтар трбиелеу крделі мселелерді бірінен саналатын, лкен жауапкершілікті, жан-жатылыты талап ететін процесс. Осыан байланысты оамны лкен згерістер мен жаалытара толы кезеінде болаша азаматтара білім мен трбие беру мекемелеріні алдында жауапты міндет тр. Бгінгі трбиені басты міндеті – адамзат мдениетіні сан асырлы ркениеттік жетістіктері мен лтты рухани, мдени байлытарды кіріктіре отырып мегерту, сйтіп сіресе жастарды нарыты экономикаа бейімделген, мірге икемделген жан-жаты жетілген, абілетті, кез келген ттиыл жадайлардан жол тауып шыа алатын ынталы да іскер, табанды да талантты патриот, з Отанын сйетін азамат етіп трбиелеу болып отыр. азаты тыш аартушы – педагогы Ы. Алтынсарин : «Халы шін ызмет ететін білімді адамдарды атарын кбейту арылы аза оамыны мешеулігін жоюа болады деп есептеп, жастарды оытып – трбиелеу ісінен арты ешнрсе жо», - деп ой тйіндеген еді. азаты ХХ . ірі тлаларыны бірі Мажан Жмабаев бала трбиесіндегі лтты психологияны алыптастыру, халы педагогикасыны негізінде оу-трбие жмысын жргізу ажеттілігін басты назарда стау керек екендігін айтып «р трбиешіні олданатын жолы – лттрбиесі», - лкен деген тжырым жасайды. лт трбиесіні балаа берері е алдымен адамгершілік, ар-ят, кішіпейілділік. Сондытан «... рбір лтты баласы з лтыны арасында, з лты шін ызмет ылатын боландытан, трбиеші баланы сол лт трбиесімен трбиелеуге міндетті...», - дейді Мажан Жмабаев. азіргі кезде лтты трбиені мсылманды моделі деген аида шыып жр. Мсылманды гуманизм идеясыны дамуына тедік, туысты пен бостанды принциптерін негіздеуде. леуметтік, адам ын орау идеялары ислам тарапынан ой мен сз бостандыыны кепілі ретінде арастырылады.Бл баытта да дініміз имандылы, адамгершілік, айырымдылы жне т.б. асиеттерді алыптастыруа ыпалын трбие процесіне пайдаланан жн. Бгінгі бкіл лемдік жаандану заманында азаты л-ыздарында батысты мір салтына, оларды мдениетіне шектен тыс еліктеушілік бар. Біз осы «Мгілік ел» идеясын жзеге асыру шін, алдымен осыны ола алуымыз керек. р баланы ата-ана лтты ндылытар шеберінде трбиелесе, оны р адамын дрыс баыта баыттап отырса, ерте з еліні патриоты, адамгершілік асиеттері басым,халы шін ызмет жасайтын, мгі кк туымызды ккке желбірететін рпатар сіп нбек. темова .Т. зіні монографиясында отбасы трбиесіні дамуын тарихи деректер негізінде арастыран. Трбие оамды-леуметтік жадайлармен байланыстырылып, сол асырларда мір срген шыысты лы ламалыры л-Фараби, Махмт ашари, Кейкуас жне орыт жырларындаы отбасылы тлім-трбие мселелері зара байланыстылыта зерттелген. ламалар ебектерінде отбасы трбиесіне деген кзарастары жне оны йымдастырудаы негізгі тжырымдамалары ашып крсетіледі. орытындыа келетін болса, біз отбасы институтындаы лтты ндылытарды менталды негіздерін лытап, ылыми негіздеп, жаандану заманындаы дадарыс ахуалында тран дамыан елдердегі отбасы арым-атынасын оалтуа экспортты леует ретінде сына аламыз. Бл трыда Елбасы Н. Назарбаевты идеялары лтты лемге танытып, мойындататын менталды саяси тетіктер болып отыр.

азастан Республикасындаы толеранттылы пен конфессияаралы келісім мемлекетті бірттастыыны кажетті шарттарыны бірі болып табылады. ртрлі лттарды кілдері мен діни топтарды бейбіт мір сруі мемлекетті саясаты мен азастанды билікті тжірибесіне байланысты.

Бізді мемлекетті «ркениетті иылысы» деп бекер айтпаан. азастан – ислам, христианды, буддизм сияты ірі лемдік діндерді арасындаы шекара болып табылады. асырлар бойы азастан жерінде ртрлі лттарды кілдері бірге трып ебектенген. азастан жері 130-дан астам лт кілдері мен ртрлі дін станушыларды туан йіндей болып кетті.

азастанда лыстар мен конфессияларды рылымды диалогы елдегі бейбітшілік пен тратылыа ол жеткізу жолдарыны негіздеріні бірі болып табылады. Кплтты жне кпконфессионалды оамда демократиялы, зайырлы мемлекетті аидаларын олдану ажет.

