Концепцияны орындалу механизмі
28 желтосан 2015 жылы азастан Республикасыны Президенті Нрслтан Назарбаев азастанды бірегейлікті жне бірлігін ныайту жне дамыту тжырымдамасын малдады. Тжырымдаманы масаты«Мгілік Ел» азаматтыы жне лтты патриотты идеялар мен ндылытар аидатына негізделген жне азастандытарды жеке басын жне бірлігін ныайту жне дамыту болып табылады.
Осы азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайту жне дамыту тжырымдамасын (бдан рі – Тжырымдама) зірлеу ажеттілігі «азастан – 2050»: алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» стратегиясыны, сондай-а, азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты «100 наты адам: баршаа арналан азіргі заманы мемлекет» лт жоспарыныболашаы бірттас лтты алыптастыру жніндегі «Бірегейлік пен бірлік» атты тртінші баытыны міндеттерімен негізделген.
Тжырымдама азастан Республикасыны Конституциясына, азастан Республикасыны «азастан халы Ассамблеясы туралы», «Білім туралы», «Тіл туралы», «Мдениет туралы» задарына, азастан Республикасыны Мемлекеттік бірегейлікті алыптастыру тжырымдамасына, азастанны лт бірлігі доктринасына, ХА-ны даму тжырымдамасына негізделеді. Тжырымдама мынадай басты аидаттара негізделеді:
1) негізгі баыт – ел Президенті Н.. Назарбаев сынан «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы;
2) «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясыны біріктіруші ндылытары – азаматты тедік, ебексйгіштік, адалды, ылым мен білімге рмет, зайырлы ел;
3) азастанды бірегейлік пен бірлікті іргетасы – мдени, этносты, тілдік жне діни ралуандылыа негізделген жалпылтты ндылытар;
4) азастанды бірегейлік пен бірлік – рпатан рпаа зілмей жаласатын процесс. Ол рбір азаматты этносты тегіне арамастан зіні тадыры мен болашаын азастанмен байланыстыруына негізделеді. Орта тарихымыз, бгінгі тіршілігіміз, болашаа деген орта жауапкершілігіміз оамды бірттастыа бастайды: «Бізді бір ана атамекеніміз, бір ана Отанымыз бар – ол Туелсіз азастан». Бл тадауды мнін ыну – бірігуді басты негізі.
Тжырымдаманы зірлеу барысында мемлекеттік органдар мен кіметтік емес йымдарды, ылыми жне шыармашыл зиялы ауымны сыныстары ескерілді. Тжырымдама азастанны барлы ірлерінде талыланды.
Тжырымдама азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайту мен дамытуа баытталан ыты, леуметтік-экономикалы, саяси, басарушылы шаралар жйесін абылдауа негіз болады.
Тжырымдаманы негізгі міндеттері:
1) азаматты аидаттарында азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайту жне дамыту жнінде барлы дегейдегі мемлекеттік органдар мен азаматты оам институттарыны бірыай жмыс жйесін, «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы ндылытары негізінде жаа азастанды патриотизмді ру;
2) ел дамуыны стратегиялы масаттары тірегіне топтасан, азастанды бірегейлік пен бірлік аидаттарында трбиеленген «Мгілік Ел» жаа азастанды патриотизм рпаын алыптастыру;
3) ебек жне ксіпойлар оамын алыптастыру, онда отбасы, досты, бірлік, сондай-а ебексйгіштік, адалды, оыанды пен білімділік, штілділік сияты ндылытар дріптеледі;
4) орталы мемлекеттік жне жергілікті атарушы органдарды тарихи ескерткіштер мен халыты рухани-мдени мраларын ныайтуа, сондай-а азастан оамыны рухани бірлігі аидаттарына негізделген мемлекетті зайырлы сипатын дамыту жніндегі шаралара баытталан мемлекеттік бадарламалар мен жобаларды іске асыруы;
Сонымен атар монитоинг, есептілік жне орталы мемлекеттік жне жергілікті атару органдарыны тжырымдама шараларын жзеге асыру бойынша ызметін баылау механизмін ру, сонымен атар бірттас болаша лтын алыптастыру басымдытары бекітілген тжырымдаманы негізгі міндеттері болып табылады.
азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайту жне дамыту жніндегі бкіл жмыс ХА аясында жне «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы тірегінде мына баыттар бойынша жргізілетін болады:
- азаматты аидат негізіндегі бірегейлік.
- лтты туелсіздік жылдарындаы тжірибесін крсететін ндылытар жйесі – «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясын ілгерілету;
- штырлы тіл;
- «Мгілік Ел» рпаын рбіту.
Тжырымдама леуметтік институттарды, мемлекеттік басару органдарыны, кіметтік емес секторды, бизнес рылымдарыны жне ел азаматтарыны жйелі, жоарыдан тмен жне бір дегейдегі зара байланысы аидаттарына негізделіп іске асырылады.
