АЗАСТАНДА ТУРИСТІК САЛАНЫ ДАМЫТУДЫ ПАЙЫМЫ 1.1. азастандаы туризм индустриясыны аымдаы жай-кйін талдау

Quot;азастан Республикасыны туристік саласын дамытуды 2020 жыла дейінгі тжырымдамасын бекіту туралы" азастан Республикасыны Президенті Жарлыыны жобасы туралы

азастан Республикасы кіметіні 2013 жылы 28 апандаы № 192 аулысы

 

азастан Республикасыны кіметі АУЛЫ ЕТЕДІ:
«азастан Республикасыны туристік саласын дамытуды 2020 жыла дейінгі тжырымдамасын бекіту туралы» азастан Республикасыны Президенті Жарлыыны жобасы азастан Республикасы Президентіні арауына енгізілсін.

 

азастан Республикасыны
Премьер-Министрі С.Ахметов

 

Азастан Республикасыны туристік саласын дамытуды 2020 жыла дейінгі тжырымдамасын бекіту туралы

 

АУЛЫ ЕТЕМІН:
1. оса беріліп отыран азастан Республикасыны туристік саласын дамытуды 2020 жыла дейінгі тжырымдамасы бекітілсін.
2. азастан Республикасыны кіметі осы Жарлытан туындайтын шараларды абылдасын.
3. Осы Жарлы ол ойылан кнінен бастап олданыса енгізіледі.

 

азастан Республикасыны
Президенті Н.Назарбаев

 

азастан Республикасы
Президентіні
2013 жылы № Жарлыымен
бекітілген

 

Азастан Республикасыны туристік саласын дамытуды 2020 жыла дейінгі тжырымдамасы Мазмны

 

КІРІСПЕ
1. АЗАСТАНДА ТУРИСТІК САЛАНЫ ДАМЫТУДЫ ПАЙЫМЫ.
1.1. азастандаы туризм индустриясыны аымдаы жай-кйін талдау
1.2. Туризм саласын дамыту аясындаы мемлекеттік олдауды озы лемдік тжірибесін талдау
1.3. Нарыты за мерзімді негізгі рдістерін талдау жне оларды азастандаы сырттан келушілер туризмі мен ішкі туризмді дамытуа сері
1.4. азастанда туризм индустриясын дамытуды кшті жне осал тстарын, ммкіндіктері мен ауіптерін талдау
1.5. 2020 жыла дейін азастан Республикасында туризм индустриясын дамытуды стратегиялы негіздемесі жне пайымы
1.6. 2020 жыла дейін азастан Республикасында туризм индустриясын дамытуды масаттары, міндеттері, кезедері жне ктілетін нтижелері
2. АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫН ДАМЫТУДЫ НЕГІЗГІ АИДАТТАРЫ ЖНЕ ЖАЛПЫ ТСІЛДЕРІ
2.1. Туристік кластерлер
2.2. Туристік німдер
2.3. Туристік жобалар
2.4. Инфрарылым
2.5. Туристік саланы одан рі дамыту жніндегі шаралар
2.6. Институционалды рылым
2.7. Имидждік стратегия
2.8. Жылдам сер шаралары
ОСЫМША
ЫСАРТЫЛАН СЗДЕР ТІЗІМІ

 

КІРІСПЕ

 