Туелсіздік жылдарында азастанда лтаралы жне конфессияаралы келісімді ныайту мен сатауындаы зіндік лгісі рылды. азастандаы толеранттылы аидасы саяси мдениетті ережесі болып ана оймай, демократиялы мемлекетті рудаы басты аидаларыны бірі болып табылады. аза халыны кпасырлы мдениетінде йлесімді атар мір сру, адамдарды мінез-лыны табии мірлік аидасы алыпты болып келеді.

азіргі тада мемлекеттік саясатты негізгі аидаларына барлы лт кілдері мен конфессияаралы топтара те ытар сыну, сонымен атар діни йымдар мен оларды мдени орталытарына мір мру шін олайлы жадай ру болып табылады. Туелсіз азастаннны за шыарушылы актілері ыты базаны рды, оны негізінде барлы азаматтарды саяси жне азаматты ауымдастыы жатады, этникалы жне діни тиістілігіне арамастан те ытар мен бостандытарды амтамасыз етеді. Осы аидаыны негізінде лемдік ауымдасты жаынан жоары бааа ие болан этникаралы мемлекетті саясаты рылады.

Мемлекет басшылыыны конфессияаралы келісімді тек азастанда ана емес, бкіл лемде ныайту саласындаы айтарлытай масатыны длелі ретінде, Астана аласында азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты траалыымен ткізілетін лемдік жне дстрлі діндер кшбасшыларыны Съезін айтуа болады. Астаналы форумда дін тту бостандыы, халыаралы ауіпсіздікті ныайтудаы діни кшбасшыларыны рлі мен шиеленістерді бейбіт жолмен шешудегі лемдік діндерді кштеріні беріктірлуі мселелеті талыланады.

лемдік жне дстрлі діндер кшбасшыларыны Съезі азастанны конфессияаралы саясатыны лемдік дегейде экстраполяцияланан логикалы жаласын тапты. Конфессияаралы келісімні бірегей лгісін ран бізді мемлекет, бгінгі тада кршілік жне ауіпсіздік идеяларын жылжыту, лтаралы жне дінаралы диалогты жалпы лемдік тжырымдамасын шыаруа тырысады.

Еске сала кетейік, лемдік жне дстрлі діндер басшыларыны тыш Съезі 2003 жылы азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты бастамасымен шаырылан болатын. Съезді масаттары мен мраттары, діндер мен мдениеттер арасындаы жаанды диалогты баянды ету, діни ауымдар арасындаы зара тсінік пен рметті тередетіп, ныайту, аразды пен экстремизм идеологиясына арсы тра алатын толеранттылы пен зара рмет мдениетін алыптастыру, діндер, мдениеттер жне ркениеттер арасындаы диалогты рістетуді кздеген барлы халыаралы йымдармен жне рылымдармен ыпалдасу болып табылады.

Ал Астанада ткен бес Съезді жмысына ислам, христианды, иудаизм, индуизм, буддизм жне баса діндерді жетекшілері мен крнекті кілдері атысты. Съезді схбат алаында діни ауымдар арасындаы рухани жаындасу хаында келелі гімелер болды, сондай-а лем азаматтарына, халытарына жне кіметтеріне арналан ндеулер абылданды.

азастанда ртрлі мдениеттер мен ркениеттерді бейбіт бірге мір сруіні, этносаралы жне конфессияаралы келісім мен кадірлестік толерантты ахуалын рудаы, ел халыны кпшілігінде бейімделу ндылытарыны алыптасуына ыпал ететін тарихи баасыз тжірибесі жиналан. Сол себепті, бізді мемлекетімізді Елбасы азастанны конфессиялы ралуандыы жне этномденилыына ерекше кіл аударады. Бл азастан халыны зге лттармен нды мдени жетістіктермен блісуі, барлы бізді оамымызды орта дулеті болып табылады. азастанны бейбітшілікке, тратыа, лтараралы жне конфессияаралы келісімге баытталан саясаты лемдік ауымдастыты ке олдауын кріп отыр

дебиеттер:

1.Калиев С, Жарыбаев . аза тлiм - трбиесi. -Алматы: Санат, 1996. -350 б.

2.Арынбаев Х.А. аза отбасы. – Алматы : айнар. 1996. – 288 б.

3.айдар . аза андай халы? - Алматы: Дайк-Пресс, 2008. - 652 б.

4.Атемова .Т. Тркі халытарындаы отбасы трбиесі дстрлеріні алыптасуы. Монография.–Алматы: «азауниверситеті» баспаханасы, 2009. – 328 б.

5.Апанбек .. Халы дстрлерінде ылыми негіз бар ма? // «А желкен». 1995. №1. –14-15 б.

6.Сахих хадистер. /Ред. басаран Мыбаев М.Г. Тадамалы бiрiншi кiтап. - Алматы, 2003. - 224 бет.

7.шенлы А. Ата-ананы балаларына атысты мiндеттерi: «Шапаат-нр». Исламтанужурналы. - Шымкент. 2002. - 46 - 21 б.

8.серов Н., Естаев Ж. Ислам жне азатарды дет - рыптары. - Алматы: азастан, 1992.-150 б.