Дріс. Пісіру туралы жалпы мліметтер.

Дрістік саба конспектілері

Пісіру трлеріні топтастырылуы. Пісіру деп атты материалдарды жергілікті балыту немесе пластикалы деформациялау арылы ажырамайтын жалас алу процесін айтады. Осыны нтижесінде пісірілетін материалдар атомдарыны арасында берік байланыс орнайды.

Металдарды пісіру физикалы, техникалы жне технологиялы белгілерімен ртрлі топтара блінеді. Металдарды пісіруді физикалы белгілерімен жіктеу. Физикалы белгілерімен топтастыру пісіру жаласын алыптастыруа олданылатын энергия тріне байланысты жасалады. Осы бойынша пісіру процестері ш топа блінеді:

- термиялы; термомеханикалы; механикалы.

Термиялы топа жылу энергиясын пайдаланып балыту пісіру трлері жатады: доалы, электрон-сулелі, электрожды, плазмалы, термитті, газбен жне ймалы.

Термомеханикалы топа жылу энергиясын жне ысым кшін пайдалану арылы пісірілетін трлері жатады. Бл топа тйіспе пісіру, индукциялы-ысымды, диффузиялы, газды-баспалы, термокомпрессиялы, доа-басалы, термитті-баспалы.

Механикалы топка – механикалы энергия мен ысымды олданып орындалатын пісіруді трлері жатады: салындай, ультрадыбысты, жарылыспен, йкеліспен жне магнит-импульсті.

Металдарды пісіруді техникалы белгілерімен жіктелуі.

Техникалы белгілерге келесілер жатады:

- металды пісіру аумаында ошаулау дісі;

- пісіру процесіні зіліссіз орындалу дрежесі;

- процесті механикаландыру дрежесі.

Металды атмосфера ауасынан орау дісі бойынша пісіруді трлері – ауада, вакуумда, ртрлі ораушы газдарда, флюс астында, флюс стімен, кбікте, аралас ораулармен. Процесті зіліссіздігіне байланысты пісіруді зіліссіз жне зіліспен деп бледі; механикаландыру дрежесімен пісіру олмен, механикаландырылан, автоматтандырылан жне автоматты трлері болады.

Пісіруді негізгі тлеріні ысаша сипаттамалары. Доалы пісіру пісіруді кеірек тараан жне мбебап трі болып табылады. Балытып пісіру тобына жатады. Негізгі жне осынды металдарды балуы пісірілетін метал мен электрод арасында жанатын электр доасы арылы орындалады. Балыан негізгі жне осынды металл (электрод немесе пісіру сымы) пісіру ваннасын алыптастырады; нтижесінде пісіру ваннасы металыны кристалдануынан пісіру жігі алыптасады. Пісіру жігін тотыудан орау шін, доа жананда сйы ож жне газдар (мысалы СО₂, сутегі) блетін алы аптамалы электродтар олданылады. Кмір элекродымен туелді (1б- суреті) жне туелсіз (1,в – суреті) доада осынды сым олданып пісіру шектелуі, бны кбінесе тсті металдан жасалан жа абыралы бйымдарды пісіруге пайдаланады. Кмір электродтарын кбінесе доалы кесуге ( сіресе ысаланан болаттарды) кеірек олданады.

1 - сурет. олмен доалы пісіру

 

Флюс абаты астында автоматты доалы пісіру.

Пісіруді бл трі лкен ндірістерде тзу жне шебер жікті блшектерді жаластыру шін олданылады (2 – сурет). Электрод есебінде жала пісіру сымы 1 пайдаланылады. Бл процесті німділігі олмен доалы пісірумен салыстыранда 5-10 есе жоары; пісіру жіктеріні сапасы да жоары.

2 – сурет . Флюс абаты астында автоматты доалы пісіру

 

ораушы газдарда пісіру.

Пісіру балитын (3,а – суреті) немесе балымайтын (вольфрам) электродтарымен (3,б – суреті) инертті газдар аынында жргізіледі.

1 – сурет. ораушы газдарда пісіру

 

Бл тсілді жоарылегірленген болаттан, титан, никель, алюминий жне магний орытпаларынан жасалан блшектерді пісіруге олданады. Кміртекті болаттарды пісіргенде біршама арзаныра кмірышыл газын олданады.

Электрожды пісіру.

