Дріс7. Туристік ызмет зерттеулерінде жалпы ылыми дістерді олдану

Дрісті масаты:туристік ызмет зерттеулеріндегі жалпы ылыми дістерді мнін,

туристік ызметтегі талдау жне синтездеу дістерін, эксперимент зерттеу жргізу тжірибелерін теренен ашып арастыру болып табылады.

Дріс сратары:

1.Туристік ызмет зерттеулеріндегі жалпы ылыми дістерді мні

2.Туристік ызметтегі талдау жне синтездеу дістері

3.Эксперимент зерттеу жргізу тжірибесі ретінде

Таырып бойынша негізгі тсініктер:баылау, схбат, сауалнама, талдау, синтез, логикалы, контент, факторлы, дерексіздендіру.

Баылау – бл ызмет міндеттерімен шартталан масатты абылдау.

ылыми баылау, апаратты ралдар арылы абылдау, кркем шыармашылы процесіні блігі ретінде абылдау болып блінеді.

ылыми баылауды негізгі шарты – натылы, яни, айта баылау, немесе зерттеуді жаа дістерін олданып баылау ммкіндігі, мысалы, эксперимент/ылыми тжірибе, модельдеу.

Баылау дісі трлі ызмет салаларындаы ылыми зерттеуді рамдас блігі болып табылады, соны ішінде туризм саласы да бар. Бл дегеніміз - натылы мліметтерді жйелі жне масатты трде жинатау, мысалы, сапалы жне санды жаы, материалды-техникалы амтамасыз ету, туристік ксіпорын ызметкерлеріні ксіби біліктілігі немесе бсекелестер туралы мліметтер.

Баылау адамны сезім органдарыны ызметіне байланысты, йткені ол зерттеуші алан апараттарды кбін абылдайды.

Баылау барысында негізгі міндет фактілер мен оиаларды анытауа келген жадайда, бл ретте шыармашылы ой-абілетті рлі биік болады.

ылыми баылау зірлікті талап етеді: зерттеуді жалпы масатына, жоспар ру, жаымды жадай тадау, уаыт пен орнына сйкес масатын натылайды.

Баылау мндай жадайда теориялы мазмнмен толыып, алдын-ала оны жете ойлануды талап етеді. Маман з ызметін ерте бастан дрыс жоспарлап, басты назарды маызды істерге баыттаан жадайда ана жетістікке ол жеткізеді.

Маман з біліміні негізінде болып жатан оиаларды дрыс талдай алса, ол тиісті орытынды жасай алады. Баылау жргізуге мият зірлену оны толы жне тере жргізілуін, зерттелетін оианы жан-жаты амтып, баылауа алуды амтамасыз етеді, йткені ол туристік ызметті мн-маынасын ынуда те маызды.

Зерттеу жргізушіні белсенділігі, оны зерттелетін процестерге атысуы, танымды ызыуы мен мддесі баылау дісін табысты олдануды ажетті шарты болып табылады.

Баылау жргізу негізі – іс-тжірибе. ызмет барысында баылау жргізу толы жне жан-жаты болады, йткені ол маызды нысандарды крсетіп, оны барысын немі реттеп отырады.

ылыми зерттеу жргізу шін баылаушыны жан-жаты зірлігі, зерттелетін процес туралы жалпы білімі болуы маызды. Тжірибелі маман жргізген баылау нтижесі, тжірибесі аз маманны жргізген баылауымен салыстыранда барынша жоары болады. Баылау дісі шін трлі ралдар олданылады.

Схбат – бл зерттеушіні натылы бір тламен жеке схбаты, онда ол сратар ойып, жауаптарды реттеп, белгілейді.

Схбат жргізілу формасына арай бетпе-бет/жзбе-жз/ немесе жанама (мысалы телефон арылы) болуы ммкін. Схбат туристік ызмет мселелері, туризм ксіпорындары жайында гімелесу трінде жргізіледі. Бірнеше сараптамашы- болжаушылара сауалнама жргізуге болады, біра схбат дскуссияа айналмауы керек. Бл діс кзбек-кз (сырттай) сауалнама жргізумен сас, онда жауаптар жазбаша трде жргізіледі.

Сауалнама – зерттеуші зірлеген сратара берілген жауаптар, яни, респонденттер сауалнама сратарына жауап береді. Саулнамада сарапшылара арналан бірнеше формадаы сратар болады. Кейбір мселелерді шешу шін «сра-жауап» типті сауалнамалар пайдаланылады. Оларды бір немесе бірнеше сратан болады, жне оларды райсысына екі немесе одан да кп жауаптар бар. Сарапшы зірленген жауапты бірін жне оан негіздемесін крсетуі тиіс. Сратар жауапты сапалы жне санды сипатына арай ойылады.

