Аза тілі сабаында оушыларды орындайтын здік жмыстары

азіргі заман талабына сай жаа технологияларды пайдалану оушыларды з бетімен жмыс істеуін йымдастыруда тигізер пайдасы зор. Оушыларды здік жмысы - малімні ажетті нсаулары бойынша оушыларды оу жмысыны жеке дара жне жымды трі.

здік тапсырмаларды орындау барысында оушылардан белсенді ойлау, р трлі танымды тапсырмаларды орындау талап етіледі. Осыны нтижесінде оушылар здігінінен баылауды йренеді, оларда тапсырылан істі орындаудаы жауапкершілік сезім, ебексйгіштік, табандылы, йымшылды, бір-біріне деген жолдасты кмек алыптасады.

аза тілі сабаыны дидактикалы масатына арай здік жмыстар:

1) жаа материалдарды оып йренуге дайынды,

2) жаа материалды оып йрену,

3) бекіту,

4) айталап пысытау,

5) баылау деп блуге болады.

аза тілі пнін оытуды масаты – оушыларды жеке бас ерекшелігіне арай абілетін аша отыра, осы пнді теориялы жне тжірибелік жаынан сараланан трде даралап оыту, сйлестіру, жазу мдениетін жетілдіру, зіндік ой-пікірін дамыту.

Оушыларды зіндік жмыстарын аза тілін оыту процесінде олдануда крнекті алым жне діскер В.В.Голубковты оыту жмыстарыны андай трі болса да даралап алмай барлы оу-трбие жмысымен етене байланыста аланда ана тиімді, маызды болады деген пікір айтан болатын. Сондытан:

1. Жай жоспар жасаудан трлі таырыптара шыарма жазуа дейін, шыармашылы шыармадан – оушыларды з шыармашылыына дейін;

2. Кркем мтінді арапайым талдаудан мазмн мен форма бірлікте алып ттас талдауа дейін;

3. Оулыпен істейтін арапайым жмыстан 2-3 осымша оулытарды пайдаланып, шыармашылы жмыс істеуге дейін;

4. Лекция жоспарын жасауа конспект, тезис, реферат жасауа дейін;

5. Малімні сратарына жауап беруден баяндама, диспута дейін барлы жмыс жйелі трде, оушыны з бетінше жмыстан білім алуа йретуді масат етіп йымдастырылуы керек.

Оушыларды аза тілі сабаында здік орындайтын жазбаша жмыстарыны трлері.

1.Шыарма жаздыру – дстрлі оытуда да, тжірибеде де ежелден келе жатан діс. Оытуды технологияландыру кезеі оныњ ты жолдарынан, тымды дістемесінен ізденуді талап етеді. Оушыларды з бетімен жмысына негізделген шаын шыарма трлері арылы оушыны з бетімен жмыс жргізуі – сол ты жолдарды бірі.

Оушыларды зіндік орындайтын жмыстарыны ішінде шыарма басты орын алады. Шыармадан оны жазан жеке оушыны зіндік даралыы: жазып отыран таырыбына кзарасы, тсінігі, ой-пікірі, бларды зінше длелдеп жеткізу ерекшелігі айын танылады. Оушыларды з бетінше жмыстарында шыарма жмыстары таырыбы жаынан дрыс тадалып алынатын болса, оны оушылар шін білімдік те, трбиелік те маызы зор.

Шыарма жазу оушыларды шындыа наты атысын алыптастырады, ебек сінде здеріні ой рісін, тіл байлыын, шамаларын байауына жадай жасйды. з кшіне сенімін арттырады. Сонымен бірге шыарма малімні оушыны жеке басын: ерекшелігі мен икемділік абілетін т.б. тануын да лкен ммкіндік береді.

2. Диктант жаздырту. Диктант дстрлі оыту рдісінде де ежелден келе жатан жазба жмыстарды бір саласына жатады. Диктантты бірнеше трі іс-тжірибеде пайдаланылып келеді.

Олар: терме диктанты, баылау диктанты, кру диктанты, тсіндірмелі диктант, сздік диктанты, здік диктанты, ескерту диктанты, ерікті диктант, шыармашылы диктант.

Диктанттарды жргізуді басты масаты тмендегідей сараланады:

1) аза тілінен алан білімдерін тжірибеде пайдалана білу дадыларын жетілдіру;

2) сауаттылыа, жазу мдениетіне баулу;

3) кркем мтін негізінде деби тілдерін старту;

4) білімді з ізденістері арылы алу, зін-зі тану іс-рекеттерін йымдастыру;

5) тіл дамытуа негізделген шыармашылы диктанттар технологиясын жетілдіру.

айталау кезінде ткен білімді тек еске тсіріп ана оймайды, оушылар брын назара алмаан мселелерге жааша арап, білімдерін толытыра тседі. Малім жмысты алдымен масатын айтады, оны орындауды жолдарын тсіндіріп, нсау береді. Оушыларойларын жинатап, таырып бойынша пікір-сыр жазуа талаптанады.

1. Оулы бойынша зіндік жмыс.

Жалпы кітап, оны ішінде оулытарды е алдымен білімдік маызы те зор. Оушыларды зіндік жмыс істеуге йретуде оулыпен оса хрестоматия да – малімні кмекшісі. Сабаты сапасын жасартып, оушыларды лгерімін арттыру мселесі сабата оулыты рлін ктерумен тікелей байланысты. Мны тжірибе айын крсетіп жр. з тжірибемде шкірттеріме е алдымен оулыты сю сезімін трбиелеуге тырыстым. Ол шін бірінші сабатан бастап-а балаларды жаа оулыты мабасымен, оны аты жне авторларымен таныстырып ттік. Сонымен атар рбір тілетін таырыптар бойынша оушылара осымша тсіндірме сздіктерді де пайдалануа тырыстыртты.

