Дріс5. Туристік ызметтерді зерттеудегі діснамалы кзарастар

Дрісті масаты: туризмдегі зерттеу дістері туралы, туристік ызметті зерттеудегі діснаманы рлі жне туризмдегі ылыми зерттеулер дістемелерін, зерттеуді кезедері, трлері, масаттары мен міндеттерін арастыру болып табылады.

Дріс сратары:

1.діснама - туризмдегі зерттеу дістері туралы ылым ретінде

2.Туристік ызметті зерттеудегі діснаманы рлі

3.Туризмдегі ылыми зерттеулер дістемесі

Таырып бойынша негізгі тсініктер: діснама, дістеме, детерминизм, эмпирикалы,стратегия.

 

діснама ылымы (ке ымында) – бл рылымдар, ой-толауды йымдастыру, ызметті дістері мен ралдары туралы ылым.

ылыми діснама — бл рылыс аидалары, ылыми танымны формалары мен дістері туралы ылым.

діснама теориялы таным жне шынайылыты айта згерту ралы ретінде крінеді.

діснама туризмдегі зерттеу дістері туралы ылым ретінде кзарастар, таным нтижесі мен мір тжірибесін тсіну жиынтыынан трады, ол осы ызмет саласында зерттелген былыстар мен процесстер туралы натылы теориялы талдаулар жасауа ммкіндік береді. Туризмді адам ызметіні бір трі, лемдік шаруашылыты ркен жайан трі ретінде зерттеу шін трлі дістерді кмегімен зерттеулер жргізіледі.

Туризм туралы ылымда алымдар мен мамандар з зерттеулерінде жалпы, арнайы жне жеке діснамаа сйенеді.

Жалпы діснама туризмні дамуыны жалпы задылытары, оны ерекшеліктері мен рамдас компоненттері, сондый-а, алымдар мен мамандар зерттеген былыстарды орны мен рлі туралы дрыс жне наты тсініктер сынады. Оны негізінде туризмні мн-маынасын тсінуге диалектикалы арым-атынастар бар. Бл методология бізді оршаан ортаны материалдануынан бастау алады, онда материя здіксіз озалыс пен даму стінде болады.

оршаан ортаны (материя) дамытуды озаушы кштері диалектика задарына – арама-арсылытар бірлігі мен крес, санды згерістерді сапалы згеріске туі, терістеуді терістеу задарына баынады.

Арнайы діснама зерттелу стіндегі феномендерді алыптастыру ерекшелігіне жататын задар мен задылытарды, оны дамыту мен ызметін тжырымдауа ммкіндік береді. Бл діснама туризмдегі натылы былыстар мен процесстерді зерттеу кезінде, тиісті дістер мен станымдарды, тсілдерді олдануа ммкіндік береді, йткені ол зерттеуді орытынды нтижесін анытау шін ажет.

Арнайы методология негізінде мынандай принциптер бар: ылымилы – ол жалпы ылыми білімге негізделген жне аралас ылымдар есебінен рылады, мысалы, экономика, юрис­пруденция, басару, информатика, леуметтану;

крнекілік – кру бейнесін ру ажеттілігіне сйеніп, білім беру дістемесі негізінде іске асады, ол оны жасы мегеру мен есте алдыруа ыпал етеді;

ол жетімділік – ызметкерді ерекше асиеттеріне арай, яни, туризм ызметін мегеру жне игеру абілеті бойынша негізделеді;

оыту теориясы мен практикасыны бірлігі – ол диалектикаа негізделіп, ызмет барысында жзеге асады, атап айтќанда, алан білімін іс-тжірибеде олдану дегейіне жету жне толыымен наты игеру;

білім беруді трбиелік мні – білім беру мен трбие баыттарыны сйкестігімен шартталады, йткені, білім беру мамандарды жеке сапалы абілетін алыптастыруа баытталан, ал, ол трбие беруді негізгі масаттарын іске асырады.

