Аныталу жне бсекелестiк артышылыты зерттеу дiстерi

Бсекелестiк артышылытарды ымы турнім баса серiктестiктердi турнімдерімен салыстыруда артышылы алуы, турксіпорын ойдаыдай жмыс iстеп дамуы керек болатынын бiлдiредi. Турнім артышылытарына оны баасы жне сатып алушы шiн тартымды айырмашылы ерекшелiктерi жатады. Сатып алушы турнімді згеше ттынушылы асиетке ие болса, арзандау болса алатыны белгiлi.

Бсекелестiк- турксіпорындарды ызмет нарыындаы кптеген бсекелестерге ттеп беруі; шыарылатын турпродуктовтарды бiртектiлiгi; шыындарды тмендетудi тосауылдарыны бар болуы; траты биiк шыындар. Нарыты бсеке iшiндегі ысымды кiшiрейту дістеріні бірі турксіпорынны басалармен салыстыранда наты артышылытарды олдануы болып табылады.

Бсекелестiктерде келесi факторлар есепке алуы керек: бiрiншiден, з туртоварларына баа оятын жне ызметтер сапасын азайта алатын турксіпорын серiне туелдiлiк;

екiншiден,кбіне жабдытаушы болып ешкім алмастыра алмайтын ірі серiктестiктер шыады, яни олар монополисттармен болып табылады;

шiншiден, турксіпорына сатып алушылар лкен сер етеді: олар бааны тмендету масаттарында ысымшылы крсетедi; турызметті жоары сапаларын талап етедi, нары iшiнде бсекелестерді бiр-бiрiмен соыстырады.

Турбизнеске сатып алушыларыны серi ттынушылар тобыны тыыздыы мен бiрлiгіне; сатып алушылар шiн турнімдерді маыздылыыны, ызметтердi бiртектiлiгiнi дрежелерiне; ттынушыларды хабарлы болу дегейіне туелдi болады;

Нары ажеттiгiндегi менеджерлерді жедел адаалауы сол турнімні наты тріне тлей алатын сраныс болан жадайда айындалады.

Менеджерлердi мiнез-лыыны аидасы нарыты шарттарда тиiмдi жобаларды тадау жне iске асыруы болып табылады.

Тез адаалауа мн беруші турксіпорындар , з ндiрiсiнi андай болмасын мамандандыруларыні жотыымен аныталатын, уаытты ыса аралыына биiк шыындар кеткенімен максимал пайда алу масатында ндiрiстi масштабтарыны згерiсiне дайын болады. Нарыты ахуалды даму баыттарына сай турксіпорынны тиiстi ерекшелiктері жне стратегиялары тмендегідей процедуралардан трады:, артышылытар жне туекелдердi баасы ,нарыты шарттарды талдауы, турксіпорынды басару жне турнім ндiрiсіні ерекшелігіні сйкестігіні талдауы.

Дегенмен туристтiк ызметтер крсету барысында нарыта келесi трасыздадырыш факторлер болуы ммкін: биiк меншiктi шыындар; турбизнесiндегi наты за мерзiмдi перспективаларды жотыы; сырты ортаны олайсыз факторларыны лкен саны; пайда табуа кепiлдiктердi жотыы; банкрота шырауды зор атері..

26. SWOT- талдау жне бенчмаркинг арылы бсекелестiк артышылытарын зерттеу дiстерi

Туристтiк ызметтердi нарыында мамандар бсекелестiк артышылытарын жасау масаттарда SWOT- талдау жне бенчмаркинг сияты зерттеудi дiстерiн олданады.

SWOT - талдау. Жадайа байланысты, немесе SWOT - (strengths - кштi жа, weaknesses - лсiз тарап, opportunities - ммкiндiк жне threatsтер - ауiп-атер, байбалам) талдау, турксіпорында, турксібіні жеке трлерiнде iске аса алады. Оны нтижелерi алдаы уаытта стратегиялы жоспар жне жоспар маркетинг дайындау кезінде олданылады..