Тжырымдаманы жзеге асыруды екі кезеге бледі:
Сонымен 2015 – 2020 жылдара мыналар енеді:
1) ХА туралы занаманы жетілдіру;
2) елдегі оамды келісім кеестеріні жйелерін одан рі дамыту;
3) ХА медиация жйесін жне ХА айырымдылы жйесін алыптастыру;
4) оамды баылау жйесін алыптастыру;занаманы жаырту жне Е-ны мемлекеттік олдауды жаа нысандарын (гранттар мен сыйлытар) енгізу.
2. 2021 – 2025 жылдар:
1) білім беру жйесін ш тілге кшіруді аятау;
2) Е-ны жергілікті басаруа атысуын кеейту;
3) елде оамды баылау жйесін алыптастыруды жетілдіру;
4) «Мгілік Ел» ндылытарын оам мдениетіні негізі ретінде бекіту;
5) жаа азастанды патриотизмді ныайту шін жадайлар жасау;
6) скеле рпаты бірегейлігі жне оларды леуметтендіру саласыны тетіктері мен инфрарылымын дамыту жне ныайту.
Тжырымдаманы жзеге асыруды басты нтижесі оамды келісімді, азастанды бірегейлік пен бірлікті одан рі ныайту, азастанны лемдегі 30 анарлым дамыан мемлекеттеріні атарына табысты енуі шін Бірттас болаша лтын алыптастыру болып табылады.
Тжырымдаманы масаты мен міндеттеріне ол жеткізу шін жмыс мынадай баыттарда іске асырылатын болады.
1. «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы.
«Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы ндылытарын оамды сана мен мдениетте, мемлекеттік басару, білім жне трбие беру жйелерінде орнытыруды амтамасыз ету.
2. «лкен ел – лкен отбасы» жалпылтты жобасы.
азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайтуа, болашаы бірттас лтты алыптастыруа баытталан леуметтік, апаратты жне ылыми жобалар кешенін іске асыру.
Басым жобалар: «рпа+» балалар мен жасспірімдерді мдени аарту жобасы; жалпылтты мерекелер кнтізбесін тзу; мемлекеттік рміздерді пайдалану жйесін жаырту; мдени-туристік кластерлер мен этноауылдарды алыптастыру жнінде жекелеген ірлерді табысты тжірибесін одан рі тарату; ХА олдауымен айырымдылы пен медиацияны, сондай-а, оамды баылау институттары ретінде ХА оамды келісім кеестерін дамыту; ХА-ны дамытуды жаа тжырымдамасы.
айырымдылы ызметті жне оамды баылау мен медиация тетіктерін йлестіруші болатын ХА-ны дамытуды жаа баыты жобаны іске асырунтижесі болма.
3. «Мені елім» жалпылтты жобасы.
азастан Республикасыны мдениет саясатыны, оны ішінде дебиет, театр, музыка, хореография, орындаушылы жне цирк нері саласындаы саясаты тжырымдамасын жаырту кзделеді. 2025 жыла дейінгі дене шынытыру мен спортты дамыту тжырымдамасын зірлеу жне іске асыру.
«Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы негізінде отбасылы атынастарды, моральды-этикалы жне рухани-адамгершілік ндылытарды ныайтуа басым назар аударылатын болады.
Дниежзі азатары ауымдастыымен жмысты жаа форматын енгізу кзделеді.
азастан Республикасында Е-ны дамытуды жалпылтты жоспары оамды леуметтік жаырту шеберінде мемлекет пен Е зара іс-имылыны тиімділігін арттыруа ммкіндік береді.
Жалпылтты жне ірлік брендтерді алыптастыру мен ілгерілету азастанды лемні тануына, танымалдыыны артуына ыпал ететін болады.
Ке ауымды «азастан энциклопедиясы» интернет жобасы елдік анытамалы жне виртуалды арым-атынас алаына айналады.
азастанны жетекші музейлері жмысыны форматын жаырту оларды оамдаы леуметтік оиалар орталыына айналдыруа ммкіндік береді.
4. Жалпыа Орта Ебек оамы идеясын ілгерілету жніндегі жалпылтты жоба.
Жаанды бсекелестік жадайындаы ебек – леуметтік л-ауата ол жеткізуді басты факторы.
азастандытарды жетістіктеріні тарихын ілгерілетуге жне Ебек адамыны беделін арттыруа баытталан арнайы жобалар іске асырылатын болады.
5. «Нрлы болаша» жалпылтты жобасы.
Жобаны басты масаты – 2020 жыла дейінгі Мемлекеттік жастар саясаты тжырымдамасыны екінші кезеін іске асыру аясында мемлекет руды жаа кезеінде жастарды табысты трде леуметтендіру жне патриотты трбиені жетілдіру.
«Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясыны ндылытарын оу бадарламаларына енгізу жас рпаты жаа азастанды патриотизм рухында трбиелеуге ммкіндік береді.
ш тілде білім беруді енгізу масатында арнайы Жол картасы іске асырылатын болады, 2020 жыла дейінгі тілдерді олдану мен дамыту, білім мен ылымды дамыту жніндегі мемлекеттік бадарламалар жаыртылды, сондай-а, ш тілде білім беруді ілгерілету жніндегі апаратты іс-шаралар жоспары іске асырылды. азастанды ндылытарды зерттеу жніндегі жалпылтты орталы рылатын болады.
6. Болашаы бірттас лтты ілгерілету жніндегі жалпылтты апаратты жоба.
Отанды баралы апарат ралдарын жаырту жне одан рі дамыту жніндегі жаа тжырымдамалы тсілдер енгізілетін болады, «Болашаы бірттас лт» апаратты науаны, «Болашаа 100 адам» медиажоспары іске асырылады.
«100 наты адам»: баршаа арналан азіргі заманы мемлекет» лтты жоспарыны барлы баыттарыны іске асырылу барысын медиа олдау шін «100kadam.kz» сайты жмыс істейді.
«Мгілік Ел» арнаулы кешенді жоспары аясында тарих жне тарихи тлалар, азастан мдениеті жне елді бгінгі мірі туралы кинокартиналар, телесериалдар мен хабарлар тсіру болжанады.
Тжырымдаманы тиімді іске асыру Болашаы бірттас лт тжырымын жйелі дамытуа ыпал ететін болады, Н.. Назарбаев моделіні табысты ілгерілеуін жне оны мызымастыын амтамасыз етеді.
Бірінші. оам санасында Болашаы бірттас лтты жаа тсініктері мен базалы тжырымдары алыптасатын болады:
1) жалпыа орта мдениет пен прогресс жолындаы лт;
2) зияткер лт;
3) ебек жне ксіпойлар лты;
4) инновациялы лт;
5) саламатты мір салтын станатын лт.
Екінші. Азаматты аидат негізіндегі азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайтуда жне дамытуда практикалы нтижелерге ол жеткізілетін болады.
Мемлекеттік органдар мен ХА жмысын жетілдіру саласында:
1) азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайту жне дамыту саласында барлы дегейдегі мемлекеттік органдар мен азаматты оам институттарыны жмысын йлестіруші ретінде ХА-ны жаа функциялы баыттарын дамыту, айырымдылыты йлестіру, медиацияны жне оамды баылауды дамыту;
2) барлы дегейдегі мемлекеттік органдар мен азаматты оам институттарыны «100 наты адам: баршаа арналан азіргі заманы мемлекет» лт жоспарыны «Бірегейлік жне бірлік» баытындаы іс-шараларды іске асыру бойынша ведомствоаралы йлестіру жне зара іс-имыл тетіктерін жасау;
3) орталы мемлекеттік жне жергілікті атарушы органдарды азастанды бірегейлік пен бірлікті, оамды келісімді ныайту жне дамыту саласындаы ызметін мониторингтеуді, есеп беру жне баылауды жаа тетіктерін енгізу;
4) азаматты аидаттары мен болашаы бірттас лтты негізі ретінде «Мгілік Ел» жалпылтты патриотты идеясы ндылытары негізінде азастанды бірегейлік пен бірлікті ныайту бойынша орталы мемлекеттік жне жергілікті атарушы органдарды, азаматты оамны жмыс жйесін жаырту;
5) оамды келісім мен халы бірлігін ныайту жніндегі институттарды жаа инфрарылымын алыптастыру.
Мдениет, білім беру, жастар, отбасылы-демографиялы жне гендерлік саясат саласында:
1) болашаы бірттас лтты негізі ретінде жаа азастанды патриотизмді алыптастыруды негізгі тжырымдары мен тсілдерін ілгерілету;
2) лтты бсекеге абілеттілігін арттыруды басты шарты ретінде штілділікті дамытуды инфрарылымы мен шарттарын жаырту;
3) жаа азастанды патриотизм, азастанды бірегейлік пен бірлік аидаттары негізінде білім беру жне жастар саясаты саласындаы жмысты жаырту;
4) отбасылы-демографиялы жне гендерлік саясатты жне оны отбасы институтын, ана мен бала ндылытарын ныайту жніндегі ндылы негізін жаырту;
5) экономика мен леуметтік ебекпен амту сегменттері ретінде мдениетті, туризмді жне спортты дамытуды жаа стратегиялы тсілдері;
6) баралы дене шынытыру мен спортты, саламатты мір салтын танымал ету, лтты жне олимпиадалы спорт трлерін дамыту жне халыаралы аренада елімізді спорттаы жетістіктерін кбейту.
