Зерттеу жмысыны нысанына Астана аласыны №15 мектеп-лицейіні 2 «» сыныбы алынды.
Пні:аза тілі
Таырыбы:«Бас ріппен жазылатын сздер»
Сыныбы:2«»
Мерзімі:08. 02. 2016 жыл
Масаты:Бас ріптен басталып жазылатын сздер туралы тсінікті кеейту.
Міндеттері:
Білімділік: Жер – су аттарыны бас ріппен жазылатындыын ындыру, мтінді дрыс, тсініп оуа йрету.
Дамытушылы: Трлі тапсырмаларды орындату арылы оушыларды іскерлік, танымды абілеттерін арттыру.
Трбиелік: Оушыларды ебекорлыа, сауаттылыа, тазалыа трбиелеу.
Сабаты типі:аралас саба
Сабаты трі:дстрлі саба
діс - тсілдері: тсіндіру, сра – жауап, ойын .
Крнекілігі:А4 парашасы, маал-мтел.
Сабаты барысы:
I. йымдастыру кезеі.
Психологиялы ойын: «Кім жылдам?» ойыны
Машыкер оушыларды зейінін, есту, абылдау абілеттерін тексеру масатында оушылармен «Дене мшелерін тап?» ойынын ойнатады. Машыер дене мшелерін тез атау арылы оушыларды жылдамдатарында тексеріп шыады.
Оушыларды рал-жабдытарын жне сабаа дайындытарын тексеремін.
II. й тапсырмасын тексеру.айталауа арналан сратар:
1. Зат есім дегеніміз не?
2. андай сратара жауап береді?
3. Мысалдар келтірідер.
III. Жаа саба:
Бас ріптен басталатын сздерге жер-су, зен-клдерді, адам есімдері лкен есімдермен жазылады.
Дптермен жмыс: 1-жаттыу.Кп нктені орнына тиісті сзді жаз.
Мені фамилиям- ... . Атым - ... . кемні аты - ... . Шешемні аты - ... . Мен з отбасымды матан етемін.
Оулыпен жмыс. 2-жаттыу. Ауызша. Жаылтпашты жата айт.
-Дрыс! – деп Траш айтты,
-Брыс! – деп Бораш айтты.
-Жалан! – деп Жарас айтты,
-Рас! – деп Рш айтты.
айсысы жалан айтты?
айсысы рас айтты?
. Мырза ли
зіндік жмыс.3-жаттыу.
зі жасы кретін й жануарлары мен хайуанаттары туралы ысаша гіме жаз. Олара ат ой.
Татамен жмыс: 4-жаттыу.Мтінді оы. Жер-су аттарын теріп жаз.
араанды аласы Сарыараны отстігінде орналасан. Ол – ндірістік ала. нерксібіні басты саласы – таскмір ндіру. ала Бпа зеніні жаасында тр. аланы сумен Нра зені, «Ертіс-араанды» каналы амтамасыз етеді.
Жер-су аттары: араанды, Сарыара, Бпа, Нра.
IV. Сабаты бекіту:
Крнекілікпен жмыс:А4 парашалары таратылады.
зі білетін жер-су аттарын жаз;
Зендер: ..., ..., ..., ... .
Клдер: ..., ..., ..., ... .
Алалар: ..., ..., ..., ... .
Таулар: ..., ..., ..., ... .
Адам есімдері: ..., ..., ..., ... .
VI. Сергіту сті.
шты-шты лын шты.
шты-шты мрын шты.
шты-шты кептер шты.
шты-шты дптер шты.
шты-шты ара шты.
шты-шты арба шты.
VII. орытынды.
«ыл кпір»ойыны
Бл ойында оушылар бір-біріне сратар ояды.
VIII. Баалау.
Сабаа белсене атысан оушыларды баалау .
IX. йге тапсырма.
134-бет, 5-жаттыу.
Эксперимент барысында малім оушыны сабатаы рбір рекетін алдын – ала жоспарлау арылы оны ойлау, болжау, тжырымдау секілді оытуды негізгі зерделік крсеткіштерін де алыптастырады.
Сабаты нтижесінен мейлінше жоары крсеткішпен шыу шін, оны бастамас брын оушы андай мселеге жете кіл аударуы ажет, нені біліп, нені игеріп шыатыны туралы толы малмат беріледі.
Сабаа осындай дайындыпен атысан оушы одан кптеген
жаалыты, ызыты материалдарды ктеді. Малімні міндеті – оушыны осы мітін атау, оны маздап жануына ажетті баыт беру.
Зерттеу-эксперимент жмысыны масаты – аза тілі сабатарында здік жмыстара оушыларды баули отырып, шыармашылы абілеттері мен іздемпаздытарын дамыту.
