Дріс. Пісіру жне кесу кезіндегі ауіпсіздік техникасы.
Доалы пісірумен байланысты жмыстарды орындаанда жмысшы-ларды денсаулыына жне міріне ауіпті тмендегі жадайлар болады:
- доа сулесімен кзді жне теріні ашы беттеріні заымдануы:
- бйымды пісіруге дайындау процесінде жне пісіру кезінде жараат алуы;
- электр тоымен заымдануы;
- балыан металл мен ожды шашыраан тамшыларынан денені кйіп алуы;
- зиянды газдармен улануы;
- ысыммен тран ыдыстарды пісіргендегі жарылыстар;
- тез жанатын жне жарылыса ауіпті заттар мен жаын істегендіктен болатын жарылыстар;
- балыан металл мен ождан болатын рттер.
Электр тоымен заымдану.
Электр тоымен заымдану пісіру аппаратыны электр тізбегінде ыса тйыталу болып то адам денесінен ткенде болады.
Мндай ыса тйыталу себептері тмендегендей:
- пісіру сымдары мен аппараттарыны электр ошаулауы жеткіліксіздіктен;
- пісірушіні арнайы киімі мен ая киіміні нашарлыынан;
- блмені ылалдыынан;
- блмені тарлыынан;
- жне баса факторлара байланысты.
ыса тйыталанда адам арылы тетін электр тоыны шамасына байланысты ол келесі жарааттар алуы ммкін (тоты жиілігі 50Гц):
- ток кші 0,6-1,5 мА – олды женіл дірілдеуі;
- ток кші 5-7 мА – олды тартылуы;
- ток кші 8-10 мА – ол жне саусатар атты ауырады жне тартылады;
- ток кші 20-25 мА – ол озалмайды, демалу иындайды;
- ток кші 50-80 мА – демалу тотатылады;
- ток кші 90-100 мА – демалу тотатылады, 3 сек. арты сер етсе жрек тотайды;
- ток кші 3000 мА жне сер ету уаыты 10 с болса – демалу мен жрек тотайды, дене рылымы бзылады.
Яни адам міріне ауіпті деп 100 мА немесе 0,1 А шамасындаы тоты кшін санау керек. Егер электр тоыны жиілігі 600 Гц болса, онда оны ауіпті сері елеулі азаяды. Электр тоыны сері адам денесі кедергісіні шамасына елеулі байланысты. Денені кедергісі ішкі жадайлара (шаршау, психологиялы басылу т.б.) жне сырты жадайлара (температура, ылалдылыы, газдануы т.б.) баланысты.12В кернеу ауіпсіз деп саналады, ал ра, жылытатылатын жне желдетілетін блмелерде 36 В ауіпсіз деп саналады.
Электр тоыны заымдауынан орану.
Пісірушіні электр тоыны заымдауынан орау шін тменгі шарттарды сатау ажет:
- доаны нрлендіру кзіні тырлары мен пісіру бйымын сенімді жермен осу ажет;
- жермен осу сымдарын кері сым есебінде пайдаланбау ажет;
- электродстауышты олсабын сенімді ошаулау ажет;
- ра жне мыты арнайы киім жне олаптармен жмыс істеу ажет;
- далада істегенде жауын жауанда жне ар жауанда жмысты тотату ажет;
- жабдытар мен аппараттарды жндеуге болмайды (мндай жмысты электрик жасауы керек);
- ыдыстарды ішінде істегенде резеке кілемше мен кернеуі 12В-тан аспайтындай тасылмалы шамды пайдалану ажет.
Жермен осу.
орану шін жермен осу-бл электр ондырылары блшектерін жермен металл сым арылы осу. Авариялы жмыс жадайында тйыталан тізбекте жер ткізгіш есебінде пайдаланылады. Электр жабдытарын дрыс жермен осанда екі параллель электр тармаы алыптасады: біріншісі - аз кедергімен (3-4 ом), ал екіншісі, адам кіретін жадайа, лкен кедергімен (2000 ом). Сондытан, кернеуде тран нрлендіру кзіні тырына адам денесі тигенде, то адам денесі арылы, іс жзінде тпейді.Жермен осу кернеу шамасы мен электржабдытау жйесіне (ошауланан нейтраль немесе жермен осылан нейтральмен) байланысты орындалады.33-суретте жермен осылан жйеден пісіру трансформаторын нрлендірген жадайда оны жермен осу слбасы келтірілген. Слбада крсетілгендей, бірфазалы пісіру трансформаторын нрлендіру шін, осу пунктінен трансформаторды кіріс орабына дейін, ш талшыты шланалы кабель олданылан. Кабельді шінші талшыыны бір шеті осылу пунктыны тырына, ал екіншісі трансформатор тырыны жерге осу брандасына жаланан. Жылжитын пісіру ондырыларында тасымалы жерге осу рылымдары пайдаланылады.
Электр тоынан заым аланда бірінші крсетілетін кмек.