Турксіпорын ызметін баалау шiн келесi мселелердi зерттейдi:

Турксіпорынны потенциалды iшкi кштi жатары: кілтті сратарды толы зыреттiлiгi; бiрдей аржы ресурстары; сатып алушыларда ол туралы пайда болатын жасы серлер; нарыты танылан жетекшiсi; жасы жасап бiткен функционалды стратегия; ндiрiс масштабтарында немдеу; бсекелестер жаты кштi ысымынан (е болмаса кейбiр шарада) тылу; меншiктi технология; (шыындар бойынша артышылы) шыындарды азайту; жасы жарнамалау науандары; жаа тауарларды деудегi тжiрибе; сыннан ткен менеджмент; (тжiрибенi исыы бойынша озу) лкен тжiрибе; ндiрісті жасы ммкiндiктерi; те жасы технологиялы дадылар;

Турксіпорынны потенциалды iшкi лсіз жатары: дамытуды айын стратегиялы баытыны жотыы; лдеашаны жабды; басару дарыны жне білігіні кемшiлiгi; жмыс барысында натылы абiлеттiлiктер жне дадыларды жотыы; зiн жаман жаынан кепiлдеме берген стратегия ; iшкi ндiрiстiк мселелер; зерттеулердi тiрегiндегi жне деулердегі артта алушылы; турнімдерді те аз ассортименті; туристтiк ызмет нарыындаы анааттанарлысыз имиджы; нашар сауда желiсi; маркетинг ызметiнi анааттанарлысыз йымы; стратегиядаы згерiстерге ажеттi аржыландырудаы аржыны жеткіліксіздігі; рбiр турнімні негiзгi бсекелестерге араанда зiндiк ныны жоары болуы; пайданы аздыы;

Турксіпорынны потенциалды сырты ммкiндiктерi: клиенттердi осымша топтарына ызмет крсетуге абiлеттiлiк немесе жаа нарытара немесе жаа нары сегменттерiне шыу; клиенттердi анааттандыру шiн турнім ассортиментiн кеейту; турнімні шыарылымдаы жаа трлеріне технологиялы ноу-хаулар жне дадыларды пайдалануа абiлеттiлiк ; (ала немесе арта) тiк кiрiгу; туристтiк ызметтердi тартымды шетелдiк нарытарында саудалы тосауылдарыны тмендеуi; бсекелестердi позицияларыны лсiреуi; туристтiк ызмет нарыындаы сраныса байланысты атты суiді ммкiндiгі; жаа технологияларды пайда болуы;

турксіпорынны потенциалды сырты атерлері: шетелдiк бсекелестерді нарыа аз шыынмен шыуы; турнімді ауыстырыштарды сатылуларыны суі; туристiк ызмет нарыыны баяу суi; шетелдiк кiметтердi саясаты курсiнi олайсыз згерiсi; ымбат баалы за шыару талаптары; турксіпті тiршiлiк циклыны кезеiнде дамуы мен сранысты тмендетуіне зор туелдiлiк; сатып алушылар жне жабдытаушыларды талапшылдыыны суі; сатып алушыларды таламы мен ажеттiліктеріні згерiсі; олайсыз демографиялы згерiстер.

Турксіпорынны кштi жне осал жаын талдау турксіп трлердi элементтерi жне негізгі процестер жиыны тратын iшкi ортасын зерттеудi білдіреді.

Оларды кйiн сол турксіпорынны алып отыран ммкiндiктері мен потенциалы бiрiгiп анытайды.

Iшкi ортасы маркетинг, аржы, ндiрiстiк жне райсысыны з рылымы болатын кадрлы-йымдастырудан трады.

Егер турксіпорынны йымдастыру мдениетi айын сер ете алмаса, онда стiрт негiзде оны талдауы иындалады, дегенмен тмендегідей факторларды сарапшылы баалауа болады: ызметкерлердi ызметіні бiрiктiрілуі, орта ндылытарды бар болуы; з турксіпорнына деген матаныш; ызметкерлердi жмысыны нтижелерiмен байланыстырылан себептер жйесі; жымдаы психологиялы ахуал.