азастан Республикасыны туристік саласын дамытуды 2020 жыла дейін тжырымдамасы (бдан рі – Тжырымдама) азастан Республикасыны Президенті Нрслтан Назарбаевты 2012 жылы 27 атардаы «леуметтік-экономикалы жаырту - азастан дамуыны басты баыты» атты азастан халына Жолдауын, азастан Республикасыны демелі индустриялы-инновациялы дамыту жніндегі 2010–2014 жылдара арналан мемлекеттік бадарламаны, туризмді маызды леуметтік-экономикалы баыттарды бірі ретінде дамыту блігінде бсекеге абілеттілігі мен тартымдылыын ктеру шін азастан Республикасыны 2020 жыла дейінгі Стратегиялы даму жоспарын іске асыру масатында зірленді.
Тжырымдама халыаралы тжірибені ескере отырып, азастан Республикасы туристік саласыны азіргі жай-кйіне кешенді талдау жасау негізінде зірленді жне туризмді дамытуды стратегиялы пайымын, республиканы туристік саласын 2020 жыла дейінгі дамытуды негізгі аидаттарын амтиды, осы саладаы мемлекеттік саясатты іске асыруды масаттарын, міндеттерін жне кезедерін айындайды.
2020 жыла дейін инвестициялара ажеттілік шамамен 9 785, 3 млн. АШ долларын, оны ішінде мемлекеттік бюджеттен 4 367,7 АШ долларын райды. Мемлекеттік бюджеттен блінетін наты аржыландыру клемі азастан Республикасы кіметіні 2010 жылы 11 азандаы № 1048 аулысымен бекітілген азастан Республикасы туристік индустриясыны перспективалы баыттарын дамыту жніндегі 2010–2014 жылдара арналан бадарламаа згерістер мен толытырулар енгізу жне азастан Республикасы туристік индустриясыны перспективалы баыттарын дамыту жніндегі 2015–2020 жылдара арналан бадарламаны зірлеу сатысында мемлекеттік бюджет ммкіндіктеріне арай айындалады. Тиісінше нысаналы индикаторлар тзетілетін болады.
Жргізілген талдау нтижесінде туристік нарыты дамытуды за мерзімді рдістері, туризм трлері, туристерді абылдауа зірлік жне туристік тартымдылы дегейі бойынша бле отырып, негізгі туристік кластерлер, німдер мен объектілер айындалды.
Тжырымдама инфрарылым ру жне жетілдіру, туристік баыт ретінде оны тартымдылыын жоарылату шін азастанны тартымдылыын арттыру шін оны имиджін алыптастыру жолымен туризм индустриясын траты дамытуа баытталан.
Тжырымдама шеберінде зірленген азастан Республикасыны туризмін, Амола облысыны Бурабай курортты аймаын, Алматы аласы маындаы тау шаысы аймаын, Кендірлі демалыс аймаын дамытуды жйелі жоспарларына, сондай-а Шыыс азастан облысында туризмді дамытуды кластерлік бадарламасыны мастер–жоспарына сйкес лтты дегейде іске асыруа сынылатын ірі жобалар тізбесі алыптасты.
Сондай-а, халыаралы тжірибе мен сала ажеттіліктері негізінде мемлекеттік реттеу мен лтты туристік німді ілгерілетуді тжырымдамалы лгісі айындалды.
Сырттан келушілер туризмін дамыту шін елді тартымдылы дегейін арттыру, инвесторларды тарту жне туризм саласындаы лтты статистика жйесін жасарту, сондай-а, республиканы туристік ірлеріндегі инфрарылымды дамыту жніндегі шаралар зірленді.
Тжырымдама азастанды сарапшылар оамдастыына жан-жаты пысытаудан жне талылаудан тті. Бл жат Horwath HTL, Ecosign Mountain Resort Planners Ltd, THR, IPK Internationalірі халыаралы консалгтингтік компанияларыны сыныстарын жне 2012 жылы жргізілген азастандаы туристік леуетті зерттеулер нтижелерін амтиды.

 

АЗАСТАНДА ТУРИСТІК САЛАНЫ ДАМЫТУДЫ ПАЙЫМЫ 1.1. азастандаы туризм индустриясыны аымдаы жай-кйін талдау

 

