Негізгі жне осымша дебиеттерді тізімі 2 страница

Идентификация – жеке адамны белгілі бір леуметтік (лтты, тапты, саяси жне т.б.) топа жататындыын, сонымен тадырды бір сезініп, тсінуі. Бл сзді ылыма енгізген З.Фрейд.

Идеология – белгілі бір леуметтік топтар, таптар, партиялар жне т.б. масаттары мен мдделерін бейнелейтін, стемдік етіп отыран оамды атынастарды орнытыруа немесе оларды згертуге ызмет ететін тжырымдамаларды, пікірлерді, идеяларды жйесі. Жйеленген трінде ол партия бадарламасында, декларация, манифест жарыларында, сондай-а ртрлі насихатты жаттарда алыптасады.

Идеялылы-саяси, ылыми, кркем шыармаларды, кпшілік алдында сйлеген сзді жне т.б. сапалылы, мазмн ерекшелігі.

Иерархия-тменгі органдарды, шенділерді жоары органдара, шенділерге баыну тртібі.

Имидж-1)басалара зі туралы белгілі бір сер етіп, пікір тудыру шін жасаан субъектіні сырты бейнесі; 2)гіт-насихат, жарнама жне т.с.с. арылы субъект туралы кеейтілген малматтар теріп, арнайы бейнесін жасау.

Иммиграция- бір елден юаса елді азаматыны траты немесе уаытша труа келуі. Иммиграцияны себептері экономикалы, леуметтік, саяси, скери, этникалы факторлар болып табылады.

Импичмент – жоары лауазымды адамдарды Конституцияны бзаны шін жауапкершілікке тартуа жне ісін сотта арауа ммкіндік беретін ерекше тртіпті трі.Ол жнінде жауапкершілікке шаыру мселесін парламентті тменгі палатасы шешеді. Ал істі арап, кім шыаратын жоары палата. Мысалы, мндай тртіп АШ, лыбритания, Жапония жне т.б. елдерде орын алан.

Империя- 1)император басаратын монархиялы мемлекет; 2) метрополия елдеріні билігі таратылатын ртрлі айматарды отары бірлестігі.

Инагурация-1)мемлекет басшысыны з ызметіне салтанатты трде кірісуі; 2) тарихи оиалар рметіне жасалан ескерткіш, йымдастырылан крме жне т.б. салтанатты трде ашу.

Инновация-жаалы енгізу жаарту.

Институализация- саяси озалыс немесе былысты тптіпке келтірілген, йымдасан мекемеге айналуы.

Интернационализм-мемлекеттерді, лттарды, халытарды немесе таптарды, леуметтік топтарды мдделері бірігуіне негізделген саясат.

Интеграция-мемлекетаралы саяси, экономикалы, скери жне т.б. одатарды рылуы. Оны негізінде орта мдде, саяси атынастарды жаындасу, бірлесуге тырысу рдісі жатыр.

Интерпелляция- кіметке немесе оны жеке мшесіне белгілі бір мселе жнінде я оны жалпы саяси баыты туралы тсініктеме беруді талап еткен депутаттарды ерекше срауы. детте, ол оамды аладататын маызды деректер туралы ойылады. Сондытан ол сраты туу себебі жне ашана дейін жауап берілуі мерзімі крсетіледі. Егер берілген жауап анааттанарлы болмаса, кіметке сенім білдірмеу мселесі туу ммкін.

Инфляция- ашаны сатып алу абілетіні за уаыта тмендеу процесі.

Иренология-бейбітшілік туралы ылым.

Капитал-1)ндірісте олданылатын жабдытарды, тратарды, рал- саймандарды жиынтыы; 2)жабдытарды, тратарды жне рал жабдытарды алу шін орналан аржы.

Капитализм-Феодализмді алмастыран адамзат оамны даму сатысы.

