Дріс. Пісіру жаластары мен жіктері.
Пісіру жаластары мен жіктеріні жіктелуі.
Пісіру жаластары мен жіктері біратар сипатты белгілерімен жіктеледі:
- жалас трімен;
- пішіні мен затыы бойынша;
- пісіру трімен;
- пісіру орындалатын алпы бойынша;
- балыан жік металын стату дісімен;
- жасалан абат санымен;
- пісіруге олданылатын материал бойынша;
- пісірілетін блшектерді зара орналасумен;
- пісірілетін рылы пішінімен;
- жікке сер етуші кш бойынша;
- балытылан металл клемімен;
- жиектерді дайындау пішінімен.
-
| 
|
а -тйіс; б -тйіс айырылан; в - алыдытары ртрлі жаймаларды тйістері; г- айасан; д - брышты; е- таврлы; ж - кескінді; з- бйіржа; и -апсырмалы; к - электр тойтармалы; 1, 3- пісіру блшектері; 2 - апсырма
12 - сурет. Пісіру жаластарыны негізгі трлері
Жалас трі бойынша пісіру жіктерін тйіс, брышты, таврлы жне айас жіктер деп бледі (12-сурет). Тйіс жалас деп бйір жа беттерімен бір-біріне тйістіріп жаластыратын екі элемент жаласын (12,а сурет) айтады. Брышты жалас - бір-біріне брышпен орналасан (900 болуы шарт емес) екі элементті (12,д сурет) жаласы. Таврлы жалас дегеніміз бір элементті шеті брышпен орналасып, екінші элементті бйіржа бетіне пісірілген (12,е сурет). Айас жалас деп элементтері бір-біріне параллель орналасан жне бір біріне айастыра пісірілетін жаластарды (12,г суреті) айтады. Кеістіктегі орналасуына байланысты пісіру жіктері тменгі, тік, клбеу жне тбелік (13 - сурет) болып блінеді. Цилиндрлі бйымдарды пісіргенде тбелік пісіруден тік пісіруге кшкенді жартылай тбелік алып деп атайды.
а - кеістіктегі алпымен; б – затыымен; в- серлесу кшіні баытына байланысты; г- сырты бетті пішінімен
13 - сурет. Пісіру жіктеріні жіктелуі
Пісіру жаластарыны жіктерін сондай-а сырт крінісімен де бледі: тзсызыты жіктер, саиналы, тік жне клбеу жіктер. Жіктерді заты-ыменен ттас жне зіліспен деп бледі. Ттас жіктер, з ретінде, ыса, орташа жне зын жіктерге блінеді. Жіктерді орындау сипатымен біржаты жне кпжаты орындалатын жіктер деп блінеді. Сырт кшіні сер ету баытына байланысты пісіру жіктерін флангалы (бйір), арсы (лобовой), рама (аралас) жне исы жіктер (13,в суреті) деп бледі. Флангалы жікте сырты кш жік сіне параллель сер етеді, арсыда (лобовой) - жік сі сер ететін кшке перпендикуляр келеді; аралас жікте бл флангалы жне арсы жіктерді рамасы, ал исы жікте жік сі ететін кш баытына исы брышпен орналасады.
Пісіруге дайындауда жиектер пішініні геометриялы сипаттамасы.
Пісіруге дайындауда жиектерді пішіні андай крсеткіштермен сипатталады? Пісіруге дайындауда жиектерді пішіні келесі крсеткіштермен сипатталады (14 сурет):
а - жиектерді пісіруге дайындау, б- жіктер
14 - сурет. Пішініні геометриялы элементтері
- жиектерді ндеу брышы ();
- тйісетін жиектер арасындаы саылау (а);
- жиектерді топастау шамасы (S);
- алыдыы ртрлі металдарды жалаанда жайманы иаштау зындыы (L);
- жиектерді бір-бірінен ыысуы ().