Бірінші ретте заымдаушыдан то тетін сымды ажырату ажет. Бны ра татаймен, аашпен т.с. алып тасталады немесе сымды ткір олсабы ошауланан сайманмен ырып жіберу ажет. Брінен жасысы, егер ммкіншілік болса, ажыратышты немесе сатандырышты бірден ажырату. Заым алан адама таза ауа аынын жне толы тынышты амтамасыз ету керек. Электр тоымен заымдананда барлы жадайда дрігерді ертерек шаыран абзал.Электр тоымен заымдананда адам клиникалы (жалан) лім жадайында болуы ммкін. Бл жадай -12 минута созылады. Бл уаытта адам медициналы кмек крсетумен, олдан демалдыру немесе жрекке массаж жасаумен брыны алпына келеді. Адам лімін тек ана дрігерлер айтады, оан дейін дрігер келгенше кмек крсете беру керек.
Кзді заымдануы.
Электр доасы ш трлі суле шыарады: жары, инфраызыл жне ультраклгін. Пісіру доасыны жары сулесі кзді крсетпей алдыратындай абілеті бар, ткені оны жарыы кзге ажетті жарытан 10000 есе арты.
Инфраызыл суле шыаруы за сер еткенде ана кзді заымдан-дырады. Ультраклгін суле шыару жаын ашытыта ыса мерзімді сер етсе де кз ауруын – электрофтальмия (жарытан ору)деп аталатын ауыру болдырады. Ауруды негізгі белгілері - кзді тілгендей ауруы, жасаурау, круді уаытша нашарлауы. Ауру белгілері сулеленгеннен кейін бірнеше сааттан кейін білінеді. Электрофтальмияны «Альбуцид» тамшылары немесе мырыш тамшыларымен 2-3 кнде емдеуге болады. Сондай-а салын шймен жуып, салын компресс жасауа болады.
Кру органдарын орау.
Электрпісірушілер доа сулелерін ткізбейтін жне сііретін жары фильтрлерімен істеу ажет. Жары фильтрлері доа уатына арай тадалады (11- кесте).
11-кесте. Пісіру доасы уатына байланысты жары фильтріні трін тадау
| Пісіру тоыны шамасы | Жары фильтріні трі |
| 30- дан 75 А-ге дейін | Э-1 |
| 75-тен 200 А-ге дейін | Э-2 |
| 200-ден 400 А-ге дейін | Э-3 |
| 400 А –ден жоары | Э-4, Э-5 |
Жары фильтрі шынысыны млшері 52х102. Жары фильтріні сырт жаынан деттегі терезе шынысымен оралып, ластананнан кейін ол айырбасталып трады. Пісіру шеберханаларында жары сулелеріні шаылысуын болдырмау шін абыралар мен тбелерді бояуды ара трлерімен бояу керек.
Зиянды газдар мен шадардан улану.
ышылдан жне баса марганец, кміртегі, азот, хлор, фтор т.с.с.байланыстарынан тратын пісіру шаымен ауа атты ластананда пісірушіні улануы ммкін. детте улануды белгілері: су, бас айналуы, басты ауруы, лсіздік, демалуды жиілеуі т.б. Улы заттарды адам организміні ртрлі жерлерінде траты алу абілеттілігі бар жне олар за ауыратын аурулар болдырады. Ауаны ластыымен кресу шін келесі шараларды орындау ажет:
- тартатын-шыаратын желдеткіш жне жылжымалы сору ондырыларын жасау;
- респираторларды, ал жеке жадайларда противогаздарды пайдалану;
- электродстауыш немесе шлем, т.б. арылы таза ауа беруін амтамасыз ететін ондырыларды пайдалану.
Кйдірмелер.
Пісіру жмыстарын жргізгенде балыан металл мен ож шашырайды. Бл шашырандылар пісірушіні оралмаан терісіне немесе киіміне тсіп кйдіруі ммкін. Пісірушіні кйдірмелерден орау шін, ол арнайы киіммен, арнайы ая киіммен, олаппен жне бас киіммен амтамасыз етілуі ажет.
Пісіру жмыстарын тез жанатын материалдармен жаын жерде орындаанда рт болу аупі бар. Мндай ауіп сіресе рылыс жмыстарында жоары. Егер пісіру жмыстары жоарыда жргізілсе, онда тмендегі тез жанатын заттарды жоарыдан тсетін шындардан орау ажет. Пісіру жмыстарын жргізетін орындарда ртрлі рт сндіретін ралдар: жшік ммен, келтірілген су, ртсндіргіш т.с.с. болуы ажет.
Газбен пісіру немесе кесу жмыстарын орындаанда «Ацетилен, оттегін ндіргендегі жне металдарды газ жалынды дегендегі ауіпсіздік техникасы мен ндірістік санитария Ережелерін» басшылыа алу ажет.
дебиеттер: 1 нег. [386-400], 2 нег. [302-314], 1-3 ос.
Баылау сратары
1. Газбен пісіруді олданатын ауматы атаыз?
2. Пісіру жалыны алай тадалады жне реттеледі?
3. О жне сол пісіруді айырмашылыы андай?
4. Жанары мштігімен клдене озалыс жасау трлерін атаыз?
5. Газбен пісіргенде тбелік жіктерді пісіру бола ма?
6. Газбен пісіргенде кптпелі жіктер олданыла ма?