Кадрлы партиялар- атарына сайлаушыларды 10 %-тен кемі ана болатын, мше саны аз партиялар. Олар йымшылдыымен жне тртібімен кзге тседі. Мысалы, Австрия халы партиясы, Англия консерваторлар партиясы, Германия Федеративтік Республикасыны одаы, Жапония либералды- демократиялы партиясы, Швеция орталы партиясы т.т.

Квитэссенция-бір мселені е бастысы, е зектісі, наыз мазмны.

Кворум- рылтайшы органны жмысын бастау немесе шешім абылдау шін оан атысушыларды ажетті саны. Ондай саны жетіспей абылданан мжіліс шешімі засыз болып саналады.

Квота-рсат етілген бір шараны тиісті блігі, млшері, лесі.Мысалы, сайлаушыларды пропорционалды жйесінде округ бойынша бір міткерді сайлау шін ажетті дауыс. Ондай лес есебі кшіп келушілерге, шетел тауарларын кіргізуге жне т.с.с. ойылуы ммкін.

Келісім- мжіліске атысушыларды немесе саясатты баса субъектілерді келісімі негізінде абылданатын шешім.

Клина – здеріні жеке бастарыны масаттарына жетуді, барынша баюды кздеген билік басындаы сыбайлас адамдар тобы. Олар осыан орай шешімдер абылдаттырып, оамны барлы саяси міріне нсан келтіруі ммкін.

Коалиция-1)орта жауа арсы екі немесе одан да кп елдерді жасаан одаы; 2) мемлекеттік билікті жзеге асыру шін немесе бірлесіп іс-рекет жасау масатымен партияларды я оам айраткерлеріні бірігуі, келісімі.Коммунистік партиялар-К.Марксті ілімін басшылыа алатын партиялар. Жеке меншіксіз, тапсыз оам руа тырысады. Мысалы, ытай, Солтстік Корея,Куба, брыы КСРО. Батыс елдерінде мндай партияларды айтарлытай салмаы жо.

Конвергенция-ылыми-техникалы революцияны шарытап, дамуыны нтижесінде капиталистік жне социалистік жйелер тбінде осы асырды 50-60 жылдарында Батысты Р.Арон, Дж. Гелбрейт, У.Раслоу сияты белгілі леуметтанушылары салды.

Конгресс-1)съезд. Кбінесе халыаралы сипатта болады. Мысалы, бейбітшілік кштеріні Дниежзілік конгресі. 2)за шыарушы органны аты. Мысалы, АШ-та жне т.б. Латын Америкасы елдерінде; 3)кейбір елдердегі оамды- саяси йымдар.

Консерватизм-1)тарихи алыптасан саяси жне оамды мірді згеріссіз сатауа тырысан леуметтік- саяси кзарастар, теориялы жйесі; 2)консервативтік партияларды стаан бадарламалы баыты.

Консервативтік партиялар- азіргі леуметтік мірді негізгі сипат, ереукшеліктерін траты сатап алысы келетін партиялар. Негізінен ірі буржуазияны мддесін орайды. леуметтік тесіздікті сатаысы келеді, азаматты ар-намысты, пікір-таласты, ынтыматастыты жатайды.

Мысалы: АШ-ты Республикалы партиясы, Германияны Христианды леумметтік одаымен Христианды-демократиялы одаыны блогы, лыбританияны консервативтік партиясы.

Конституция- мемлекеттік жне оамды рылысты негізгі аидаларын, принциптерін білдіретін негізгі за.

Конституциялы сот-біратар елдерде конституциялы ережелерді брмаланбауын, баса шыарылан задарды соан сйкес келуін тексеретін сот органы.

Конфедерация-здеріні кейбір амал-рекеттерін йлестіріп, белгілі бір масаттарды жзеге асыру шін бірлескен егеменді елдер одаы.Онда жалпыодаты азаматты немесе одаа кірген мшелерді брін міндетті трде за шыарушы билік болмайды. Оны алаш шешімдері оан енген елдерді бекітуінен туі керек. Ол мірде сирек кездеседі. Мысалы, ол 1848жыла дейін Швейцарияда,1778-1787 жылдары Солтстік Америка штаттарында болды. азір соан сас рылымды Еуропалы Ода рма ойы бар.