Туристік сыныс. лемдік экономиканы азіргі даму жадайында туризм саласы жетекші жне серпінді дамып келе жатан салаларды бірі болып табылады. Бкіллемдік туристік йым деректері бойынша туризм тауар мен ызмет крсетулерді (7,4 %) лемдік экспортында тек автоклік, химия жне отын німдерініні экспортына жол бере отырып, тртінші орынды иеленеді. Ал кіріс жаынан бл сала лемде мнай ндіру нерксібі мен машина жасаудан кейін шінші орынды иеленді.
азастан бай туристік-рекреациялы ммкіндіктерге ие бола отырып, туризмні жеткілікті дегейде дамымауымен сипатталады. Туризм лесі жалпы ішкі німде шамамен 0,3 %-ды ана райды. 2011 жылы туристік ызметтен кіріс клемі 145,3 млрд. тегені рады, бл 2008 жылыдан 2 есе арты (77,6 млрд. теге). Республика бюджетіне тленген салы 20,6 млрд. тегені рады, саладаы туристік ызметпен шылданатындар саны 158700 адамды рады.
2012 жылы атар-ыркйекте туристік ызметтен тскен кірістер клемі 91,8 млрд. тегені рады, бл 2011 жылы атар-ыркйекке араанда 11,5 % (82,3 млрд. теге) арты. Туристік йымдар мен орналастыру орындарында жмыс істейтіндер саны 26 940 адамды рады.
2011 жылы елде 1715 туристік йым жмыс істеді жне туристік фирмалар 630,6 мы адама ызмет крсетті, бл алдыы жылмен салыстыранда 29,6 %-а арты (2010 жыла 486,5 мы адам). Туристік ызметті рылымында ішкі туризм 32,2 %, кіру туризмі – 5,7 %, сырта шыушылар туризмі – 62,1 % раан. Егер осы крсеткіштерді 2010 жылы деректермен салыстырса, онда сырта шыушылар туризміні 56,4 %-дан 62,1 %-а дейін лаюы, ішкі туризмні туристерге ызмет крсетуді жалпы рылымында 35,4 %-дан 32,2 %-а азайаны байалады.
2012 жылы атар-ыркйекте елде 1 950 туристік йым жмыс істеді жне туристік фирмалар 494,1 мы адама ызмет крсетті, бл 2011 жылы сйкес кезедегі крсеткіштен 10,6 % (446,5 мы адам) арты. Туристік ызмет рылымында ішкі туризм 18,6 %-ды, кіру туризмі – 31,4 %-ды, шыу туризмі – 50 %-ды раан. Егер осы крсеткіштерді 2011 жылы атар-ыркйек айларындаы деректермен салыстырса, онда сырта шыушылар туризмні 43,7 %-дан 50 %-а дейін лаюы, ішкі туризмні туристерге ызмет крсетуді жалпы рылымында 28 %-дан 18,6 %-а азаюы байалады.
азастана келетін туристік аындарды талдау республиканы шетел туристері шін тиісті дегейде тартымды емес екенін крсетеді, осыан байланысты елімізге келетін туристер саны дадарыса дейінгі крсеткіштерден айтарлытай артта алып отыр.
азастанны туристік німіні бірегейлігіне арамастан, бсекеге абілеттілігі жеткіліксіз жне шетелдік аналогтара араанда, ызмет крсетуді олжетімділігі, туристік ызметтерді дегейі мен баасы жаынан тылып отыр.
2011 жылы жадай бойынша азастанда 1642 орналастыру орындарында 81015 тсек-орын болды, бл 2010 жыла араанда 6,5 % тсек-орына арты. Тсек орындарды жалпы орналастыру орындарыны саныны 63,5 %-ын она йлер рады, оларды 27,0 %-ы – санаты бар она йлер жне 36,5 % – санаты жо она йлер. Орналасу орындарыны 40,5 % негізгі блігі Алматы – 17,1 %, Астана – 9,6 % алаларында шоырланан, сондай-а олара жаын Алматы жне Амола облыстары тиісінше 6,6 % жне 7,2 %. Шыыс азастан облысында 19,7 %, араандыда – 11,7 %, Павлодарда – 6,2 % жне республиканы баса да облыстарында 21,9 % орналасу орындары шоырланан.