Оулы пен осымша кітаптарды сабата пайдалану ісі, негізінен ш баытта жрді: а) жаа материалды тсіндіру процесінде кітаптан наты деректер келтіру ажет боланда; ) малім теориялы материалды тсіндірмей трып немесе тсіндіріп болан со, сол теориялы материалдарды игерту масатымен оушылара з бетінше жмыс жргізген кезде; б) оушыларды іскерлігі мен дадыларын дамыту жнінде олара ртрлі жаттыулар орындатан уаытта оулы пайдаланылды.

2. Оулыты жаа материалды тумен байланысты пайдалану.

Оушы зіндік тек малімні кмегімен ана емес, сонымен бірге кітап арылы да толытырып, кеейтиіп отырады. Оулытарда малімні тсіндіруінсіз-а з бетінше йреніп, оушыларды мегеріп алуына болатын жеіл материалдар кездесіп отырады. Міне, осыларды оушылар кітап бойынша зіндік йренуіне немі баулып отырдым. Ол шін ртрлі діс-тсілдерді олданды. Оулыта шебер де тсінікті жазылан материалдар аз кездеспейді. Сондай материалдарды баяндай келіп, оушыларды кзін жеткізерліктей серлі болу шін кейде кітапа сйендік: кітапты е тиімді жерлерін оып беріп, оушыларды назарын оулыта келтірілген мысалдар мен ережелерге аударып отырады.

Жаа материалды тсіндіріп болан со сыныпа «енді бл мселе туралы оулытарыда не деген екен?» не «андай мысалдар келтірген екен?» деп, оулыа баыттады. Кітапты тиісті бетін, параграфын, абзацын крсеттік. Осыдан кейін лгі материал оылып, бойынша орытындыланды. Кей кездерде жаа материалды тсіндіргенде, жеілдеу ескертулерді алдырып кетіп, оларды сол сабаты стінде оушылара оулы бойынша зіндік мегеруді міндеттедік. Оулытаы е маызды, ауыр деген кейбір ымдар мен ережелерге назар аударып, олара сйеніп отыру да жасы нтижелер берді. Кей кездері жаа материалды тсіндіргенде оулытаы жаттыуды орындату, жаттыу жинатары, сздіктерді пайдалану жмыстарымен штастырды.

3. Теориялы материалды тсіндіру алдында не соында ткізілетін зіндік жмыс. Оушыларды оулы бойынша істейтін зіндік жмысы кбінесе жаа материалды тсіндіріп болан со жргіздік. Бл жмысты ткізбес брын, оушылармен гімелесе отырып, оларды жаа материалды аншалыты тсінгенін айындау керек. Егер оушыларды жауабында кемшіліктер болса, здерінше таптыртып, тзеттірдік. Оулы бойынша зіндік істейтін жмыстарды былай топтайды:

1) Оытылан материалдаы негізгі ойды айындап, оны оулытан оып беру не з сзімен баяндап шыу.

2) Айындалан негізгі ойды длелдірек з мысалдарымен келтіру. Кркем дебиет бойынша мысалдар теріп жаздырту.

3) Ттас материалдарды немесе оны жеке блімдерін тмендегіше трде ауызша, жазбаша жоспарлау: а) сратар трінде; ) жеке блімдерге ат ою; б) мтіннен цитаталар келтіру; в) тезис жазу; г) тиісті орфограммаа байланысты сздер мен сйлемдер кшіріп жазу т.б. Тжірибеде тапсырманы оушылар иналмай-а орындап отырды.

Тапсырманы кбінесе сынапта тексердік. Ережені жата айтызумен атар, мысал келтіруін талап етіп отырды. Мндай жадайда оушылар жаа материалды з бетінше йрене отырып, грамматикалы ережені мнін жасы ып, берік игеріп алды. Е бастысы, тілген материала байланысты мысалдарды сабата здеріне ойлап тапызды. Оларды кбінесе мектеп мірінен немесе здері оыан, жаттап алан материалдардан келтіртуге тырыстыртты.

4. р алуан жаттыуларды орындаанда кітап бойынша жмыс істеу. Жаа материалды игерумен байланысты р алуан жаттыулар жргізу сияты оушылара з бетінше орындайтын тапсырмалар беруді маызы зор. Ондаы масат – іскерлігі мен дадыларын алыптастырып, дамыта тсу.

Сондытан ондай тапсырмаларды йрету жне трбиелеу сипатында болуы ажет. Оушыларды кiтап бойынша жасайтын зіндік жмысы саба стiнде жзеге асырылады.

Ол шiн малім жаа материалды баяндап, оушыларды бiлiмiн ауызша тексеруге уаытты мейлiнше немдей жмсайды да, ал оушыларды з бетінше орындайтын жмысына кбiрек кiл бліндi. Оушыларды з бетінше iстейтiн жмысын крделендiре тсу керек. Ол шiн алуан тсiлдiр колдануа болады.

Жаа материалды тсіндiру процесiнi зiнде-а оушыларды брыны бiлiмдерiне сйене отырып, жетекшi сраулар ою арылы оларды логикалы ойлау абiлетiн жетiлдiре тсуге кмектесеміз.