Зерттеу жмысындаы рбір саба мазмнды-логикалы ерекшелігіне арай мынандай трлерге сай етіп тті:
1) лгі бойынша зіндік жмыстар. Бл жмыстар – мазмны р трлі материалдарды пайдаланып йымдастырылатын жаттыулар.
2) згертіп, айта рап жинатайтын тжірибені, білімні, дадыны негізінде орындалатын практикалы-интеллектілік жмыстар.
3) зіндік істейтін вариантты жмыстар. Блар ылыми білімді олдана білуге арналады, проблемалы мазмнда болады. Жаадан білім алу, логикалы орытынды шыару талаптарын тудырады. Оушыларды бл жмыстары таырып аралы, пн аралы сипатта болып келеді.
4) зіндік істейтін шыармашылы жмыстар. Ол ой мен іс-рекетті толы дербестігін ажет ететін жмыс трі, яни зіндік жмыс істеуді е жоары сатысы болыр табылады.
Сабата оушыларды зіндік жмысын йымдастыру жне оушыларды зіндік жмыса йрету жолдары:
1. Оулы бойынша зіндік жмыс.
2. Оулыты жаа материалды тумен байланысты пайдалану.
3. Теориялы материалды тсіндіру алдында немесе соында ткізілетін зіндік жмыс.
4. р алуан жаттыуларды орындаанда кітап бойынша жмыс істеу деген сатылар бойынша жзеге асырылды.
Оушыларды здік жмыса баулып, оларды шыармашылы абілеттерін, белсенділіктерін, ызыушылытарын арттыруда трлі діс-тсілдерді з сабаымызда олданды:
1. Мтін, ертегі, гімені з бетінше аятау.
2. Аын, жазушыларды дайын мтіндерін басаша аятау.
3. Белгілі маал негізінде гіме жазызу.
4. Мтін бойынша маал растыру.
5. Табиат былыстарына, заттара жне жеке суреттерге арап жмба растырту.
6. гімелерді салыстыру, бліктерге блу.
7. Шыарма, мтін, ертегі растыру. (таырып бойынша, жоспар бойынша, тірек сздер арылы).
8. ле, маалдар растыру.
9. Шыармадаы гімелерге сас оиалар айтызу.
10. Кейіпкерге мінездеме беру.
11. Шыарма бойынша сурет салызу, ауызша суреттеу, иялдау арылы суреттеу, мсіндеу.
12. Рлге бліп оыту.
13. Логикалы ойлауын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешкізу (анаграмма, сзжмба, ребус)
14. Диалог-ертегі.
15. Образа кіру.
здік жмысты йымдастыруда жргізген диктанттар трлері.
1. Суретті диктант. Бл диктантты трлендіріп ткізуге болады. Мысалы, суреттегі затты атын ататып, ондаы сзде неше дыбыс болса, сонша тор кз сыздыру. Немесе суреттегі заттарды атап, дауысты дауыссыз дыбыстарды кк не ызыл дгелекпен белгілеу, суреттегі заттарды буына блгізіп жаздыру. Айтып отырып жазу дісін олдану.
2. Сздік диктанты. Сздік диктантын крделендіріп алды. Бірнеше сздер жаздырып, осы берілген сздерді жрна, жалауын сызба арылы ажыратып шыты. Бл жерде сздік диктанты графикалы диктантпен байланыстырды.
3. Шыармашылы диктанты. йрету диктанттар ішінде мазмн, рылым, діс-тсіл жаынан е крделісі оушыларды ойлау абілетін, сздік орын білім дегейімен здігінен жмыс істеудегі шеберліктерін арттыру. Бл диктантты кп нктені орнына тиісті ріптерді ою, сздерді дрыс орналастыру арылы сйлем рау, басы жазылан мтінді аятау сияты баса диктанттара самайтын згешеліктер болды. Мысалы:
1. Ауамен, біз, дем, аламыз.
2. Ауа, денсаулыа, таза, пайдалы, те.
3. йді, таза, ауасын, р уаытта, сатадар.
4. Жиі, терезені, трыдар, ашып
Бл жерде сзді дрыс орналастыру арылы сйлем рап жазу керек.
4. Терме диктант. Бл диктант трі белгілі бір ережені оушыларды алай мегергенін байау шін саба стінде жргізілді. Мнда диктант мтінін оыр алдында андай ережеге кіл аудару керек екендігін ескерттік. Оушылар мтінді дрыс жазбай, малім оып тран мтіннен ркім зіне берілген тапсырмаа лайыты сздермен сз тіркестерін немесе сйлемдерді теріп жазады. Мысалы, оушыларды ш топа бліп дегейлеп тапсырма бердік.