йымдастыру мдениетi турксіпорынны рылымдаы бсекелік кресте ны тра алатынына жадай туыза алады. Бiра былай да болуы ммкін: йымдастырылан мдениет жоары технологиялы жне аржылы потенциалмен табысты дамуа жол бермей лсіретуі ммкін алады. Турксіпорынды стратегиялы жоспарлауда йымдастыру мдениетiнi талдауыны маыздылыы сол, ол ызметкерлердi арасындаы атынасты анытайды, сырты жне iшкi ортамен з зара рекеттесуiне кштi ыпалы етеді. Ол шiн оларда жайласатын iшкi ортаны райтын талдауларды нтижелерi бойынша шешімдері шыатын "маыздылы-тиiмдiлiк" матрицасын растыруа болады (сурет)

за мерзiмдi перспективада турксіпорын ойдаыдай алуы шiн болашата оны жолында андай иындытар пайда бола алатынын болжауа икемi болуы керек:

 

Маыздылы	тиімділік
Тмен	жоары
жоары	Аса кіл блуді ажет етеді	Жоары дегейді сатауды жаластыру
Тмен	Тмен	Мнсіз факторлара ерекше кіл блу

 

 

Ол шiн андай жаа ммкiндiктер ашылуы ммкін; Сондытан стратегиялы жоспарлауда сырты орта андай ауып-атер мен мумкіндіктер жасыратынын анытауа кіл блу ажет.

SWOT - талдауды олдану кштi жне лсiз тараптарды, ауып-атер мен ммкiндiктi анытауа, алдаы уаытта турксіпорынны стратегияларды растыруы шiн оларды арасындаы байланыстарды тiркесiн орнатуа кмектеседi.

Бастапыда наты ахуалды есепке алуымен лсiз жне кштi жатар, (ауiп-атерлер ) байбаламдар жне ммкiндiктердi тiзiмi жасалады. Бдан рi оларды арасындаы байланыс бекiтiледi. Ол шiн (7.2-шi сурет) SWOTтi матрицасы растырылады..

Сйкесiнше талдауды бiрiншi кезедерде айындалан турксіпорынныны кштi жне осал жаы енгiзiледi (кштi жне лсiз тараптар) екi блiмдер сол жаында айындалады.. Матрицаларды жоары блiкігінде айындалан ммкiндiктер жнеауiп-атерлер енгiзiлген (ммкiндiк жне ауiп-атерлер) екi блiм ерекшеленеді.

Блiмдердi иылысуында трт рiстер пайда болады: (кш жне ммкiндiк) КЖМ; (кш жне байбалам) КЖБ; (лсiздiк жне ммкiндiк) ЛМ; (лсiздiк жне байбалам) ЛБ. рiстердi млiметтердi райсыларына зерттеушiнi комбинацияларды арап шыуы жне турксіпорынны іс-рекетіні стратегиясыны деуiнi жанында ескеруi керек боландарды ерекшелей алуы керек. Сива рiсiнен тадаландары болатын атынаста сол турксіпорынны кштi жаы олдану бойынша стратегияны сырты орталарда пайда болан ммкiндiктерден серпудi алыну шiн ндеу керек.

	Ммкіндіктер 1. 2. 3.	Байбалам(ауып-атер) 1. 2. 3.
Кшті жатар 1
2.	ріс	ріс
3.	КЖМ;	КЖБ
лсіз жатар 1
2.	ріс	ріс
3.	ЛМ	ЛБ.

Рис. 7.2. Матрица SWOT

 

ЛМ рiсінде алан жп шін стратегия пайда болан талаптану ммкiндiктерi турксіпорын бар лсiздiктер жеу шiн растырылуы керек. Егер КЖБ рiске жп болса, онда стратегия байбаламдарды жоюы шiн ол олдану кштерін ойлауы керек. ЛБ.рiс болатын турксіпорындарды жбы шiн оан лсiздiктерден арылан жне оны стiнде салпа байбаламды сатап алуа талаптануа ммкiндiк берер стратегияны iстеп шыаруы керек.