Сыйымдылыы 29584 тсек-орын болатын 873 она йлер тсек-орындарыны 57,5 %-ын райтыны жне санаты жо екенін атап ткен жн. Санаты бар, сыйымдылыы 213 она йде тсек-орындарды жалпы санынан 42,5 %-ын райтын 21 882 тсек-орын, оларды кпшілігі тсек-орындар 4* санатты – 35,6 %, 3* – 29,3 %, жне 5* – 19,5 % она йде шоырланан, она й тсек–орындарыны 15,6 %-ы 2* жне 1* санатты она йлерге тиесілі.
2012 жылы атар-ыркйектегі жадай бойынша азастанда сыйымдылыы 82 435 тсек-орын болатын 1 484 тсек-орынды орналастыру орны жмыс істеді, бл 2011 жылы атар-ыркйекке араанда 1,4 % тсек-орына арты. Тсек-орындарды жалпы саныны 61,1 %-ын, 27,0 %-ы санаты бар она йлер жне 34,1 %-ы санаты жо она йлер, ал 38,9 %-ын баса да орналастыру орындары рады.
Тмендегіні ескерсек, 2011 жылы азастан Республикасында орналасу орындарында нмірлік ор жктемесіні орташа коэффициенті 24,0 %-ды рады (2010 жылмен салыстыранда 20,3 %):
она йлерде крсеткіш 30,5 %-ды рады. (39,0 %-ы –санатты она йлерде жне 24,3 %-ы санаты жо она йде), бл ретте толымдылыты е жоары дегейі 5* санатты она йлерде (49,5 %), е тменгі дегей 1* она йлерде - 21,9 % тіркелген;
баса орналасу орындарында бл крсеткіш 12,5 %-ды рады.
2012 жылы атар-ыркйекте сыйымдылыы 28 140 тсек-орын болатын 838 она й она йлердегі жалпы тсек-орындар саныны 34,1 %-ын рады жне оларды санаттары жо. Санаты бар, сыйымдылыы 22 199 тсек-орынды, она йдегі тсек-орындарды жалпы саныны 27 %-ын райтын 214 она й бар, оларды кпшілігі 4 * санатты она йлерге - 32,5 %, 3 * санатты - 31,3 %, жне 5 * санатты она йлерге - 19,2 % шоырландырылан. 2* жне 1* санатты она йлерге она йдегі жалпы тсек-орындар саныны 17 %-ы тиесілі.
Нмірлік ор жктемесіні жоары коэффициенті Маыстау – 88,4 % жне Атырау облыстарында - 47,8 %-ды райды. Е тменгі коэффициент Солтстік азастан - 11,6 %-ды жне Алматы облыстарында - 8,4 %-ды райды. Астана жне Алматы алаларында тіркелген нмірлік ор жктемесіні орташа дегейі тиісінше 31,1 %-ды жне 26,8 %-ды райды.
2012 жылы атар-ыркйекте азастан Республикасында орналасу орындарында нмірлік ор жктемесіні коэффициенті 26,1 %-ды рады (2011 жылы атар-ыркйектегі 22,0 %-бен салыстыранда), оны ішінде:
она йлердегі крсеткіш 36,6 % (38,1 %-ы санаты бар она йлерде, жне 29,0 %-ы санатсыз она йлерде), бл ретте толымдылыты е жоары дегейі 5* санатты она йлерде (48,1 %), е тменгі дегей 1* санатты она йлерде (29,2 %) тіркелді;
баса орналасу орындарында бл крсеткіш 14,0 %-ды рады.
Астана жне Алматы алалары е маызды туристік орталытар болып табылады, онда халыаралы стандарттара сай келетін орналастыру орындарыны нерлым кпшілігі шоырланан. Аталан алалардан тысары орналасан орналастыру орындары халыаралы сапа стандарттарына сйкес келмейді жне негізінен азастанды туристерге баытталан. Ірі алаларда 3* жне 4* санаттаы она йлер тапшы.
азастанды туристік нарыта халыаралы она й брендтеріні атысу дегейіні тмен екені байалады. Барлы халыаралы она й компаниялары трт бизнес-дестинацияларда: Астана, Алматы, Атырау, Атау алаларында орналасан.
она йлер ызметтеріні дегейі жоары орналасу орындарында тру баасы зге елдердегі жетекші туристік дестинациялара сас она йлердегілерге араанда, айтарлытай жоары. Астана жне Алматы алаларында 5* санатты халыаралы бренд она йлерінде нмірді ны Еуропаа араанда 2-3 есе жоары. Баса орналасу орындарындаы ызмет баалары – пансионатта, туристік базаларда, кемпингте, келушілерге арналан жатаханаларда жне басаларында айтарлытай тмен.