Крделі мселелерді ттас жне жекелей зерттеу кезінде, сауалнамада натылы логикалы бірізділік болуы ммкін, олар оианы(азірден болашаа) уаытына (немесе орны) арай зара байланысты. Сарапшылара сынылатын оиалар жиынтыы оларды сипаттамаларымен бірге ттас сценарий райды. Сарапшылардан оианы баасы мен болжам талап етіледі, йткені осы негізде зерттелетін процесс одан рі арай жаласып дамиды.

Сарапшылара сра беру наталы процестерді дамыту келешегін анытау есебінен жргізіледі. Олар белгілі білімді белгісіз білімге, алдаы уаытта танылуы тиіс білімге жеткізеді. Мысалы, туризмні экстремалды трлерін дамыту ммкіндіктерін крсету.

Туристік ызметтегі талдау жне синтездеу дістері.Талдау жне синтез – жалпы ылыми дістер, онсыз бір де бір ылыми зерттеу жргізілмейді. Талдау – зерттелетін оианы рамдас бліктер, элементтер мен белгілерге, арама-айшылыын талдап, мнін ашу деп тсінеміз. Синтез белгіленген элементтер, белгілер мен арама-айшылытар арасында байланыс орнату процесі. Синтез нарыты арым-атынастарды жан-жаты ойша салыстыру жне байланыстыру, сйтіп, басару шешіміне баа беріп, абылдауды наты крінісін руа ммкіндік береді.

Талдау жне синтез – бл арама-айшы баытталан (талдау – жалпыдан жекеге, синтез – жекеден жалпыа), сондай-а бір-бірімен тыыз байланыстаы таным процесі.

Талдау жне синтез туристік ксіпорынны табысты ызметіне ажетті кштер мен ралдар араатысын отайлы анытайтын діс болып табылады. Олар ызметкерді зарар іс-рекетінен тратын элементтерді руа, экономикалы тиімділікке ол жеткізу барысындаы з кшін шамалауа ммкіндік береді.

Талдау жне синтез туристік ксіпорынны кезекті аржы жылындаы /ол тосандара блінеді/ жмысын зерттеуде олданылады, оларды арасында байланыс рады, соынан ттас істі жзеге асырады.

Осы дістер арылы туристік іс-шараларды ткізуді жаымды жатары мен лсіз тстары айындалады.

Талдау функциясы туристік ызметті трлі белгілерін блуден трады, ол фактілерді жйелеу шін негіз бола алады, оларды зерттелетін оианы натылы дамуын сипаттайтын хронологиялы, функционалды, рылымды тртіппен жйелейді.

Синтез функциясы фактілер арасында байланыс орнату мен оларды белгіленген негіздемелер бойынша топтара біріктіруден трады.

Талдау барысында, мысалы, мнай німдеріне бааны суі себепті, бензин, жанар-жаар май баалары да седі, бл з кезегінде туристік жолдаманы ымбаттауына келеді.

ылыми зерттеулерде талдау мен синтезді пайдалану аиатты тануа ыпал етеді.

Жалпы туризмді немесе оны жеке трлерін зерттей келе, зерттеуші рбір ызметкерді жмысын ойша талдап, элементтерді байланысы мен зара іс-рекетін, асиеттерін анытайды.

ылыми зерттеулерде трліше талдаулар бар екендігін ескереміз: факторлы, логикалы, контент-талдау, эмпирикалы жне т.б.

Факторлы талдауды негізгі масаты – ауыспалы сандарды ысарту жне ауыспалы арасындаы зара байланыс рылымын анытау болып табылады. Ауыспалы санды ысарту барысында орытынды ауыспалы зіне бірлескен ауыспалы сипаттарын барынша енгізеді. Туризмде факторлы талдау туристік жолдамаа деген ттынушылы сранысты талдау шін пайдаланылады.

Логикалы талдау кптеген ымдарды анытауа баытталан, йткені оны кмегімен зерттелетін нысан сипатталып, сырты трі ерекше белгілерді іздеу, атап айтанда тараптар мен асиеттер лшемін жргізуге ммкіндік беретін эмпирикалы индикаторлар, мысалы жаа туристік нім.

Логикалы талдау мыналар кіреді, негізгі ымдарды тсіндіру (жасырын мазмнын талдау) жне анытау (ымды элементтерге бліп, эмпирикалы индикаторларды іріктеу ммкіндігі болады). Соында белгілеріне ол жеткізеді, оны лшемі тапсырыс берушіні апаратты сранысына жауап береді.

Контент-талдау(аылшын т. content – мазмны) – мтіндік жне графикалы апаратты талдау дісі, ол туристік ызметте зерттелетін талданатын апаратты санды крсеткішке кшіру жне оны статистикалы деу.

Туризм бизнесіні трлі ызметіні мазмны контент-талдауды нысаны болуы ммкін: халыаралы жне отанды туроператорлар, ызмет нарыындаы бсекелестік, халыаралы жне отанды онай кешендеріні менеджерлері, турбизнеске сер етуші ттенше оиалар, онажай индустриясы саласындаы жекелеген елдерді за актілері.