Конфликт-арама-арсы кштерді, партияларды, кзарастарды, масат- мдделерді бір-біріне айшы келуі. Ол рістеген кезде арты шешілмес атты дау-жанжала, ал саяси шиеленіс саяси дадарыса келіп сотыруы ммкін.

Конфликтология- леуметтік дау-жанжал, шиеленістерді мнін, табиатын, зардаптарынзерттеуге, оларды алдын-ала болжауа арналан ілім.

Конформизм – іштей келіспесе де, кпшілікті ой-пікірі, кзарастарын икемделу, сіресе билік басындаы адамдарды ыына жыылып бейімделу.

Конфронтация-леуметтік-саяси жйелерді, скери одатарды, мемлекеттерді арасындаы немесе бір елді ішіндегі р трлі саяси кштерді арама-арсылыы.

Кооптация-белгілі бір сайланбалы органа осымша жаа мшелерді сайлаушыларды дауыс беруінсіз осы органны шешімімен кіргізу.

Коррупция-1) мемлекеттік жне саяси айраткерлерді,министрлерді, парламент мшелерін, шенеуніктерді жне т.б. параа сатып алу; 2)лауазымды адамдарды жеке басын байыту масатында з ылмысты жолмен пайдалануы, параорлыы, сатылыштыы.

Кппартиялы- мемлекеттік билік шін крес барысында бірнеше саяси партияларды р трлі мдделері мен пікір алалыын пайдалана отырып басару трі. Оны жаымды жне жаымсыз жатары бар. Жаымды жатарына саяси мселелер жан-жаты аралады, кіметті тиімді жмыс істеуге мжбр етеді, бюрократияны рістеуіне тежеу салынады. Бсекеші партияны жеу шін партияны ішінде керекті тртіп орнатылады.Саяси кресте кездейсо емес, шын мнінде талантты адамдар шыып, басарушы органдара сынылады. Жаымсыз жаы- мірдегі кп мселелерге з партиясыны трысынан ана арауы.

Кш олданбау саясаты-саяси, леуметтік мселелерді кш олданбай шешуге тырысушылы.Оны жатаушылар з жмысында адамгершілік, жалпы халыты принциптерді басшылыа алады.

 

оамды- саяси йымдар- халыты белгілі бір тобыны мддесін білдіріп, орайтын, алдына ойан леуметтік масата жету шін ерікті трде мшелілікке кірген, оан материалды кмек крсететін , зін-зі басаратын адамдарды бірлестігі.

ыты мемлекет-демократиялы жолмен абылданан за стемдік ететін, оны алдында брі де те саналатын, жеке адамны ытары жан- жаты амтамасыз етілетін мемлекеттік рылыс. Мнда задар халыты еркін білдіреді жне оларды барлы адам, мемлекеттік органдар мен мекемелер орындауа міндетті.Билік шын мнінде блінеді. Оларды міндеттері мен ызметтеріне шек ойылады, зара баылау амтамасыз етіледі.Адам алдындаы ке ріс алады.Бл мемлекетте адамны адамгершілік асиеттері, борыш сезімі, жауапкершілігі жоары дамиды.

ыриаба соыс-екінші днеижзілік соыстан кейін басталып, 80жылдара дейін созылан социалистік жне капиталистік жйелер арасындаы халыаралы шиеленіс атынастары.

ысымшы топтар- билік институттарына масатты ыпал ету арылы з мдделерін анааттандыруа тырысан оамды бірлестіктер. Олар мемлекеттік органдара идеологиялы ыпал жасаудан бастап, сатып алуа дейінгі ысым крсетуді алуан трлілігін пайдаланады.Бл топтар з аттарынан лоббистік ымдар, мдделі топтар деп атайды. Олар кбінесе мдделерді ортатыы негізінде жне бл топтар мен билік органдарыны арасында байланыс боланда пайда болады.