Жоарылатылан баалар орналастыру орындарыны тмен толтырылуына, бсекелес ортаны жетіспеушілігіне жне бизнес-туристерден кшті туелділікке байланысты. сынылатын она йлер ызметтерін оса аланда, туристік ызметтер шектеулі сервиспен сынылады жне лсіз реттелген.
Тру жне уе билеттеріне жоары баалар азастана тур баасын едуір арттыратынын жне тиісінше халыаралы нарытаы баа бойынша оны бсекеге абілеттілігін тмендететінін атап ткен жн.
Орналастыру орындарыны, оны ішінде она йлерді, пансионаттарды, йлерді жне демалыс базаларыны, сондай-а шипажай-курортты мекемелерді материалды базасы физикалы тозуыны жоары дегейімен сипатталады. Бгінгі кні кптеген она йлерде санатты болмауына байланысты туристер шін тратын орындарында сынылатын ызметтер сапасы халыаралы талаптара сйкес келмейді.
Туристік сыныстарды жалпы дегейі тмен кйінде алып отыр, бл туристік німдер дамуыны жеткіліксіз дегейіне жне туристерге арналан мамандандырылан ызметтерді жне жайлы жадайларды жетіспеуіне байланысты. Бл визит-орталытарыны болуына, туристік дестинациялардаы белгілер мен крсеткіштерді орнатуа жне т.б. атысты.
азастандаы ішкі жне сырттан келуші туризміне сранысты артуы 2000 жылдан бастап 2007 жыла дейінгі кезеде арынды трде сті, кейіннен экономикалы дадарыса байланысты 2008 жне 2009 жылдары тмендеуі байалды. Экономиканы айта алпына келуімен туризмге сранысты 2010 жылы жаыртылды жне 2011 жылы туристік келуді саны 11,7 %-а артып рекордты дегейге жетті, тнеу саны 2010 жыла араанда 25,9 %-а артты:
2000 жылы 43 298 келушіден 2011 жылы 2 845 832 келушіге дейін сті, жылды су арыны 17 %;
2000 жылы 1 250649 тнеулер санынан 2011 жылы 7 085 020-а дейін ктерілді, жылды су арыны 25,9 %.
Ішкі туризм нарыында бгінде алыптасан жадайды тмендегі факторлар сипаттайды: азастанда туристік ызмет крсетулерге арналан сраныс азаматтарды материалды ммкіндіктерімен шектеледі, жайлылыты жеткілікті дегейін амтитын демалыс базалары саныны аздыы. Ішкі нары туроператорлары мен елімізді шипажай-курортты кешені ксіпорындарыны арым-атынасында мдделерді келіспеушілігі азастанды азаматтар ажеттіліктерін анааттандырмауа кеп сотырады.
2011 жылы туристік келу рылымы мынадай крсеткіштермен сипатталды:
орналасу объектілеріні типтері бойынша: келушілерді 88,1 %-ы она йлерге, (келушілерді 45,8 %-ы санатты она йлерге жне 42,3 %-ы санатсыз она йлерге) жне келушілерді 11,9 %-ы баса жерлерге орналасан;
ірлер бойынша: тіркелген келушілерді 46,1 %-ы, оны ішінде Астана 18,0 % жне Алматы алаларында 17,6 %, сондай-а 5,7 % Амола, 4,8 % Алматы облыстарында тіркелген. Шыыс азастан облысында - 12,5 %, араанды - 7,8 %, Атырау - 7,5 %, Маыстау - 5,2 % жне баса да облыстарда 20,9 % келуші тіркелген;
шыан елдер бойынша: 79,5 %-ы азастанды келушілер, 4,8 %-ы Ресей Федерациясынан келушілер, 2,4 %-ы лыбритания жне Солтстік Ирландия Біріккен Корольдігінен келушілер, 1,6 %-ы Америка рама Штаттарынан келушілер, 1,4 %-ы Тркия Республикасынан келушілер, 1,3 %-ы Италия Республикасынан келушілер, 0,9 %-ы ытай Халы Республикасынан келушілер, 0,9 %-ы Германия Федеративтік Республикасынан келушілер, 0,8 %-ы Нидерланд Корольдігінен келушілер жне баса елдерден келушілер саны 6,4 %;
