Дріс8. Турбизнесті леуетті ммкіндіктерін тану жне туристік ызметтер зерттеулеріндегі дістер
Дрісті масаты:турбизнесті леуетті ммкіндіктерін тану дістері мен туризм ызметіндегі зерттеулер кезіндегі тарихи, логикалы жне эксперттік бааны, туристік ызметте зерттеу жргізуді жекелеген дістерін олдануды зерттеу болып отыр.
Дріс сратары:
1.Турбизнесті леуетті ммкіндіктерін тану дістері
2.Туризм ызметіндегі зерттеулер кезіндегі тарихи, логикалы жне эксперттік баа
3.Туристік ызметте зерттеу жргізуді жекелеген дістерін олдану
Таырып бойынша негізгі тсініктер:абстракті, салыстыру, жалпылау, эксперттік баа,
«Дельфи», натылы баалау, ынталандыру.
Туристік ызметті леуетті ммкіндіктерін тану дісіне салыстыру, дерексіздендіру, абстрактіліден натылыа дістері жатады.
Салыстыру дісі белгілер састыы мен зерттелетін туризм трлеріні арасындаы айырмашылыты айындауа ммкіндік береді, мселен, нары ызметі сегментіндегі бірнеше туристік ксіпорын ызметін салыстыру.
Зерттелетін фактілерді теориялы тсініктемесі белгісіз фактілерді брыннан белгілі фактілермен салыстыру арылы ана ммкін болады.
Салыстыру дісі туризмдіге былысты зерттеу серпінін зерттеуді анытау, оны даму задылытары мен рдістерін ашуда лкен мн-маынаа ие.
Туризмде ылыми зерттеу жргізуде салыстыру дісін олдануды тиімділігі кп жадайда асырлы тжірибемен жинаталан мынандай ережелерден трады:
біріншіден, тек зара байланысты, бірыай жне лшемдес оиалар мен фактілерді салыстыруа болады;
екіншіден, салыстыратын оиаларда сас белгілерімен ана шектелмей, бір-бірінен айырмашылыын да айындау керек;
шіншіден, салыстыру орытындыны маызы мен натылыын амтамасыз ететін састытар мен айырмашылы белгілері бойынша жзеге асырылуы тиіс.
Салыстыру дісін олдану туризм ылымыны ерекшеліктерімен тсіндіріледі. Мысалы, туризмні жаа німдерін зірлеуде мынандай міндеттер ойылады: оны ызмет нарыында алай іске асыру керек; бсекелестер тарапынан андай арсылытар болады, ол ызметті ттынушылара танымал бола ма; кіріс бере ме. Осы міндеттерді табысты шешу шін зіні леуетті ммкіндігіді бсекелестер ммкіндігімен салыстыру ажет. Зерттелетін факторларды састытары мен айырмашылытары негізінде туризм німін ызмет нарыында жылжытуды тиімді дістеріне теориялы негіздеме беруге болады.
Абстрагирования /дерексіздендіру/ дісі туризмдегі деттегі байланыстар мен атынастарды айындап, жекешеленуді ртрлілігінен шыуа ммкіндік береді.
Дерексіздендіру дісі/абстрагирования дісін олдану нтижесінде турбизнесті жргізуді кейбір жекелеген задылытары, тараптарды жалпы масаты, туристік ызмет нарыы сегментінде зерттелетін оианы себептері туралы жалпылама абстрактілі білім алуа болады.
Абстрактіліктен натылыа рлеу дісін олдануда ой наты білімді игереді, соынан оны жааша сынады.
Абстракциядан шыу туризм трі туралы стірт емес, тере жне жан-жаты білім алуда ажет. Бл дісті мні – туризмні натылы бір тріні элементтері мен тараптары туралы абстрактілі білім негізінде, ол туралы, оны турбизнестегі орны мен туризмні баса трлерімен, оны зады ызметі туралы толы жне жан-жаты тсіндіріледі. Барлы негізгі элементтер, оларды елеулі байланыстарымен байытылан натылы білім осы дісті олдануды нтижесі болып табылады.
Абстрагирования /дерексіздендіру/ дісі жне абстрактіліден натылыа рлеу универсалды сипатта болады жне туризмдегі кез-келген ылыми зерттеу дерісі шін міндетті.
Бл діс, егер зерттеуші оны мазмнын тсінбестен интуитивті пайдалананда олданылады. Бл дісті дрыс тсініп, оны лайыты жатары мен иындытарын ескере отырып олдану, ылыми зерттеу жргізуде те тиімді.