Легитимділік- халыты стемдік етіп отыран саяси билікті мойындауы, оны задылыы мен шешімдерін растауы. Демократиялы жадайда мемлекеттік билік легитимді болуы шін, ол халыты алауы бойынша алыптасуы жне кпшілікті еркіне сай орыендалуы керек. Яни, мемлекеттік билікті иесін тура немесе жанама трде белгілеп бір мерзімге халы сайлайды жне оны жмысын баылап отыруа ммкіндік болуы ажет. Екіншіден, мемлекеттік билік конституциялы аидалара сйкес жзеге асырылуы тиіс. М.Вебер легитимділікті ш трін крсетті:

1.дет-рып 2.Харизмалы 3.Аыл- парасат

Либерализм-1. Жеке адамны саяси жне экономикалы ытарын малдап, мемлекетті экономикаа араласуын шектеуге тырысатын ілім, саяси баыт. 2.Біратар елдерде орта топты мддесін орайтын либералды партиялар. Олар нарыты экономиканы, еркін бсекелестікті, халыты леуметтік амтамасыз етілуін, халыаралы ауіпсіздікті жне т.б. жатайды.

Лобби- белгілі бір за жобаларына, абылданатын шешімдерге ыпал ету масатында рекет ететін ерекше саяси ым. Ол ысымшы топты бір тріне жатады. Саяси, оам айраткерлерімен жасы атынастар орнатып, солар арылы кіметті табысты тапсырмаларын алуа, за жобаларына здеріне керекті згерістер жасауа жне т.с.с. кш салады.Бл масатта неше трлі діс-тсілді пайдаланады.

Лояльды- кіметті, оны задарын, аулыларын асиеттеу, орындау.

Люмпен-оамны азындалан блігіні жалпылама аты. Оны аыбастар, айыршылар,жезкшелер,ылмыскерлер жне т.с.с. жатады.

Мажоритарлы жйе-сайлау нтижесінде міткерлерді округ бойынша кпшілік дауыс беруі.

Макиавеллизм- ала ойан масата жету шін амал-айланы андай трі болмасын пайдалану тсілі.Оны негізін салан Италиянны саясаттанушысы Н.Макиавелли (1469-1527)елді басын біріктіріп, бірлігін сатау шін патшалара жауызды жасауа да, кш сатау шін жмсауа да кеес береді.

Маманданан кпшілік- оамды саяси мірді е маызды мселелері жнінде сайлаушыларды штен екі немесе трттен шіні дауыс беруіні негізінде шешім абылдау тртібі.

Мандат-1.біреуді укілдігін куландыратын жат 2.айсыбір жерде, елді мекенде елді басару шін берілетін ы.

Манифест- 1.маызды оиа немесе шаралар туралы салтанатты жария ету, жоары кіметті халыа ндеуі. 2.Саяси партия, оамды йымдарды жне т.б. о кзарастарын, бадарламаларын жне шешімдерін баяндаан ндеуі.

Манифестация- бір іске, оиаа, билеушілерді саясатына тілектестігін не арсылыын білдіру шін кпшілік болып ыр крсету.

Маргиналдар-белгілі бір себептерге байланысты оамны негізгі леуметтік тобына, табына кірмей алан аралы жадайдаы адамдар. Мысалы, ауылдан жмыс іздеп алаа келген жастар. Олар бір жаынан ауыл мірінен ол зген, екінші жаынан аланы мір салтын, мдениетін игеріп, сібеген. Осылайша редік жадайа душар болады.Мндайларды маргиналдар дейді. Оларды кбіні траты тратын орны жо,жмыс орны да аныталмаан, белсенді саяси мірге тартылмаан.Сондытан олар ылмыс не баса арандатушылы рекеттерге оай ілесіп кетеді.Маргиналдара этникааралы, нсіларалы некеге тскендер де жатады.Мысалы, метистер.