Жеке діснама – туризм ызметіндегі натылы былыстарды зерттеуді дістері мен тсілдеріні жиынтыын сынады, ол оны талдауды нысаны мен мнін райды. Оны негізіне мынандай станымдар жатады:

детерминизм – туризмні формалары мен трлерін игеру барысында туындайтын психикалы жадайлар себептері, ттынушылара сапалы ызмет крсетудегі былыстар мен процестер, кіріс алу;

сана мен ызмет бірлігі – сана мен ызметті дамыту бірлігіні крсеткіші, сана пайда болан кезде, ол ызмет барысында дамиды жјне крініс табады;

даму – туризмні баса ылым салалары жне жалпы жан-жаты дамуымен – интеллектуалды, эмоционалды, леуметтік - здіксіз байланысыны крсеткіші;

оытудаы жекелей арым-атынас- мамандарды жеке, леуметтік-психологиялы ерекшеліктерін зерттеуге бадарлау;

діснама бойынша аралан принциптер мынаны крсетті: туризм туралы ылымны озаушы кштері, дамуды леуметтік шартталуы жне мамандар ызметін жетілдіру жнінде тсініктер берді.

Туристік ызметті зерттеудегі діснаманы рлі

Туристік ызмет туризм теориясындаєы зерттеу жргізуді мні болып табылады, оны міндеттері: туристік іс-шараларды зерттеу(саяхаттар, экскурсиялар); туризм формалары мен трлерін болдау; жаа туристік орталыќтарды сипатын лгілеу; туристік іс-шаралар, экскурсиялар мен саяхаттар кезінде организм ызметін алпына келтіру.

Туристік ызметті зерттеу діснамасы, туризмні теориялы жне практикалы мселелерін зерттеу жне шешуге ылыми негіздеуге ммкіндік береді.

Туристік ызметті діснамалы баасы ызмет нарыындаы бсекелестікті, туризм ксіпорныны экономикалы жне техникалы жадайын, бсекелестік кїресті дамыту жне жргізуді болжалды дістерін, мамандарды ызметіні стратегиясы мен тактикасын анытауа кмек береді.

діснаманы негізінде туризмді оамды былыс ретінде зерттеу жатыр, йткені оны белсенді жне шыармашылы сипаты бар, ол адамдарды масатты практикалы ызметі процесінде жргізіледі. Саяхаттар мен экскурсияларда адамдар тобы бір-бірімен танысу арылы жаа крікті жерлермен танысады, жаа іс-тжірибе жинайды.

Туризмді зерттеу пркатикалы дегейде оны тарихи даму мнісін ашпайды, дегенмен, кнделікті мірде немі пайдаланылады. Туризмді теориялыќ дегейде зерттеу зіні алдына зерттелетін былыстарды, мселен, категориялар, задар, ылыми теория, сонымен бірге, абстаркция трінде крінетін материалды жне рухани лемні зара байланысыны мн-маынасын тсіну міндетін ояды.

Туристік ызметті масаты жоары білімді мамандар дайындау, олар туризм німдерін руа жне осы ызметтен кіріс алуа абілетті болуы тиіс.

Туристік ызметті субьектілері мамандар, белгілі бір ќоамды жне ндірістік арым-атынастаы ттынушылар, сонымен бірге ызметті осы саласындаы іс-тжірибе мен біліктілік.

Туризмдегі ылыми зерттеулер дістемесі

Туризм саласындаы зерттеулер мазмны. Туризм саласындаєы зерттеу жргізуді мазмнына кіреді: проблеманы жадайын зерттеу, масат ою жне міндетті айындау, зерттеу гипотезасын дайындау, сараптау дістері мен тсілдерін іріктеп, тадау, оны сынатан ткізу. Бл ретте сараптамаа серін тигізетін факторларды ескеру керек, зерттеуді логикалы жне хронологиялы схема-лгісі, контингент тадау жне сынаа алынандар саны, баылауа алынатындар санын анытау, алынан нтижелерді деу. Сонымен бірге зерттеу жргізілетін орынды амтамасыз ету, сырты орта серінен ошаулау, зерттеу жргізуге ажет техникалы жабдытарды зірлеу.