Жалпылау дісі ойша дарадан жалпыа кшу, бір немесе бірнеше сас (бріне орта) фактілерді біріктіру жолымен тсіндіріледі. Ойша жалпылау - заттар мен былыстар, туризм оиаларынан орын алан дара жне жалпылама байланыстара негізделеді. Туризмні жекелеген трінде жеке ана емес, жалпы сас белгілері болады. Жалпылау ережелерін (ымдар, задар, орытындылар, тсініктемелер) алыптастыру натылынызерттеу арылы ммкін
Фактілерді (оиаларды) жалпылау дегейі ртрлі болуы ммкін. Жалпылау дегейіндегі айырмашылытар осыдан – фактілерге эмпирикалы зерттеу жргізу кезеіндегі болымсыз арапайым састы рудан, мазмнды, жалпыламаны ашуа дейін, ол танымны теориялы дегейінде ымдарды алыптастыру, задарды ашу мен фактілерді тсіндіруге жатады, жадайды тсіндіруші жйе рылан кезде, зерттелетін былысты тжырымдамасы алыптасады.
Маызды фактілерді екінші атарлы фактілерден айыруа ммкіндік беретін жалпылауды крделі формасы типтеу болып табылады, ол туризмдегі зерттелетін былыстар немесе топтарды барынша маызды жаын крсетеді. Ерекше (типті) фактілерді іріктеу ылыми жалпылауды маызды мазмнын райды. Мазмнын ашу шін зерттелетін былыс жеткіліксіз, сондытан барынша жоары тртіппен жалпылау, сондай-а айталау, ажеттілік, мазмн жне оианы себепті шарттылыы ажет.
Туризмдегі іс-тжірибені тарату формасы ортыныды болып табылады, одан ылыми тжырымдама алыптасады, ол зерттелетін былысты ерекшелігі мен мнін, оны пайда болу задылытары мен дамуын ашады.
Туризм ызметіндегі зерттеулер кезіндегі тарихи, логикалы жне эксперттік баа.
Тарихи дісті мні – натылы бір дуір оиалары мен былыстарыны зерттеу, оны бір ізге тсіру. Тарихилы оны бірізді дамуын крсетеді, ал логикалы оны мн-маыналы дамуын крсетеді. Мысалы, тарихи туризмні дамуы, арнайы зірленген маршрут бойынша (орман аумаы, теіз жаалауы) жргіншілер жолынан басталан, соынан жргіншілер туризмі емдік тсілге айналды - терренкур.
Туристік ызметтегі тарихилы пен логикалы – блар бір былысты екі жаы, онда логикалы оны негізгі мні, ал, тарихилы – кездейсотытар арылы крінетін кпбейнелі крінісі болып табылады.
Логикалы діс тарихи оианы жинаты крінісі ретінде крінеді, ол натылы мірегі заттар, былыстар, оиалар мен процестерді даму логикасына сйкес келуі тиіс.
Логикалы діс негізінде натылы мірге тн задылытар жатыр. Туризмде кез-келген былысты зіні пайда болу, даму жне жаа сапалы жадайа кшуіні белгілі логикасы бар. Мысалы, онайден туристерге орын алу/бронь/ шін телефон арылы аз млшерде тапсырыс берілетін. азіргі заманда туристер легі елеулі трде сіп келеді. онайлерден орына тапсырысты Интернетті кмегімен алдын-ала беру ммкіндігі бар. Туристік ызмет нарыында клиенттерге сапалы ызмет крсету шін, кптеген туризм ксіпорындары пайда болды, олар апаратты технологияларды кеінен пайдаланады.
Эксперттік/сараптама/ баа беру дісі туризмні крделі жне кп планды былыстарын зерттеуде олданылады, онда тйінді шешімді маман абылдайды. Оларда зерттеуге алынан сраа натылы жауап іздеу немесе оны баалау барысындаы сарапшыларды зара сер етуі болмайды. Мысалы, сараптамалы баа дісіні бірі — «Дельфи» — онда мамандарды зара схбаты жойылады. р сарапшы сауалнама кмегімен берілген белгілі бір сратарды алады. Ол мліметтер негізінде зіні моделін жасайды, ажетті байланыстарды анытайды, орытындылар жасайды. Содан кейін сарапшылардан сауалнамаларды аып, жекелеген орытындылар бойынша статистикалы деу жасайды, бірнеше жымды орытындыларды тжырымдайды. Бл ретте бекітілген жымды орытындыдан ркімге тиімді аргументтерді айындап, жинатайды. Бл мліметтерді (бірнеше орытынды жне оларды аргументтеу) сарапшылара сынады, олар з бааларын айта арап, жымды орытындылармен келіспейтін тстарын тсіндіреді. деу процесі айталанады, нтижесінде жымды орытындылар саны азайады. ш-трт процедурадан кейін бір жымды орытынды алуа болады, ол сапасы жаынан кез-келген жеке орытындыдан арты.