Марксизм-зара байланысты философия, саяси экономика, ылыми коммунизмнен тратын ілім. Ол социалистік революция нтижесінде пролетариат диктатурасын, екі кезенен тратын коммунистік оамды орнатуды масат етті.оамды-экономикалы фоормация теориясын ашты. Ол бойынша жаа ндіргіш кштер мен кші ткен ндірістік атынастарды арасында жанжал шыып, леуметтік революцияа келді. Нтижесінде бір формация екіншімен ауысады. Сонымен адамзат дамуыны е биік сатысы деп саналады. Дегенмен,марксизм леуметтік жне саяси процестерге жеіл-желпі, трпайы арады, тапты масата жетуге ан тгісті тап кресіне басымды берді, оам дамуыны аымына арай икемділігі шамалы болды.

Мміле-Дау-жанжала атысушы жатарды зара кешірімділік білдіріп, ымыраа келуі.

Мафия-кш жмсау, орыту, бопсалау, сатып алу, лтіру сияты засыз амал-рекеттер арылы з масатарына жетуі шін йымдасан пия ылмысты топ, сыбайластар.

Мртебе-азаматты, месмлекеттік органны халыаралы йымны жне т.с.с. ыты орнын білдіретін ытар мен міндеттер жиынтыы.

Мемлекет – белгілі бір аума шеберінде адамдарды леуметтік топтар, таптар мен бірлестіктерді атынастары мен ызметтерін йымдастыратын, баылайтын оамны саяси жйесіні негізгі элементі. Мемлекетті ерекше кімен аппараты болады. Ол бкіл оам атынан ресмми істерді жргізуге ылы. Оны задарын сол ертедегі адамдарды брі сыйлайды жне орындауа тиіс. Егер орындалмаса, оны ырысыз кндіруге аысы бар.

Мемлекеттік билік-барлы адамдара міндетті задарды шыаруа жеке-дара ыы бар, задар мен йымдарды сатау шін ерекше кштеу аппаратына сйенетін саяси билікті трі.

Меморандум-дипломатиялы хат жазысуды бір трі. Ол жргізілетін келіссз мселелеріні задылы жатарын дамытады, негіздейді.

Ментолитет-1)ойды баыты,жйесі, аыл шабыты, рылымы;2) адамны, топты, тапты, халыты дниетанымы, мірге, саясата, билікке атынасы; 3)рухани мірді ерекшелігі.

Метрополия-ол астында колониялары бар мемлекет.

Милитаризм-жаппай арулану, соыса зірлену, ішкі жне сырты мселелерді арулы кшпен шешуге тырысан саясат.

Модернизация-азіргі, жаа жадайа байланысты жаару, згеру, икемдеу. Саясатта саяси жйені, діс тсілдерді ,бадарлама, тжырымдарды згеруі. Заман талабына сай жаару оамны жылдам дамуына ммкіндік беріп, тратылыын амтамасыз етеді. Ондай згерістер жасалмаса, саяси тоырауа шырауа болады.

Монархия- мемлекетті жоары кімет билігі жеке-дара бір билеушіні олында болып, ол кеден балаа мра ретінде алатын трі. Оны хан, патша, император, король, слтан,шах жне т.б.деп атауы ммкін. Монархия з кезегінде абсолюттік жне конституциялы болып екіге блінеді. Абсолюттік монархия деп жоары кімет билігі бтіндей, ттас, формальды трде де шектелместен бір адамны олында тран оамды рылысты айтады. Брын басаруды мындай трі ке тараан бастаан, муір жо. Конституциялы монархияа монархты билігі за шыаратын билік парламентпен шектеледі. Ондай елдерге Бельгия, Голландия, Дания, Жапония , Иордания,лыбритания жне т.б. жатады.