Пісіруді бл трінде негізгі жне осынды металдарды балуы, траталан пісіру процесі кезінде, электр тоы балыан ождан ткенде блінетін жылу арылы іске асады. Электрожды пісіру электрод трімен, электродта тербеліс болуымен, электрод санымен жне кейбір баса да белгілерімен жіктеледі. Бл тсіл ауыр дайындамаларды жаластыруа олданылады (ауыр тырлар, станиналар).

Газбен пісіру.

Пісіруді бл трі негізгі жне осынды металдарды жоары температуралы газ- оттекті жалынымен балытып жаластыруа негізделген. Оттегінде жандыруа арналан жанар газ есебінде ртрлі газдарды пайдаланады: сутегі,ацетилен, пропан-бутан оспасы, бензин буы, керосин буы, алалы газ, табии, кокс, мнай жне баса газдар. Ацетилен-оттекті пісіру (4 –сурет) инжекторлы жанары жалынында теді. осынды металл есебінде пісірілетін блшек металыны рамына жаын сым немесе сырытар олданылады. Ацетилен-оттекті пісіруде жаластарды сапасы электрдоалы пісіргеннен тмен.

4 – сурет. Ацетилен-оттекті пісіру

Тйіспелі пісіру.

Тйістіріп кедергімен пісіру, детте имасы аздау блшектерді жаластыру шін олданылады. Блшектерді шеттерін гидравликалы баспамен ысып, содан кейін электр тоын осады. Бл жадайда тйіскен металл пластикалы жадайда дейін жеткізіледі. Тйіспелі пісіруді баса трі – балытып пісіру. Бл дісте тйісті алашында біршама кшпен ысып, содан кейін то осады. Нтижесінде кп клемде микро доа пайда болады да, ол металдарды балытады (5,б – суреті). Тйіс балыаннан кейін гидравликалы баспамен ысылады (5,в – суреті). Мндай балытып пісіруді имасы лкен блшектерді жаластыруа, бданда баса ртекті металдарды жаластыруа олданады.

Тйіспелі пісіруді таы бір трі – нктелі пісіру, ол бірнктелі жне кпнктелі болып блінеді. Тйіспелі пісіру ртрлі электр тоымен – траты, айнымалы т.б. трлерімен орындалады.

2 – сурет. Тйіспелі пісіру

Металдарды пісіру икемділігі туралы тсінік.

Пісіру ндірісінде пісіру икемділігі деп біртекті жне ртекті металдарды (оларды орытпаларыны) берілген жктемелерде, ортада, температура жне баса жадайларда жмыс атара алатындай пісіру жаласын алыптастыру абілеттілігін айтады. Балытып пісіруде тек ана зара жасы еритін металдар ана пісіріледі. Біртекті металдар, яни болат болатпен шойын, шойынмен, мыс мыспен т.с.с., жасы пісіріледі. Мыс жне орасын зара ерімейді (осылыспайды) жне балыан (сйы) кйінде араласпайтын абаттар алыптастырады. Сондытан мыс пен орасынды іс жзінде пісіру ммкін емес. Темір орасынмен, алюминий висмутпен, темір магниймен т.с.с. иын пісіріледі. Сондытан мндай жадайда ртекті металдарды пісіру икемділігін амтамасыз ету шін, детте пісірілетін екі металмен де зара жасы еритін шінші металды пайдаланады. Пісіру икемділігі негізгі метал асиетінен баса пісіру трі мен ережесіне, осынды металл жне флюс рамына, ораушы газ тріне байланысты. Мысалы, кміртекті болаттарды азот ортасында пісіруге болмайды, йткені жік металы азотпен аныып, нтижесінде металды ескіруі орын алады. Керісінше мысты азотта пісіру жасы жадайда теді, ткені балыан мыс іс жзінде азота бейтарап, серлеспейді. Металдарды жне оларды орытпаларыны пісіру икемділігін анытау шін іс жзінде 150 діс олданылады.

дебиеттер:1 нег. [3 - 18], 2 нег. [7 - 21], 1-3 ос.

Баылау сратары

1. Пісіру дегеніміз андай процесс?

2. Пісіру процестері андай физикалы белгілерімен жіктеледі?

3. Пісіруді трлеріне бірнеше мысал келтірііз.

4. Металдарды пісіру икемділігі дегеніміз не?

5. Пісіру икемділігі андай жадайлара байланысты?