І топ: затты имылын білдіретін сздерді теріп жазу.
ІІ топ: тасымалдауа болмайтын сздерді теріп жазу.
ІІІ топ: жіктелген сздерді теріп жазу.
5. здік диктанты. Оушылар тілген материалдара байланысты ріптер мен буындарды, сзбен сз тіркестерін жне жекелеген сйлемдер мен жаттап алан ле, жмба, жаылтпаш, маал-мтелдерді естеріне тсіріп, ойлана отырып з бетінше жазады.
Диктантты бл тріні ткенді айталап, тіл стартуда маызы зор. Малім здік диктантын ай кні болатынын, нені айталап келу керектігін оушылара алдын-ала ескертіп ояды. Мысалы, кп нктені орнына имылды білдіретін сздерді жаздыру.
Кктем… ар… Жер… Жабыр… Найзаай… стар туан жерге… Арытарда су…
6. Баылау диктанты. Брын тілген материалдарды оушылар андай дрежеде мегергенін жне сауаттылы дегейіні андай екеніні анытау масатымен жргізіледі. Бл диктант белгілі бір тарауды оып бітіргеннен кейін ткізіледі. Ол тмендегіше жргізіледі:
- Диктант таырыбы татаа жазылады да, алашы сйлемні бірінші сзі жаа жолдан басталатыны ескертіледі.
- Диктант мтінінде кездесетін жазылуы иын немесе ережелері тілмеген сздерді малім зілісте татаа жазып ояды.
- Диктант мтінін малім екі рет дауыстап оып, жазылуы иын сздерді татадан арап алуын ескертеді.
- Егер диктант мтіні жеке сздермен сз тіркестерінен немесе байланысты сздерден ралан болса, мндай мтіндерді рбір сзі мен сйлемін малім 3 рет ана айталап оиды.
Малім оушыларды тгелдей жазып отыранан адаалап, е баяу жазатын оушы бітісімен келесі сйлемді оиды.
- Оушылар тгел жазып боланнан кейін малім мтінді бастан ая таы бір рет оиды. Осы кезде оушылар з жазандарын малімге ілесе отырып тексереді. атесі болса тзетеді.
Осы сияты жмыс трлерін жргіздік. Енді осы здік жмыса неізделен шыармашылы тапсырмаларды кейбіреуіне тотала кетейік.
І.ате рылан мтінді, сйлемдерді орын-орнына ойып, логикалы жйелікті сатап, айта растырып жазу керек. Мысалы: Тышан не айтарын білмейді де, жылды кім брын крсе сол жыл басы болсын деп бір улы ойлап табады. Ерте заманда хайуандар жыл басы болуа таласыпты. зі тйені стіне шыып, ркешіне мініп отырып алыпты.
Оларды райсысы адама тигізетін пайдасын айтып, здерін жыл басы болуа лайыпын деп длелдейді. Тйе бойына сеніп р алыпты. Сонан со тышан жылды брінен брын кріп, хабар беріп, жыл басы болыпты.
Бл жерде балалара дейі сюжеті таныс ертегі беріліп отыр. Мны себебі, олара ертегіні алай басталып андай оиа болатынын, соы немен аяталатынын білетіндіктен, сйлемдерді орын-орнына ойып, жйелі трде жазып беру жеіл болады.
ІІ.Аяталмаан мтінді логикалы ойды бзбай жаластырып айту. Мысалы: оырау соылып, балалар зіліске шыты. Келесі саба математика болатын. Малім йге иын тапсырма берген еді. Сыныпта Мраттан баса ешкім алан еді. Ол Айдосты отыран партасына барып, смкесін атара бастады.
Оианы р бала бірін-бірі айталамауа тырысып, з ойларымен аятауа ажет. гіме соынан Мратты іс-рекетіне баа беріледі. Мратты орнында сендер болсадар не істер едідер? деген сраа оушылар длме-дл наты жауап беріп жатты.
ІІІ. Сз туынды шешу, арты сзді алып таста.
1. я,м,а,у,и,,а (Маауия)
2. й,а,,ы,б,а,л (Аылбай)
3. ,ш,у,ы,а,н,т,а (анытауыш)
4. о,й,а,д,а, (одаай)
5. й,,е,м,с,л (сйлем)
Тсінік: Оушы берілген ріптерден р атар бойынша бір-бір сз шыаруы тиіс ол сздерден маынасы блегін шыаруы тиіс. Яни артыын алып тастау керек.
ІV. Буынды тап.