«Дельфи» дісін олдануда нтижені натылыын ктеретін рала кері байланыс ру жатады.
Сарапшылар пікіріні маыздылыын баалауда, сарапшылар алдыы жргізген сауалнама нтижесі жне осы нтижелерді есепке алумен танысады. Нтижелерді деуді иындыы жне уаыт шыыны себепті бл дісті практика жзінде жзеге аса бермейді. Оны жйені моделдеу дісімен – морфологиялы немесе желілік - компьютерлік технологияны пайдаланып ауыстырады.
Кейбір кездері бл дісті іскерлік ойын элементтерімен йлестіреді. Мысалы, сарапшыа зін туристік ксіпорын басарамасы ызметкеріні орнына ойып, зін-зі баалауды сынады. Осы діске арналан жеке орытындыларды деу шін математикалы дістер олданылады, ол р сарапшыны зіреттілік дегейін, жалпы апараттану дегейі, сараптау жргізуді баса шарттарын ескеруге ммкіндік береді.
«Дельфи» дісін ксіпорынды жне німді ткізуді жоспарлау барысында сараптама-болжау жасауда олданады. Ол интерактивті процедура ретінде «ксіби шабуыл» ткізуде пайдаланылады. Бл діс санды баалауды пайдаланып сараптама сауалнама жргізуді натылыын ктеретін рала айналды.
Эксперттік баалау дісіне сондай-а программалы-масатты жоспарлау мен эксперттік сауалнама жатады.
Жоспарлауды бадарламалы-масатты дісі - туристік ксіпорынны масатты рылымдарын зіні ресурсты амтамасыз етуімен тйіндеуге ыпалын тигізеді. рбір бадарлама шаруашылыты дамытуды бір немесе бірнеше масаттарын жзеге асыру бойынша кешенді іс-шаралар рады, олар «масаттар дараы» трінде крінеді. Бадарламаларды ммкін нсаларын баалау жне тадау трлі лшемдер бойынша (іске асыруда соы крсеткіштегі белгіленген шыын клемі мен уаыт млшерін азайту), арнайы тсілдер, ммселен, бадарламалы матрица кмегімен жргізіледі.
Сараптау сауалнама жргізудегі жетістіктер – сарапшыларды тадау, йым мен оны жмыс жадайы, олар абылдаан жекелеген орытындыларды деу дісіне байланысты. Сауалнаманы нтижесіне йымдастырушылар тадап алан сараптау трі, сра ою формасы жне натылыы ерекше серін тигізеді.
Туристік ызметте зерттеу жргізуді жекелеген дістерін олдану.
Жеке дістер туризм ксіпорындары мен жекелеген ызметкерлерді ксіби жетілдіру бойынша натылы міндеттерді шешуде олданылады. Туристік ызмет процесінде ызметкерлерлі оыту мен трбиелеуге баытталан мынандай жеке дістер олданылады:
жымды сер ету дісі – ызметкерлерде моральды-адамгершілік сапаны алыптастыру; бл діс ксіби ызмет барысында оамды пікірмен сер ету жолымен жзеге асырылады;
натылы баалау дісі- трбие жмысыны жетістіктерін анытау, мнда ызметкер атарылан жмысты пайда келетіні туралы орытынды жасауа ммкіндік алып, тиісті сапа мен дадылар мірлік белсенді станымды алыптастыруа ыпалын тигізетініне кз жеткізеді.
ынталандыру дісі – ызметкерді моральды жне материалды трыда ынталандыру дісін, ала ойылан оамды-экономикалы маызды міндеттерге ол жеткізуде пайдалану. лгі беру дісі – жымны бір мшесіні іс-рекетіні басаларды сана-сезіміне сер етуі;
мжбрлеу дісі – ызметкерлерге з талаптарымен атар, олара ойылатын басадай талаптара баынышты болу жадайлары;
жаттыу дісі – ызметкерлерді тиімді іс-рекеттері мен ызметін саналы жне айта айталау дісі, ол ттынушыа ызмет крсетуді жасартуа баытталан.