SWOTты дiстемелiктерi табысты олдану шiн байбалам жне ммкiндiктi ашу икемi маызды, олар турксіпорын шін шiн маызды айындалан байбаламдарды жне ммкiндiктердi рбiрiні кзарасы оны іс-рекет стратегиясындаы есепке алуы болып табылан баалау.

(7.3-шi сурет) ммкiндiктердi матрицасында рбiр наты ммкiндiктерді баалауы шiн дiс олданылылады..

Осы матрица тмендегiше салады: (аз шамалы кштi) турксіпорынны ызметке ммкiндiктi сер ету дрежесi стiнде кейiнге алдырылады; ол (биiк, орташа жне аласа) ммкiндiкпен пайдалана алатын ытималды бір жанынан кейiнге алдырылады.

Матрицаны iшiнен алан ммкіндік рiстер йым шiн ртрлi мн білдіреді.ВС жне Сс ВУты рiсіне тап болатын ммкiндiктер, турксіпорын шін лкен мндi алады, жне олар мiндеттi трде олдануы керек. Жарайды, СМ,НУ,НМ рiсiнде тсетiн ммкiндiктер iс жзiнде кіл блуді ажет етпейді.

Егер турксіпорында орлар жеткiлiктi болса, басарушы алан рiс ммкiндiктерiнi атынасында оларды олдануы туралы позитивтi шешiм абылдауы керек.

(7.4-шi сурет) байбаламдарды баасы шiн осындай матрица жасалады.

BP, Ср жне HP нi рiстерiнде тигiзетiн байбаламдар турксіпорын щін керемет лкен ауiп-атерлер болады жне тез арада, сзсіз жоюды талап етедi. Сонымен бiрге Вт, СТты рiсiнде жне НТО апанды байбаламдар кз алдында жоары басаруда болуы жне аса маызды ретте шеттетуi керек. Вл, Сл жне Нл рiс болатын байбаламдар турасында, онда оларды жоюына ыыласты жне жауапты жол керек болады.

Ммкіндікті олдану ытималдыы	Турксіпорын ммкіндігіне сері
Кшті	орташа	аз
жоары	ріс ВС	ріс ВУ	ріс ВМ
орта	ріс СС	ріс СУ	ріс СМ
Тмен	ріс НС	ріс НУ	ріс НМ

Сурет ммкіндік матрицасы

 

Байбалам салу ммкіндігі	турксіпке байбаламны сері
Бзылушылы	атерлі жадай	Ауыр жадай	«жеіл жарааттар»
Высокая	ріс ВР	ріс В	ріс ВТ	ріс ВЛ
Средняя	ріс СР	ріс С	ріс СТ	ріс CJ1
Низкая	ріс HP	ріс Н	ріс НТ	ріс НЛ

Сурет ммкіндік матрицасы

 

 

Байбаламны алан рiстерi турксіпорынны басарушысыны кзарасынан тсiп алмауы керек оларды дамытуын ыыласты зерттеп отыру iске асуы тиiстi.

Масатты нарытарда оны iске асыруы бойынша менеджерлерге ш баыттардаы ммкiндiктер жне байбаламдарыны аныталуы ткiзуге сынылады: (турпродуктов баа белгiлеу жне ала басу) нары, турнім жне ызмет. Мысалы, ммкiндiктер жне байбаламдарды пайда болуларыны айнар кзі ттынушылар, бсекелестерлер, сырты орта факторларыны згерiсi мысалы, кеден саясатыны ,за шыару базасы бола алады.

Турксіпорын ммкiндiктері жне байбаламдарына менеджерлер талдауды ткiзуде бiлуі керек: (байбаламдар ) ммкiндiктер, оларды болуын затыты оларды пайда болуын себебiнi мні жне сипаты; оларды кшi, (немесе ауiп-атер) ндылы; оларды ыпалыны дрежесi.

Бенчмаркинг дiсін олдану. Крсеткiштерi бар бiр серiктестiктi тиiмдi жмысыны крсеткiштерiнi салыстыруы баса, табысты серiктестiктерден астам болуы, (benchmark аылшынша - есептеудi басы, кертiк) бенчмаркинг дiсімен зерттеледi. Бенчмаркинг турксіпті ызметіні барлы салаларында олданылады - логистикада, маркетинг, ызметкерлердi басаруда.