1. жм…ша (ба) жмбаша
2. тыр…ша (на) тырнаша
3. дом…ра (бы) домбыра
4. ар…аш (лы) арлыаш
5. жел…сан (то) желтосан
Тсінік: Оушы бір-бір сз шыаруы тиіс ол сздерден маынасы блегін алып тастау керек.
V. Маыналас сздер.
Берілгені Жауабы
1. Батыр… тоым ер
2. жылы…есім ат
3. аспан…тс кк
4. лем… зат дние
5. бйге… айтыс жары
VІ. Сз тізбектерін жазу (ассоциация)
1. мектеп… парта, орынды, малім
2. оушы… дптер, мектеп, кітап
3. аза тілі… жаттыу, сйлем, тыныс белгісі
4. теледидар… й, диван, ата-ана
5. малім… жаа саба, жетекші, аылшы
Тсінік: Оушы берілген тапсырмаа ауымдасатын баса да сзде жазуы ммкін, егер ол ауымдастыа кіретін болса, берілген жауаптаыдай болу керек деген ым болмасын. Ол оушыа, малімге нсау ана.
VІІ. Суретті ертегі ру тапсырмасы.
VІІІ. здік жмыса неізделген таы бір шыармашылы жмыс трі:
1) образа кіру,
2) талдау жне иялдау,
3) суырыпсалма аын,
4) диалог-ертегі, жмба-маалдар растыру.
орыта келгенде, зерттеу жмысымда оушыларды зіндік жмысын йымдастыру барысында икемділіктер мен дадылары алыптасып, біліктілігін дамытуды педагогикалы, психологиялы ылымдар бойынша анытап, оушыларды з бетінше жмыс істей білу дадыларын алыптастыруда р трлі жмыс трлерін жйелі жргізуді нтижесінде зерттеуге алынан сынып бойынша жоары жетістіктерге жеттік. Оны мына крсеткіш бойынша круге болады.
Оушыларды здік жмыс істеу дадыларын алыптастыру дегейіні крсеткіштері
| Дегейлер | Экспериментке дейін % | Эксперименттен кейін % | ||
| БС | ЭС | БС | ЭС | |
| Жоары Орта Тмен | 9,2 20,7 35,1 | 10,6 25,4 39,0 | 20,4 26,0 38,6 | 29,3 41,6 33,1 |
Экспериментке дейінгі жне эксперименттен кейінгі сараптаулар нтижесі оушыларды аза тілі сабаында здік жмыстарын йымдастыруа баыттылан, алыптасу дегейі баылау топтары мен эксперимент топтарында ралай жоарылаанын крсетеді.
Орытынды
орыта келгенде, оушыларды здік жмыстарыны здiгiнен орындау бiлiктiлiгiн алыптастыру, оытуды жаа технологияларын пайдалану тиiмдi болып табылады.
Оушыларды шыармашылы жмыстарын з бетінше орындау бiлiктiлiгi, оларды белсендiлiгiн арттырып, ыптылыа, стамдылыа, з бетінше іздене білуге йренеді.
здік жмыстарды орындау бiлiктiлiгiн алыптастыру моделi компоненттер, ерекшеліктер мен крсеткіштерден ралады. Модель оушыларды з бетінше жмыстарын йымдастыру барысында бiлiм, бiлiктiлiк, дады дегейiн анытауа негiз болады.
Оыту процесіне ендірілетін оушыларды з бетінше істейтін жмыстары дегеніміз - арнайы блінген уаыт ішінде малімні тапсыруымен, біра тікелей кмегінсіз орындалатын жмыс.
Оушы тапсырмада ойылан мселені саналы трде аыл-ой мен кш – жігерін жмылдыра отырып шешуші жне з жмысыны нтижесін крсетуі тиіс. Демек, оушыларды зіндік істетейтін жмыстары жай жаттыу, кшіріп жазу, кітаптан зінді оу т.б. емес. Біз арастырып отыран з бетінше жмыстар шін белгілі дрежеде оушыны аыл-ой, кш-жігер, білімі мен абілеті жмсалады.
Педагогикалы зерттеулерді, ебектерді талдау барысында, біз здік жмыса р ырынан берілген анытамалар бар екеніне кз жеткізуге болады. Мысалы: кейбір зерттеушілер зіндік жмысты тапсырма берушіні нсауы арылы жзеге асатын рекет ретінде арастырса (Р.А.Низамов, т.б.), басалары з бетімен жмыса оны масаты трысынан баа берді (Н.Д.Хмель). Осыан байланысты зіндік жмыс оытуды йымдастыруды формасы ретінде сипатталады.