оамды келісімді, азастанды бірегейлік пен бірлікті одан рі ныайту, азастанны лемні дамыан 30 еліні атарына табысты осылуы шін болашаы бірттас лтты алыптастыру Тжырымдаманы іске асыруды басты нтижесі болады.
азастанды бірегейлігі бірегей, тарихи трде ол «Кптрліліктегі бірттасты» формуласы бойынша зіне ркениеттік жне этномдени зара іс-имылды барлы спектірін жинайды.
Бл – «Елбасы, Халы, «Мгілік ел тсініктеріні ш тырлыы негізіндегі кп рамды бірегейлік, онда рбір азастанды зін-зі жне жалпы біріктіру бастауын таба алады.
Бірегейлік пен бірлікке назар аудару жаанды трендтерді шарттастырады. Ттастай, лемні барлы елдеріндегі жаандандыру Сындарлы патриотизмді дамытады.
ХХІ асырдаы патриотизм – бл ркімні ксіби секторда жне ттастай аланда нарыты экономика жадайда зін-зі таныту мселесі.
Бгінгі кні лемде бірегейлікті біратар модельдері бар, оларды райсысы мемлекеттерді тарихи алыптасан дстріне сйенеді.
азастанды бірегейлікті, оамды келісім жне лтты бірлік моделін дамыту мен ныайтуда жетекші рлді азастан Республикасыны Конституциясы атарады.
Негізгі заны бірінші бабында азастан Республикасы ызметіні негізін алаушы принциптерді бірі оамды келісім болып жарияланды. з кезегінде полиэтникалы оамдаы оамды келісім лтты бірліксіз жне йлесімді этносаралы атынастарсыз, барлы азаматтарды лтты тегіне туелсіз ытары мен бостандытарыны тедігісіз ол жеткізілуі ммкін емес.
На оамды келісім, саяси тратылы, азастанды патриотизм негізін алаушы, бекітілген конституциялы принциптер болып табылады.
азастан Конституциясыны он бір бабында этносаралы жне конфессияаралы атынастар саласын реттейтін нормалар бар.
Нрслтан бішлы Назарбаев моделіні басты конституциялы принциптері:
- адамны жне азаматты тегіне, лтына, тіліне, дінге кзарасына, леуметтік топтара жне оамды бірлестіктерге тиістілігіне арамастан оны ытары мен бостандыыны тедігі;
- Конституцияа жне халыаралы ы нормаларына сйкес адам ытары мен бостандытарына кепілдік;
- елдегі бкіл этностарды тілдерді жне этникалы мдениетті дамытуа ыпалы;
- азастанны тарихи алыптасан ттастыын сатау;
- мемлекет ауіпсіздігін бзуа баытталан ызметке, атыгездікке жне леуметтік, нсілдік, лтты жне діни артышылыа мжбрлеуге табыну;
- азастан Республикасы шегінен тыс азаматтарыны ытары мен мдделерін орау;
- ел Парламентінде этностарды мдделеріні укілеттілігі;
Ттастай аланда, азастан Республикасыны Конституциясы «Бірегейлік пен бірлік» баыты бойынша басты базалы негізгі реформалар болып табылады.
Сондытан мемлекет Басшысыны тапсырмаларына сйкес, осы салада трт басты басымды аныталан:
1) біріншіден, азастанды бірегейлік азаматты принципі негізінде рылатын болады;
2) екіншіден, негізгі, «зкірлік» жалпы азаматты ндылытар «Мгілік Ел» болып табылады. Бл – баршаны за алдындаы тедігі, ебексйгіштігі, адалдыы, білімділік пен білім беру мдениеті, мемлекетті зайырлылыы. Жаа азаматты бірегейлікті негізгі идеясы Нрслтан бішлы Назарбаев Моделіні тарихи жетістіктеріні шоырлануы болады.
3) шіншіден, тбегейлі мселе аза, орыс жне аылшын - ш тырлы тіл болып табылады;
4) тртіншіден, бірегейлік – бл буындасты процесс боландытан барлы жмыс «Мгілік Ел» жас рпаын згертуге баытталады.
Жаа азастанды бірегейлік экономикалы, леуметтік жне мдени ммкіндіктер тедігі, мір сапасы, тратылы негізінде рылады.
дебиеттер:
1.Р Президенті Н..Назарбаевты азастан халына жолдауы -азастан 2050 стратегиясы.
2.Н. . Назарбаев: «азастан жолы-2050: Бір масат, бір мдде, бір болаша» Астана, 2014 жылы 17 атар
3.Н. . Назарбаев: « азастан жаа жаанды наты ахуалда: сім, реформалар, даму» Астана, 2015жылы 30 араша
4.«лт жоспары – азастанды армана бастайтын жол» маала. Н. . Назарбаев,Астана, 2016жыл 6 атар