Зерттеу жргізу шін ажет: орытындыны сенімділігін амтамасыз ететін наты мліметтерді жинау; сараптама сериясын жргізу; алынан нтижелерді теориялы жне санды деулерін жргізу – мліметтерді орташа млшері мен лшемін анытау, коэффициентті реттеу, кестелер, диаграммалар, ру; зерттеу жргізу барысында алынан сапалы талдау мен синтез; мліметтерді тсіндіру жне орытындыны тжырымдау.

Зерттеу жргізу кезінде мынандай принципті/станым/ басшылыа алу керек: «шынайылы – жаланды». Шынайылыты сипаттау, процесстер мен былыстар болжамын тсіндіру /олар мтін, рылымды схема, графика, формула трінде болады/ ылыми зерттеуді нтижесі болуы ытимал. Аиат – бл шындыќты ойлау нтижесінде дрыс крінуі, оны лшемі практика болып табылады.

Зерттеу кезедері. Зерттеуді шынайылыы дегейін ктеруге байланысты зерттеу кезедерін анытау ажет; біріншіден, шынайылыты ылыми тануды пайдаланып, туризм проблемаларын анытау; екіншіден, ылыми пн терминдерін пайдаланып, белгілідегі белгісіздік лшемін анытау.

Проблеманы тжырымдау, яни, ажетті апаратты анытап, шынайылыты тсіндіру маызды кезе болып табылады. Зерттеу проблемасын тжырымдау алдында, ол туристік ызметті ќандай тріне жататынын анытап алу керек. Туризмге зерттеу жргізуге алынуы ммкін мселелер: турбизнес фактілеріні она й кешені жне транспорт ызметімен зара байланыстары; лемдегі жне елдегі экономикалы даму задылытары, мамандарды леуметтік мдени тжірибесіні рдістері. Туризмде оу мекемелеріндегі білім алу задылыќтары, туризм ксіпорындарындаы ксіби дадылар, ызметті ттынушыларды белсенді ойлауын алыптастыру задылыќтары, туристік ќызмет процесінде психиканы згеруі мселелері зерттеледі.

Зерттеуді маызды кезеіні бірі белгілідегі белгісіздік лшемін, оны туризм теориясы їшін актуалдыы дегейін анытау. Зерттеу проблемасыны зерделену дегейі мен сипатына сараптама жргізу ажет, яни, теориялы дереккздер, туризмге шектес ылымдар туралы маызды апараттар іздеу. Зерттеу теориялы трыда ана емес, практика жзінде де негізделуі ажет.

Зерттеу трлері. Эмпирикалы зерттеулер негізіне шынайы фактілер болады, онда млімет жинатау мен талдау белгілі бір туристік ызметті баылау жне зерттеуге негізделген дістерді пайдалану арылы жзеге асады. Эмпирикалы зерттеулер ажетті фактілерді анытап, жинауда жасанды, сына оќиаларын руды кздемейді. Туристік ызмет барысында болан натылы оиалар ана натылы факті болып табылады. Оларды талдаудан кейін, болан оиалар туралы орытынды жасалады.

Эмпирикалы зерттеулер сипаттама жне тсіндірме трінде болады. Сипаттама зерттеу туризмдегі аз зерттелген нысандар мен оиа-былыстар фактілерін крсетеді.

Тїсінікіктеме эмпирикалы зерттеуге фактілерді жинатау жне талдау фактілер арасындаы себептерді анытау кіреді, оны кмегімен белгісіз оиа немесе нтижесі белгілі болан оиа фактілерімен тсіндіріледі.

Шолу-талдау зерттеуі сын сипатында болады, сондытан шолу-сынау деп аталады. Мндай жадайда, міндетті шолу-талдау блімінен баса, проблема бойынша толы жне длелді сын сынылуы тиіс, жне тиісті ќортыныды жасалады.

