Оытушыны станымы жне педагогикалы арым-атынас стилі

Малімні (оытушыны) педагогикалы іс-рекеті, кез-келген баса іс-рекет сияты, белгілі бір стильмен сипатталады. Ке маынада іс-рекет (мысалы, басару, ндірістік, педагогикалы) стилі – оны орындауды трлі жадайларында крінетін тсілдерді, дістерді траты жйесі.

Педагогикалы стиль сипаттамасы, оны згешелігін бейнелей отырып, басару стилін де, зін-зі реттеу стилін де, арым-атынас стилін де жне малімні когнитивті стилін де амтиды. Педагогикалы іс-рекет стилі кем дегенде ш факторларды сер етуін айындайды: а) осы іс-рекет субъекті – малімні (оытушыны) даралы-психологиялы ерекшеліктері, ол даралы-типологиялы, тлалы, мінез-лыты ерекшеліктерді амтиды; б) іс-рекетті зіні ерекшеліктері жне в) оушыларды ерекшеліктері (жасы, жынысы, мртебесі, білім дегейі жне т.б.). Оушыларды наты оу жадайын йымдастыру жне оларды оу іс-рекеттерін басаруда субъект-субъекттік зара рекеттесумен сипатталатын педагогикалы іс-рекетте бл факторлар: а) зара рекеттесу сипатымен; б) іс-рекетті йымдастыру сипатымен; в) малімні пндік-ксіби зырлыымен; г) арым-атынас сипатымен де байланыстырылады. Бл жерде В.А. Кан-Каликке сйкес, арым-атынас стилі деп педагог пеноушыны леуметтік–психологиялы зара рекетесуіні даралы-типологиялы ерекшеліктері тсініледі.

Педагогикалы іс-рекет стильдері е алдымен, жоарыда арастырылан жалпы ш трге блінеді: ктемшілдік, демократиялы жне либералды-бетімен жіберу, сонымен атар ол зіндік «педагогикалы» мазмнмен толтырылып отырылды. Оларды А.К. Маркова берген сипаттамаларын келтірейік.

ктемшілдік стиль. Оушы те ыты серіктес емес, педагогикалы сер ету обьекті ретінде арастырылады. Малім бір жаты шешім абылдайды, шешеді, зі ойан талаптарды орындалуына ата баылау орнатады, алыптасан жадайлар мен шкірттерді пікірлерін есепке алмай з ытарын пайдаланады, шкірттеріні алдында з рекеттерін негіздемейді. Осыны салдарынан шкірттер белсенділіктерінен айырылады немесе оны тек малімні жетекші рлі барысында ана жзеге асырады, зін-зі тмен баалайды, бойларында агрессиялылы пайда болады. ктемшілдік стиль барысында оушыларды кші білімдер игеру мен зін-зі дамытуа емес, психологиялы зін-зі орауа баытталан. Мндай малімні сер етуіні негізгі дісі бйры, аыл айту болып табылады. Малімге з ксібіне анааттануды тмендігі жне ксіби тиянасызды тн. Жетекшілік етуді осындай стилін станан малімдер басты назарды дістемелік мдениетке аударады, педагогикалы жымда кбінесе лидер болып келеді.

Демократиялы стиль. Оушы арым-атынастаы те серіктес, бірігіп білім іздеудегі ріптес ретінде арастырылады. Малім оушыларды шешім абылдауа тартады, оларды пікірлерін есепке алады, ой-пікір білдіруін баалайды, оушыларды тек оу лгерімін ана емес, сондай-а оларды тлалы сапаларын да есепке алады. сер ету дістеріне рекетке трткі болу, кеес, тініш жатады. Басаруды демократиялы стилін станан малімдерді оушылары байыпты анааттану, зін-зі жоары баалау кйін сезінеді. Осы стильдегі малімдер зіні психологиялы іскеріктеріне кбірек назар аударады. Мндай малімдер шін лкен ксіби орнытылы, з мамандыына анааттану тн.

Либералды стиль. Малім шешім абылдаудан ашып, бастаманы оушылара, ріптестеріне береді. Оушыларды іс-рекетін йымдастыру мен адаалауды жйесіз орындайды, жалтатаушылы-ты, толуды крсетеді. Сыныпта ауытымалы микроклимат, жасырын атыыстар байалады».

Осы стильдерді райсысы, зара рекеттесу серігіне деген атынасты айындай отырып, оны сипатын анытайды: баынудан – серіктестікке жне баытталан сер етуді болмауына. Осы стильдерді райсысыны арым-атынасты не монологты, не диалогты формаларын йаратыны маызды. Педагог іс-рекетіні арым-атынасында стильдерді сараланып жіктелінуіні енгізілу сипатын В.А. Кан-Калик сынан:

* педагогты оушылармен бірлесіп шыармашылы рекетпен елігушілік стилі, бл малімні з ісіне, з мамандыына деген атысыны лпеті болып табылады;

* досты ыылас стилі, ол малімні сыныппен зара рекеттесу табыстылыыны жалпы фоны жне алышарты болып табылады. В.А. Кан–Калик досты ыыласты трпайылыа, аайынгершілікке айналу ауіпіне, оны жалпы педагогикалы іс-рекетке зиянды болуы ммкін екеніне назар аудартады. «Досты педагогикалы трыдан масата сйкес болып, біра педагогты балалармен зара рекеттесуіні жалпы жйесіне арама-айшы келмеуі керек»

* ктемшілдік стильді крінісі болып табылатын арым-атынас стиліні трі - дистанция, ол оушыларды тртіптілігі мен йымшылдыыны сырты крсеткіштеріне олайлы сер ете отырып, тлалы згерістерге – конформизмге, фрустрацияа, зін-зі сйкес баалай алмауына, талаптану дегейіні тмендеуіне жне т.б. келуі ммкін;

* орыту мен жарамсатану арым-атынас стилі – оны зі педагогты ксіби кемеліне жетпегендігін крсетеді.

Малімні мінез–лыындаы келтірілген стильдерді райсысыны басымдылы тарту жадайын талдау негізінде В.А. Кан-Калик сегіз модельді арастырады.