Жиектерді брыштап деу металл алыдыы 3 мм –ден асанда орындалады, йткені блай жасамаан жадайда пісіру жаласы имасында шалапісірім, сондай-а металда арты ыздырма жне кйдірме пайда болады.
Жиектерді иаштап деген имасы шаын жеке абаттармен пісіруге ммкіншілік береді, бл жадай пісіру жаласыны рылымын жасартады, пісіру кернеулері мен деформацияларын азайтады. Тйістіретін жиектерді арасындаы саылау шамасы металл алыдыы, металл табасы, пісіру тсілі ж.т.б. факторлара байланысты. Дрыс тадалан саылау пісіру жаласы имасыны сапалы пісірілуін амтамасыз етеді. алыдыы ртрлі жаймаларды пісіргенде алы жайманы иаштап, оны зындыымен алы блшектен жа блшекке баяу ауысуын реттейді, бл жадай пісіру рылыларында кернеуді азайтуа ыпал етеді.Жиектерді топастау тбір жікті орындаанда пісіру процесін траты жргізуді аптамасыз ету шін жасалады. Егер топасты болмаса , ол кйдірмелер алыптасуына алып келеді. Жиектерді зара ыысуы пісіру жаласыны беріктігін нашарлатады, сондай-а шалапісірім пайда болуына жне кернеулер шоырлануына алып келеді.
Пісіру жаласыны жігі келесі геометриялы крсеткіштермен сипат-талады:
- жік ені в;
- жік биіктігі h;
- жік катетіні шамасы К (таврлы, брышты жне айас жаластар шін).
Пісіру жіктеріні шартты белгілері.
Сызбаларда пісіру жіктері, егер крінетін жік болса, пісіру тсіліне арамай ттас сызыпен белгіленеді (15 сурет). Пісіру жігіні клдене имасы 15в – суретінде крсетілген.
а, б- крінетін жік крінбейтін жіктер; в - клдене имасы;
1- біржаты мезер; 2- текше; 3, 4 - крінетін жне крінбейтін жік элементтері
15 - сурет. Пісіру жіктеріні шартты крсетілуі
Жікті белгілеуін клбеу сызы жне текшемен орындайды. лбеу сызыты шында мезер жасалып, оны шы жік орнына тіреледі.
Текше пісіру жігін сипаттайтын белгілерді орналастыруа арналады (егер жікті беттік жаы крсетілсе, онда белгілер текшені стіне орналасады, арсы жаы болса текшені астына орналасады).
Жікті сипаттамалары келесі элементтерден трады:
- жікті рылылы элементі мен типі стандартыны белгісі;
- осы стандартта абылданан пісіру жігіні ріп жне санды белгіленуі;
- стандартта абылданан пісіру тсіліні шартты белгісі (крсетілмеуі де
- брышты, таврлы жне айас жаластара –жік пішіні белгісі жне оны катетіні лшемі;
- пісірілетін учаске зындыыны лшемі (зіліс жіктер шін), адамы жне шахматты немесе тізбекті жіктер белгілері;
- осымша белгілер.
осымша белгілер кмегімен жікті орындауды ерекше шарттары крсетіледі (мысалы, кшейтуді алумен орындалатын жіктер, пісіруді жинастыру жадайында орындау т.б.). Шартты белгілеу элементтері міндетті трде крсетілген ретпен орналасады жне бір-бірінен сызышамен ажыраты-лады.
дебиеттер:1 нег. [57- 68], 2 нег. [21-35], 1-3 ос.
Баылау сратары
1. Пісіру жіктері андай сипатты белгілерімен жіктеледі?
2. Жалас трлеріне байланысты жіктерді андай трлері бар?
3. Металды андай алыдыынан бастап жиектерге иаштан ндеу жасалады?
4. Пісіру жігі андай геометриялы крсеткіштермен сипатталады?
5. Пісіру жіктері сызбаларда алай белгіленеді?