Шолу зерттеуде авторды сипатталан жадайлар, идеялар туралы, сондай-а ойылан проблеманы шешуге атысты з ой-пікірі болуы ммкін. Мндай пайымдаулармен реферат мтіндері кезектесуі немесе олар шолу-талдау, шолу-сынау жне конструктивті- теориялы блімдер болып жеке блімге блінеді.

алым теориялы зерттеулер жргізе алады, онда дебиетке шолу мен сыни талдаудан баса, авторды ойылан проблеманы шешуге байланысты з пікірі болады, сондай-а ол шешілетін проблема теориясына осылан авторлы лес, жааша кзарас, ерекше пікір ретінде абылданауы ммкін.

Теориялы зерттеулерге мынандай талаптар ойылады: пайдаланылатын тсініктерді натылыы мен логикалыы, пікір арама-айшылыыны болмауы. Теориялы білімні ерешелігі оны жалпылама сипаты мен абстракілі, жйелі болуында.Осы білім блімдеріндегі згертулер ттас жйені згеруіне келеді. Теориялы зерттеулер дістеріне мыналар жатады: абстрактіліден натылыа ту, талдау жне синтез, рылымды-жйелі атынас, индуктивті-дедуктивті атынас, модельдеу, тарихи-логикалы діс.

Зерттеу таырыбын тжырымдау – алымны ызметіндегі е жауапты кезе: мнда натылы ылыми немесе практикалы талапа сйкес таырып аныталады. Таырып атауы ммкіндігіне арай, шешілетін проблеманы мнін ысаша ашуы тиіс. Таырып тадауда екішты немесе наты емес тжырымдар жасалмауы тиіс. Оны салдары бкіл зерттеу кезедеріне, соны ішінде жмыс гипотезаларын тжырымдауда жаымсыз серін тигізеді.

Зерттеу масаты мен міндеттері. Проблеманы жадайын зерттеу нтижесі негізінде масаты мен міндеттері аныталады. Аралы жне орытынды масаттар зерттеуді негізі, йткені ол зерттеу соында ол жеткізілетін масат болып табылады. Аралы масаттар – туристік ксіпорынды ресурсты амтамасыз ету дегейін, оны сына жмыстарын жргізу кезіндегі ќызмет нарыындаы жмысын баалау.

Міндеттері йымны бірізді жмыс кезедерін жне зерттеуді басынан соына дейін жргізілуін сынады.

Алдына осындай масаттарды ойан зерттеулерді міндеттері келесідей: проблеманы натылау, соан байланысты дебиеттер мен практиканы зерттеу; зерттеу гипотезасын натылау; процестерді диагностикалы дістерін тадау; сына жргізу дістерін зірлеу; сына жоспары мен бадарламасын, оны ткізілуін, нтижелерін деу мен талдауды зірлеу; теориялаы орытындылар мен практикалы сыныстарды тжырымдау.

Масаты мен міндеттері наты тжырымдалуы тиіс, йткені оны жзеге асыру дегейін анытау ммкін болмайды. Зерттеу міндеттері зерттеуді негізгі масатымен адекватты болуы тиіс, йткені оан шектес масаттар баынады.

Таырып атауы міндеттеріне сйкес болуы керек. Бл сйкестік бірнеше кезеѕерден кейін ойылады. Е алдымен, танымды жне практикалы маыздылыына арай таырыпты жалпы атауы жне міндеттері белгіленеді. Соынан таырып атауы ала ойылан міндеттерге, ал міндеттер – таырып атауына серін тигізеді. Біртіндеп, бірізді зерттеу жргізу арылы таырып пен міндеттерді айындауа ол жеткізіледі.

Туризмде зерттеу міндеттеріні саны детте 3 тен 5 ке дейін болады. Егер одан аз болса, олар елеулі дегейде таырыппен араласады, аз дегейде – міндеті натылы болады. Егер міндеттері тіпті кбірек болса, ондай жадайда мн-маынасы жоалады, тсініксіз болып, зерттеуді масаттылыы жойылады.