сапара шыу масаттары бойынша: іскерлік жне ксіптік – 69,6 %, демалыс, бос уаыт жне рекреация – 25,0 %, достары мен туыстарына бару – 3,0 %, баса масаттарда – 2,4 %. азастанды келушілерді (30,7 %) демалыс жне рекреация масатында саяхата шыанын, ал бл уаытта шетелдік келушілер республикаа тек іскерлік жне ксіптік масаттарда (93,2 %) келгенін атап ту ажет.
Жоарыда атап крсетілгендей, азастандаы туризм негізінен жергілікті халыа, сондай-а, шетелдік резиденттерді іскерлік жне ксіптік іссапарларына сйенеді.
2011 жылы азастана келген барлы шетелдік резиденттерді жалпы саны 5 685 132-ні рады, бл 2010 жыла араанда 20,6 %-а арты. Шетелдік резиденттерді кпшілігі кршілес ш елден: збекстан Республикасынан (34,0 %), ырыз Республикасынан (27,1 %) жне Ресей Федерациясынан (23,7 %) келген. Оларды келуіні негізгі себебі жеке (76,9 %) жне транзиттік сапарлар (17,0 %), ал іскерлік туризм мен бос уаыт жне рекреакция масатында 6,1 %-ы ана келген. Республикаа шет елден келушілерді кпшілігі отбасыларында немесе достарында тотайды, бір кнге де келіп кетеді (бір кндік келушілер). збекстан Республикасы жне ырыз Республикасынан келетіндерді кпшілігі ебек мигранттары болып табылады.
Сырта шыушылар туризмі бойынша келушілер саны 2011 жылы 8 020 400 рады, бл 2010 жыла араанда 8,2 %-а кп. Сырта шыушылар туризміні мндай клемі елді тлем балансында теріс туристік сальдоны алыптасуына ыпал етеді (422 млн. АШ долларынан кп). азастан Тркия Республикасы, ытай Халы Республикасы, Біріккен Араб мірліктері, Тайланд сияты елдерге «туристік донор» болып алып отыр, бларда туризм индустриясы арынды даму, жаа жмыс орындарын ру жне тлемдік баланс рылымы жасарып, халыты л-ауаты арту стінде.
азастанды туристерді сырта шыушылар туризміне сранысы азастандаы туристік дестинациялар мен орналастыру объектілеріні бизнес лесін жоалтуды білдіреді. Сондытан, республикада туризмні сапалы дамуы арылы азір шетелде демалып жатан жергілікті туристерді белгілі бір саны туризмге жмсалатын шыындарды ел шегінде алдыра отырып, азастанды туристік дестинацияларды тадайды деп болжауа болады.
Халыты жмыспен амтамасыз ету шін бсекеге абілетті дамыан туристік индустрияны ру, мемлекет кірісіні траты суін жне сырттан келушілер жне ішкі туризмні клемдерін лайту есебінен халыты да кірісін кбейту тиісті инвестицияларсыз ммкін емес.
Туризм саласындаы негізгі капитала инвестициялар 2010 жылы 143,7 млрд. тегені, 2011 жылы 178,9 млрд. тегені рады. Салалардаы негізгі капитала инвестицияларды, тауарлар ндіретін жне крсететін ызметтерді су рдісі бар екенін атап ткен жн.
Туризм дамуыны негізгі экономикалы крсеткіштеріні згерісін талдай келе, азастанды туризмні леуеті толы іске асырылмай отыр деген орытындыа келуге болады, йткені туристік саланы дамуы туристік ызметтегі азастанды жне шетелдік азаматтарды ажеттіліктерін анааттандыру шін кліктік-логистикалы жйені ажетті инфрарылымын, оны ішінде, Мемлекеттік шекарадан ткізу пункттерін (автомобильдік, авиациялы, теміржол) айта жндеуден ткізуді ескере отырып, ке ммкіндікті амтамасыз ете алатын азіргі заманы бсекеге абілетті туристік кешенді руа тікелей байланысты. Туристік кешенді ру елімізді экономикасыны дамуына – бюджетке салыты тсім есебінен едуір лес осады, шетелдік валютаны йылуы, жмыс орындары саныны артуы есебінен, сондай-а мдени жне табии мраны саталуын жне оны тиімді пайдаланылуына баылауды амтамасыз етеді.