Контент-талдау дісі деректі мліметтерді зерттеуде, сауалнама, баылау, тесті жргізу, кпшілік коммуникация, маркетингте осымша рал ретінде олданылады.

Эмпирикалы талдау – бл жалпылама ттасты оны рамдас, барынша арапайым элементарлы блшектеріне жайастыру.

Теориялы талдау нысанны негізгі жне елеулі мселелерін анытауды арастырады.Бл діске дерексіздендіру, ышамдау, форматтау нтижелері кіреді.

Теориялы синтез – бл кеейтілген зерттеу, мнда деттегіден тыс жаа рылым рылады.

Эксперимент зерттеу жргізу тжірибесі ретінде.

Эксперимент ылыми зерттеуді практикалы дісі болып табылады. Эксперимент жргізу баылаумен салыстыранда шыармашылы ойды, жоспарлы істерді тиянаты трде ойластыруды барынша талап етеді. Бл длелді материалдарды жинатауды бір дісі.

Эксперимент келешек туристік ызметті жекелеген тараптары туралы наты мліметтер алу дісі ретінде крінеді.

Эксперимент ылыми зерттеуді дісі ретінде туризмні жан-жаты дамуын зерттеуге ммкіндік береді: оны трлері мен формаларыны ызметі, саланы аржылы дамыту шін ресурстарды пайдалану.

Эксперимент ксіпкерлік ыметті згеруіне, даму жадайларына згерістер енгізуге ммкіндік береді, ол натылы жадайа жаындату масатында зерттеу жргізуге жатады.

Туризмде ндірістік эксперимент олданылады, ол оамды жне оамды атынастарды жетілдіру жолдарын дамытуды жекелеген теориялары мен ылыми сыныстарын тексеруге ызмет етеді.

Танымды эксперимент нарыты бсекелестік жадайында туристік ксіпорынны ызметін айындауа ыпалын тигізеді. Маркетологтар іс-рекетті крделі моделдерін рып, баылау мен басару жадайында оны трлі тараптарын зерттейді. Эксперимент алдын-ала рылан жоспар бойынша жргізіледі, оны міндеті натылы нары сегменті жадайында аныталады, мерзімі жеткен мселелер мен оларды шешу ммкіндігіне сйкес.

ылыми зерттеулерде эксперимент жргізу шектеулі болады, йткені онда шарттылы орын алан, дегенмен, ол турбизнес саласындаы дерістерді тиімді зерттеуге ммкіндік береді.Эксперименттік мліметтерді абсолюттеуге болмайды, олар шектеулі жне зерттеуді логикалы дістерін олдану негізінде натылы тзетулерді талап етеді.

Туристік ызметті кейбір салаларына, соны ішінде космос туризмі жне дайвинг-туризміне трлі себептерге байланысты эксперимент жргізу ммкін емес. ылыми зерттеу жргізу шін лкен талаптар ойылады, мысалы натылы деріске барынша жаындатылан жадайлар жасау.

Туристік ызметте ойша эксперимент олданылады, ол іс жзінде ммкін емес жадайлара ойша жргізіліп, жзеге асырылады, мндай кезде ешандай материалды эксперимент жргізілмейді. Ойша жргізілген эксперимент орытынды баасын практика жзінде тексеру барысында алады.

Басару эксперименті туристік ызмет зардаптарын баалау масатында, жаалытарды сынап кру шін енгізу олданылады.

Туристік ызметте леуметтік эксперимент ылыми танымды діс ретінде маызды орын алады, ол оам мен туристік ксіпорын басшысыны кімшілік ыпалымен леуметтік нысана арнайы сипаттама беруге негізделген.

Егер леуметтік эксперимент экономика саласына жргізілген экспериментке ілсе жрсе, онда осы екі эксперимент леуметтік-экономикалы эксперимент сипатын алады. Осы дісті кмегімен мынандай мінеттерді шешуге болады: материалды ынталандыру жне мотивация жйесін ру; ызметтік міндеттерді блу; туристік ызмет ксіпорны ызметкерлеріні ыы мен жауапкершілігін натылау; ызметкермен зара іс-рекетті жетілдіру; атынас ызметі жне ттынушылармен схбаттасу.

Туризмдегі эксперименталды зерттеулер дегеніміз – зерттелген біртипті топты тадау жолымен бастапы апаратты жинау, олара трлі тапсырмалар беру, нтижеге серін тигізетін факторларды баылау деп тсіндіріледі. Мысалы, клиенттерді турпакеттер баасына реакциясы аныталады. Туелсіз ауыспалылар эксперимент жргізушіні пікіріне арай згеруі ммкін (баа, жарнама шыыны), сол кезде туелді ауыспалылар оны басару саласында болмауы ммкін (сату клемі, нарыты лес крсеткіші).