Бенчмаркинг - аз шыындармен бизнес- процесстердi жетiлдiруге жылдам кмектесетiн iрi халыаралы корпорациялардаы ксiпкерлiктi басаруды таралан дiстерiнi бiрi Алдыны серiктестiктер алай жмыс iстейтiнiн тсiну, болуы ммкiн, биiгiрек нтижелерге ол жеткiзу.

Бенчмаркинг трады: (функция немесе процесстер) ызметтi немi салыстырылан трылары сас ызметтегi жетекшiлерiмен; з турпредприятиясыны ызметiндегi кемшiлiктерiнi анытауы; жмыса жасартуларды енгiзу шiн жаа жолдарды iздестiруi; асында енгiзiлетiн жасартуларды барлау ; нтижелер жне пайдаларды зерттеп отыру жне траты тзету жне айта арауы.

Бенчмаркинг турксіпорына елеулi пайданы келедi: ызыметшiнi себептерi; инновацияларды олдануы жне турпродуктаны сапаны жасартуы; з ызметтерi кштi жне лсiз тараптарды ашы талылауы; турбизнес бойынша бсекелестерді тжiрибесiнi зерттеулерi, сонымен бiрге зара рекеттесу жне рiптестерi бар iстестiк.

Iс жзiнде бенчмаркингті келесi трлері орын алды: процесстер, функционалды немесе орта, iшкi немесе сырты, халыаралы бсекеге тсе алатын стратегиялы, іскер.

Стратегиялы бенчмаркинг за мерзiмдi стратегиялар жне орта жолдарды зерттеуi арылы оны ызметiн жасарту шiн турксіпорына олданылады. Ол жаа турнімдерді, турксіпорынды дамытуды баыттарынан трады.

Бенчмаркинг турнім ндiрiстiк мiнездемелерi бойынша з позицияларыны арастыруы шiн тур ксіпорына олданылуа бсекеге абілетті жне іскер. Бенчмаркингу бойынша рiптестер осы жадайда туристтiк салалардан ызыушылы білдіреді. Процесстердi Бенчмаркингi ерекше операцияларды жасартуы шiн турксіпорында олданылады. Туристік ызметті іскерлікпен орындайтын болса онда ол рiптес бола алады. Мны барлыы салыстыру жне талдауларды крнекi жне оай ту шiн процесстердi карталарыны растыруы арылы тедi.

Функционалды, немесе орта, бенчмаркинг оан бiрдей функциялар немесе тбегейлi инновациялы бзылан жерлер жне ызметтi атты жасартуына ммкiндiк туызатын жмыс процесстерiнi жасартуы масаттарындаы р трлi салалар немесе жмыс салаларынан рiптестерiмен ткiзуi керек боланда турксіпорында олданылады.

Iшкi бенчмаркинг туристтiк саладан рiптестерi немесе баса жмыс саласыны рылымды блiмшелерiн iздестiруді ойластырады. Бенчмаркинганы бл трiнi артышылыы - кiшiсi уаытша жне ор шыындары бар млiметке еркіндігі.

Сырты бенчмаркинг з салаларында белгiлi болатын бтен йымдарды iздестiруден трады. Бл озы тжiрибенi олдану шiн керек. Осы жадайда орлар мен уаыттарды лкен шыындары млiметтi аиаттыын тексеру жне сыныстарды ндiруi шiн. болуы ммкiн. Халыаралы бенчмаркинг туристтiк жобаларды iске асыруы шiн рiптестер iздестiруде олданылады. Бл дегенмен р трлі менталитет айырмашылытарына орай кп уаыт жне ор ала алады.Бенчмаркинг стратегиялы жоспарлауды талаулы дiсі ретінде з ммкiндiктерiні жетістіктерінде емес бсекелестерді крсеткiштерiнi талдауы негiзінде анытауа ммкiндiк береді.

Бенчмаркинг технологиясы бселестерді стратегиясын деуi мен талдауыны бiрыай жйесiн топтайды.