Малімні басшылыымен жргізілетін оу сабатары оушыларды з бетінше орындайтын жмыстарымен штастырылып отырады. з беттерінше жмыс жасауа йретуде негізінен кітаппен жмыс жасауа дадыландыру жне тапсырманы зіндік жмыс істей біуге, орындауа йрету, з ебектеріні жемісін кріп, «рахат» сезіміне бленуге ерекше жадайлар жасау болып табылады.
Жаа материалды игерумен байланысты р алуан жаттыулар жргізу сияты оушылара з бетінше орындайтын тапсырмалар беруді маызы зор. Ондаы масат – іскерлігі мен дадыларын алыптастырып, дамыта тсу. Сондытан ондай тапсырмаларды йрету жне трбиелеу сипатында болуы ажет. Бдан шыатын орытынды:
1) Оушыларды зіндік жмыс істеуі шін белгілі дрежеде оларды ой белсенділігі, дербестігі керек.
2) Оушыларды зіндік істейтін жмыстары ой-рекет дербестігін, жмыс дадыларын алыптастырады.
Енді осы орытындыа байланысты мынандай екінші мселе туады: оушыларды з бетінше істейтін жмыстарыны брі бірдей оны ой дербестігін дамыта, алыптастыра ала ма? Мысалы, У-УІІ сыныптарда оушы малімні сраына жауап береді, жасалан жоспар бойынша цитаттар, зінділер жаттайды, оыан мтініні мазмнын айтып береді, жолдастарыны жауаптарын толытырады, сратар береді т.б.
Оушыны бл сияты оыа атысы зі істейтін жмыстары оу процесінде оларды белсенділігін туызып, сол арылы сабаты серлілігін арттырады, оушыны абілеті штап, жмыс дадыларына йренеді.
Біздiше, зіндік істелетін жмысты есепке алуды жолдары болуа тиiстi: сынып бойынша ысаша байау гiмесiн ткiзу жне оушылардан ауызша срау, клемi ышам жазбаша баылау жмыстарын ткiзу немесе жаттыулар орындату т. 6.
Оушыларды бл жнiндегi бiлiмi мен жаттыу дадыларына баалар ойылып отырады. Бл жмысты оушы ешкімні кмегінсіз, жеке зіні кшімен ана орындап шыарады. Міне, бл шын мнінде оушыны здігінен істеген жмысы болып табылады.
Дебиеттер тізімі
1. Ахатаева К.Б. Жоары сынып оушыларыны з бетінше жмыстарды
орындау біліктілігін алыптатыру / Алматы. -Автореферт.-2007. – 35б.
2. Боранбаева З.К. діс – тсілдер барысындаы оушыны іс-рекеті
// Бастауыш мектеп. – 2000. - № 12. – 28 – 30.
3. Илина А. Педагогика / Москва. Проссвещение. – 1985. – 195.
4. аза тілі бойынша оу-дістемелік кешен /А.рманова.,
Р.Молдаалиева., И.айырбекова., т.б. азастан Республикасыны Білім
жне ылым министрлігі, Ш.Уалиханов атындаы Ккшетау мемлекеттік
университеті. – 2008.-169б.
5. асымбеков . аза тілі мен дебиетін оытуды жетілдіруді кейбір
жолдары /Алматы: «Мектеп». – 1989. – 200б.
6. Намысбаева Е.Н. зіндік жмысты йымдастыру //Бастауыш мектеп.
-2004.-№4.-13-15б.
7. Оразбаева С.С. Оушыларды сабата зіндік жмысын йымдастыру
//лаат.-2003.-№1.-21-22б.
8. Рахымбаева Н. Оушыларды з бетінше жмыстарын сабата
йымдастыруды жолдары // Бастауыш мектеп. – 1999. - № 10. – 30.
9. Рахметова Р.С. аза тілін оыту дістемесі / Алматы. Ана тілі. – 1998.
– 180б.
10. Слейменова Р. Оушыларды здік жмыстарын йымдастыруды
ерекшелігі //Хабаршы педагогикалы ылымдар сериясы. – 2006. - № 1.
– 64б.
11. Шоай С.С. Оушыларды шыармашылыа итермелейтін – здік
жмыс // Бастауыш мектеп. -2006.-№2.-10-11б.
12. Ырысбаева Н.Н. Бастауыш сыныпта оушыларыд зіндік жмыстары
//Бастауыш мектеп.-2002.-№4.-8-9б.
13. Ырызды А.А. Сабатаы зіндік жмыстар //Бастауыш мектеп.-2007.
-№3.-17-18б.
14. Уатаева Э. Оушыларды з бетімен жмыс істеу дадыларын
алыптастыру // Мектептегі технология. – 2007. – № 11. - 55б.