Мороторий-ішкі жне сырты міндеттемелерді орындау уаытша тотату, зіліс жариялау.

Муниципалитет-1)кейбір елдерде зін-зі басаратын ауматы оамдастыты, жергілікті зін-зі басару органы.Оны з меншігіні за шыаратын, салы салатын жне т.б. ытары бар; 2) Кей елдерде кездесетін тменгі кімшілік-ауматы блек; 3) Муниципалитетті орналасан йі.

Мэр-муниципалитетті бастыы.

Нсіл-шыу тегіне жне р трлі тым уалайтынерекшеліктеріне байланысты бірлескен адамдар тобы. Негізгі нсілдерге негроидтар, монолоидтар жне европоидтар жатады. Негроидтар терісі ара, шатары бйра келеді, монолоидтарды терісі сары, шаштары тік жне ара болады. Европоидтарды терісі а келеді.Оларды блай блінуіне те ерте замандарда трмыс кешкен табии жадайлары себеп болады.

Нсілшілдік-р трлі нсілдерді аыл-есі, психологиясы жаынан те санамай, оларды жоары жне тменгі нсілдерге блетін ылыма жат кзарас, идеология. Оны жатаушыларды ойынша, нсілдік ерекшеліктер оамны тарихы мен мдениетіне шешуші ыпал етеді. Олар ркениеттілікті тек жоары нсілді кілдері жасайды, сондытан солар билеп тстеуі керек деп пайымдайды. Мндай теория бірінші дниежзілік соыстан кейін Герменияда ке тарады.азір еврейлер здерін баса халытардан арты санап жр. Шын мнінде, оамды немесе жаратылыстану ылымдарыны длелдеріндей, адамзатты биологиялы жне тарихи дамуына нсілдік ерекшеліктер елеулі сер етпейді.

Нигилизм- жалпы абылданан зады ережелер, оамды саяси мірді тртіптерін жне т.с.с. жоа шыару. Саясатта оны жатаушылар алыптасан саяси азыналара, партиялар мен саяси айраткерлерді іс-рекетіне арсы болып, абылдамайды.

Нонсенс- атыгездік, арты кетушілік.

Нота- Бір мемлекетті екінші мемлекетке ресми дипломатиялы хаты. Нота алмасу арылы кейде халыаралы келісім де жасалады.

Нувориш- сауда-сатты жне т.с.с. тсілдер арылы тер ткпей тез байыан адам. детте, ондайлар оамны жоары сатыдаыларымен тіл тауып, билік басына келуге, оамды мірге сер етпеуге тырысады.

 

Обструкция-белгілі бір шаралара, шешімдерге, за жобаларын арсы наразылы білдіретін, кедергі жасап, абылдамауа тырысуды бір трі. Мысалы, мндайда депутаттарды бір блігі келіспегендіктен шу ктеруі, орынынан айай салуы, трып кетуі ммкін.

Объект-Субъектіні танымды жне баса іс-рекеті баытталан зат. Саясаттануды объектіне саясат лемі жатады.

Ода- жалпы саяси масаттара жету шін йымдасан бірлестік. Парламентте партияларды депутат тобы андай болмасын бір зады олдау немесе абылдау шін блоктар руы ммкін. Сайлау науаны кезінде саяси масаттарды, кзарастары жаын партиялар бірігіп, іс-рекет жасама болып зара келіседі. Экономикалы,скери жне т.б. мселелерді шешу шін мемлекетаралы одатар рылады.

Оккупация- бір елді жерін екінші мемлекетті скер кшімен уаытша басып алуы. Онда сол мемлекет кімет билігі жойылады, басару органдары оккупациялы скери кштерді кімшілігіне беріледі.

Олигархия- саяси жне экономикалы билік азантай топты олында тран билікті трі. Немесе, сол стем топты зі. Ондай билік аржы саласында да болуы ммкін.Сондытан аржы олигархиясы деп аталады.